Ως ‘πολιτιστικός τουρισμός’ ορίζεται ο τουρισμός που βασίζεται στην αξιοποίηση τοπικών και περιφερειακών πολιτιστικών πόρων. Αυτές περιλαμβάνουν τη πολιτιστική κληρονομιά, τις παραδόσεις, τη γλώσσα, την ιστορία, τα πολιτιστικά τοπία, το δομημένο περιβάλλον, τους αρχαιολογικούς χώρους, τα μουσεία και τις πολιτιστικές δραστηριότητες όπως φεστιβάλ, γκαλερί, τέχνες, αξιοθέατα, θέατρο, όπερα, αλλά και αξιοθέατα που σχετίζονται με τη πρωτογενή παραγωγή, τη χειροτεχνία, τη βιοτεχνία, την κατασκευή – αρχιτεκτονική, τη βιομηχανική κληρονομιά, την κοινωνική ιστορία και τη ζωή. Ο πολιτιστικός τουρισμός σχετίζεται με τις ανθρώπινες δραστηριότητες και την ιστορία με την ευρεία έννοια του όρου. Στον πλέον ευρύ ορισμό του πολιτιστικού τουρισμού συμπεριλαμβάνονται και ο γαστρονομικός τουρισμός, ο θρησκευτικός – προσκυνηματικός τουρισμός, οι αγορές (shopping) – διακοπές πόλης (City break), ο αθλητικός τουρισμός, ο ιαματικός τουρισμός και οι δραστηριότητες ευεξίας (spa & wellness).
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού των Ηνωμένων Εθνών, το 40% της τουριστικής ζήτησης είναι για πολιτιστικό τουρισμό και τουλάχιστον 1 στους 4 τουρίστες γενικού ενδιαφέροντος επισκέπτονται πολιτιστικά αξιοθέατα ή συμμετέχουν σε πολιτιστικές εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια των διακοπών τους. Επομένως το μερίδιο της αγοράς που κατέχει ο πολιτιστικός τουρισμός υπερβαίνει το 55% της συνολικής τουριστικής ζήτησης. Σημειωτέον ότι ο πολιτιστικός τουρίστας έρχεται κυρίως εκτός περιόδου αιχμής, είναι πολύ περισσότερο μορφωμένος και δαπανεί περισσότερα χρήματα από το μέσο όρο, απαιτεί υπηρεσίες υψηλότερου επιπέδου, ξανάρχεται εφόσον ικανοποιηθεί και αποτελεί τον καλύτερο διαφημιστή, αλλά χρειάζεται και συνήθως απαιτεί σωστή πληροφόρηση και προϊόντα ποιότητας. Η τουριστική κίνηση για πολιτιστικό τουρισμό επομένως συνεισφέρει πρακτικά και αποτελεσματικά στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου και στην αύξηση των εσόδων για τις τουριστικές επιχειρήσεις και τη τοπική οικονομία. Με βάση τα παραπάνω ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί σημαντικό μοχλό κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης.
Η ανάπτυξη και προβολή του πολιτιστικού τουρισμού στη Θεσσαλία το Πήλιο και τον Βόλο μπορεί να ενισχυθεί με την υιοθέτηση και εφαρμογή βέλτιστων πρακτικών, όπως: αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, βελτίωση της προσβασιμότητας στην κληρονομιά, σύσταση αποτελεσματικών συμπράξεων 1ου και 2ου βαθμού αυτοδιοίκησης καθώς και μεταξύ των τομέων πολιτισμού και τουρισμού, ενεργοποίηση των κοινωνιών υποδοχής και εξασφάλιση ‘υπεύθυνου τουρισμού’, καθιέρωση κριτηρίων ποιότητας, αναβάθμιση της πληροφόρησης των επισκεπτών, θέσπιση μάρκετινγκ του τόπου, ανάδειξη πολιτιστικών διαδρομών, διατήρηση της σιδηροδρομικής κληρονομιάς, προβολή των τοπικών προϊόντων και της γαστρονομίας (τσιπουράδικα Βόλου και Πηλιορείτικης κουζίνας), αναβίωση παραδοσιακών επαγγελμάτων (πχ αγροτικών, ναυτικών) ως τουριστική ατραξιόν και χρήση δημοτικών κοινόχρηστων ποδηλάτων για βιώσιμη κινητικότητα επισκεπτών. Η τεχνογνωσία για τις παραπάνω θεματικές ενότητες έχει τεκμηριωθεί από έργο πολιτιστικού και βιώσιμου τουρισμού CHARTS στο πρόγραμμα INTERREG IVC της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δημιούργησα και έχω την τιμή να διευθύνω για το Δήμο Νοτίου Πηλίου, με διακρατικούς εταίρους αυτοδιοικήσεις και φορείς τουρισμού και πολιτισμού από 10 χώρες της ΕΕ. Οι Οδηγίες και τα εργαλεία για τις παραπάνω βέλτιστες πρακτικές είναι διαθέσιμα στη Περιφέρεια Θεσσαλίας και στο Δήμο Βόλου για εφαρμογή στην ωρίμανση προτάσεων στο νέο ΕΣΠΑ – ΣΕΣ 2014-2020, αλλά και για εξασφάλιση πρόσθετων πόρων απ’ ευθείας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες στα νέα διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία (πχ νέα Προγράμματα COSME, Horizon2020, INTERREG EUROPE, Creative Europe, Erasmus, Life).
