Ο πολιτισμός είναι μια κινητήρια δύναμη που αντλεί από το ιστορικό παρελθόν, προσθέτει τη φαντασίωση και το όραμα, κινεί τις μάζες για να δημιουργήσουν νέα δεδομένα. Αυτή η κίνηση είναι η εξέλιξη. Όμως κάθε εξέλιξη φέρνει ανατροπές. Αυτές οι επαπειλούμενες ανατροπές είναι που δημιουργούν τη σύγκρουση ανάμεσα στον δημοκρατικό πραγματισμό και στο συντηρητικό φονταμενταλισμό.
Ο πραγματισμός αναφέρεται κυρίως στα λαϊκά στρώματα, στους παραγωγούς, στους διακινητές εμπορευμάτων, στους κήρυκες της γνώσης και της παιδείας, στους φωτισμένους λαϊκούς ιεράρχες, στους αναθεωρητικούς επιστήμονες και στην πολιτική της αμφισβήτησης. Απαιτεί την εθελούσια και αγωνιστική σύμπραξη των ανθρώπων.
Ο φονταμενταλισμός, στηρίζεται στο “αλάθητο δόγμα”, στην παρθενογένεση και στη θυσία. Καλλιεργεί ένα αίσθημα υπεροχής, μια επιτηδευμένη διαίρεση των ανθρώπων, μια εικονική ομοιογένεια που κρύβει τις ιδιαιτερότητες. Υποστηρίζει πάντα τον πολιτικό μαξιμαλισμό. Την αυτοκρατορία, τη μοναρχία, το έθνος, τη φαντασιακή θέσμιση μιας κοινωνίας μη πραγματικής. Το βάρος του φονταμενταλισμού φέρνουν στις πλάτες τους οι λαοί.
Ο φονταμενταλισμός στηρίζεται σε θεμελιώδεις νόμους του πολιτισμού μας. Στηρίζεται στην αρχή ότι η χρονική προτεραιότητα σημαίνει και ανωτερότητα. Όμως σήμερα στον κόσμο επικρατούν δυνάμεις που διεκδικούν την ανωτερότητά τους, στηριζόμενες στην αργοπορημένη εμφάνισή τους. Και επιπλέον οι δυνάμεις αυτές έχουν να επιδείξουν μια Ορφική, δυιστική διάθεση, που διαχωρίζει την ιστορική πορεία ενός έθνους από τον πνευματικό προορισμό του. Έτσι χώρες που κυριαρχούν σήμερα (ΗΠΑ, Γερμανία) λειτουργούν με κριτήρια όχι ιστορικά αλλά σκοπιμοθηρικά, πραγματιστικά. Οι λαοί αυτοί μπορεί να αμφισβητούν τη φύση, το χρόνο, την ιστορία, όχι όμως και τον ανώτερο προορισμό τους μέσα στον κόσμο. Ο Θεός αυτών των λαών δεν είναι ο ιστορικός Θεός, αλλά ο Θεός της μοντέρνας εποχής που ανάπλασαν οι ίδιοι. Ακόμη και η προσέγγισή τους στο Χριστιανισμό δεν αφορά τόσο τα πάθη του Ιησού, όσο το μήνυμα της Ανάστασης και τη διάδοση αυτού του μηνύματος στον κόσμο (Απόστολος Παύλος).
Μέσα σ’ αυτό το διεθνές πλαίσιο, το ερώτημα είναι αν μπορούμε να δημιουργήσουμε μια ανεξάρτητη πολιτική ανάλογη με το κλίμα της περιοχής που ζούμε;
Για να το πετύχουμε αυτό πρέπει να υπερβούμε την ιστορία και ταυτόχρονα να κρατήσουμε τη νοσταλγία γι’ αυτήν. Πρέπει να υπερβούμε τους κατά καιρούς συμβιβασμούς με συγκυριακές καταστάσεις, με γεωπολιτικά συμφέροντα του παρελθόντος, που οδήγησαν σε μια σειρά πολέμων, διχασμών και επώδυνων προσφυγικών ρευμάτων, και ταυτόχρονα να διατηρήσουμε τα στοιχεία που ενώνουν τους πολιτισμούς, που δανείστηκε ο ένας πολιτισμός από τον άλλο. Και αυτά είναι πολλά.
Η ανθρώπινη φύση έχει ανάγκη το όραμα. Η ιστορία προσφέρει ρομαντικά οράματα. Αυτή είναι η παγίδα του φονταμενταλιστή. Πιστεύει σε ιστορικά οράματα που για να υλοποιηθούν σήμερα πρέπει να αλλάξει το “κείμενο”. Να μπουν νέοι πρωταγωνιστές. Η ιστορία ξαναγράφεται με νέους όρους. Το ξαναγράψιμο της ιστορίας χρειάζεται τις ονειροπολήσεις του οραματιστή, τη μοναξιά του πρωτοπόρου, τη διπλή συνείδηση του πολίτη που δε βολεύεται με αυτό που υπάρχει. Ο αναθεωρητισμός ξεκινά από την επιστημονική σκέψη, απαιτεί όμως θρησκευτική προσήλωση για φτάσει στην ποθούμενη εικόνα. Το ζητούμενο είναι με ποιο τρόπο θα περάσουμε τα οράματα στη συνείδηση του καθημερινού ανθρώπου.
Στην πορεία της ιστορίας υπήρξαν οι διανοητές, κοσμικοί και θρησκευτικοί, που υπερέβησαν τα σύνορα, που δημιούργησαν μια κοινή θρησκεία, κοινά γλωσσικά ιδιώματα, κοινή τέχνη, κοινές μορφές οικονομίας και εμπορίου. Που έδωσαν έμφαση στη διακοινοτική συνεργασία και όχι στους εθνικούς διαχωρισμούς. Που δημιούργησαν μια κοινή πορεία με βάση τον πραγματισμό, το κοινό καλό και την κοινή προοπτική. Δεν έχουμε παρά να τους ξαναφέρουμε στην επικαιρότητα και να τους κάνουμε αντικείμενο μελέτης. Ο πραγματισμός σέβεται την ιστορία, όταν αυτή είναι χρήσιμη και συμβατή με το παρόν και το μέλλον ενός λαού ή πολλών γειτονικών λαών.