Επίσης προτείνεται η επανεργοποίηση με έδρα το Βόλο του Δικτύου Πολιτιστικών Προορισμών NECTAR, που ίδρυσα με την ΕΚΠΟΛ της ΝΑΜ το 2008 στο πλαίσιο του έργου ‘ΧΕΙΡΩΝ’ (CHIRON), για διεθνή πρoβολή της Θεσσαλίας, της Μαγνησίας, του Βόλου και του Πηλίου για προσέλκυση τουρισμού ειδικών ενδιαφερόντων και συνεδριακού τουρισμού λειτουργώντας και ως Convention Bureaux.
Ένας άλλος στόχος είναι η διεκδίκηση διεθνών και ευρωπαϊκών χαρακτηρισμών και διακρίσεων για το σημαντικό απόθεμα πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς της περιοχής μας, όπως: το νέο ‘Ευρωπαϊκό Σήμα Πολιτιστικής Κληρονομιάς’ (European Heritage Label) και ‘Τοποθεσία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Ουνέσκο’ (World Heritage Site) για τον παραδοσιακό σιδηρόδρομο Βόλου-Μηλεών, ένταξη στις Πολιτιστικές Διαδρομές (Cultural Routes) του Συμβουλίου της Ευρώπης με πιστοποίηση για την ‘επιστροφή των Αργοναυτών’ από τον Εύξεινο Πόντο μέσω του Δούναβη στην Αδριατική και Μεσόγειο και επιστροφή στην Ιωλκό, ένταξη στη Λίστα Άυλης Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας για την τοπική οίνο-γαστρονομία των τσιπουράδικων του Βόλου, υποψηφιότητα ως Ευρωπαϊκός Προορισμός Αριστείας EDEN με τον ΕΟΤ, Βραβείο Προορισμού Πολιτιστικού Τουρισμού, Ακτές Ποιότητας (Quality Coast), υποψηφιότητα του Βόλου ως Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα το 2021 και υποψηφιότητα του Πηλίου ως πολιτιστική επαρχία της Ευρώπης όταν καθιερωθεί αυτός ο υπό προετοιμασία θεσμός. Έχει αποδειχθεί ότι η κατάκτηση έγκυρων και έγκριτων διακρίσεων όπως οι παραπάνω από διεθνείς οργανισμούς κύρους, αυξάνουν την αναγνωρισιμότητα των προορισμών και πόλεων με σημαντική προσέλκυση επισκεπτών, αλλά και επενδύσεων στην καινοτομία.
Με βάση τα παραπάνω ο πολιτιστικός τουρισμός μπορεί και πρέπει να αποτελέσει σημαντικό μοχλό κοινωνικής, οικονομικής και αειφόρου ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής. Στο διεθνές συνέδριο, κλείσιμο του έργου CHARTS INTERREG IVC, που θα λάβει χώρα στην Αγριά 11-12 Σεπτεμβρίου 2014 θα παρουσιαστούν και θα συζητηθούν οι βέλτιστες πρακτικές για αξιοποίηση του πολιτισμού και της κληρονομιάς στη βιώσιμη ανάπτυξη, με προτάσεις για επενδύσεις στο πολιτιστικό τουρισμό κατά τη περίοδο 2014-2020 και συγχρηματοδότηση από τα νέα διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
