Στην εκπνοή του 2023 κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο της γνωστής παλαίμαχης δημοσιογράφου, συγγραφέως, πρώην ευρωβουλευτή και σημαντικής προσωπικότητας των γραμμάτων και του πολιτισμού Κατερίνας Δασκαλάκη, με τίτλο «Κώστας Αξελός, η νοσταλγία του μέλλοντος», εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της Εστίας.
Πρόκειται για ένα παλίμψηστο του έργου και της ζωής του κορυφαίου Έλληνα στοχαστή Κώστα Αξελού. Ένα βιβλίο που αντανακλά, εκτός από τη συγγραφική δεινότητα της δημιουργού του, τη δεξιότητά της να διαχειριστεί το τεράστιο σε όγκο έργο του μεγάλου φιλοσόφου και να μας το προσφέρει με εύληπτο και ευρηματικό τρόπο (παράδειγμα ο τίτλος του), ώστε να διαφωτιστούμε πλήρως, ιδίως για όσους δεν έτυχε να τον προσεγγίσουν, για τη συμβολή του στη φιλοσοφική σκέψη. Ο «σοφός» όπως πολλοί αποκάλεσαν τον Αξελό, είναι μια σπάνια προσωπικότητα του 20ού αιώνα με πολύπτυχο έργο, αναπτύσσοντας μια σκέψη ερωτηματική, μετα-φιλοσοφική και μετα-μαρξιστική, η οποία από πολύ νωρίς προσπάθησε να ανιχνεύσει το πρόβλημα της πλανητικής εποχής μας. Γεννήθηκε το 1924 στην Αθήνα από αστική οικογένεια σε μια ταραγμένη εποχή και πέθανε τέτοιες ημέρες, 4 Φεβρουαρίου του 2010, μια μέρα παγερή στο Παρίσι• στην πόλη απ’ όπου έδωσε τα φώτα της δημιουργικής ζωής του.
Στο βιβλίο της η Δασκαλάκη, εξιστορεί την πολυκύμαντη ζωή του, σε συνδυασμό με τα γραπτά του, τις ομιλίες του και, κυρίως, τα βιβλία του με τη χρονολογική σειρά που εμφανίστηκαν στο κοινό. Προκειμένου μάλιστα, όπως η ίδια σημειώνει στην εισαγωγή της, να καταστεί πιο άμεση η προσέγγιση του αναγνώστη με το έργο του στοχαστή, παρατίθενται και εκτενή αποσπάσματα από το έργο αυτό, με τρόπο τέτοιο ώστε να ξεχωρίζουν από το υπόλοιπο κείμενο. Κοντολογίς, στο βιβλίο αυτό, εκτός από την πλούσια βιογραφία του Αξελού, παρουσιάζονται όψεις του έργου του, σχόλια και κριτικές. Ο αναγνώστης εισάγεται στο «αξελικό» περιβάλλον και αφήνεται στη συνέχεια, εν είδη ταξιδιού να γνωρίσει τα λιμάνια-γεγονότα του βίου και της εποχής του. Γοητευμένος αφήνεται στη μαεστρία της εξιστόρησης με την υπογραφή της «χρυσής πένας» της συγγραφέως ή επαγωγικά πλησιάζει σε μιαν άλλη προσέγγιση, πιο σύνθετη, σε μια ροή καθόλου γραμμική, που η σκέψη και το συναίσθημα δεν εγκλωβίζεται αλλά παρασύρεται ελεύθερα σε εναλλακτικές διόδους, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα του καθένα.
Και όσο διαβάζει κανείς τόσο εισχωρεί και εξοικειώνεται με την σκέψη του φιλοσόφου. Και στο τέλος δεν είναι μόνον η γνώση που αποκομίζει αλλά το κέντρισμα αυτής της σκέψης μέσα από μια άκρως απολαυστική αναγνωστική εμπειρία.
Ο Κώστας Αξελός, για τον οποίο σκέψη και ζωή ήταν ένα και το αυτό, υπήρξε πολυσχιδής προσωπικότητα. Μετά τα είκοσί του περίπου χρόνια, έζησε κυρίως στη Γαλλία (ήταν κι αυτός ένας από τους επιβάτες του πλοίου Ματαρόα, του οποίου ο πλους έγινε θρύλος), βγαίνοντας από τη φωτιά του πολέμου και της Αντίστασης στην Ελλάδα. Ήδη από παιδί είχε φανερώσει την κλίση του προς τη φιλοσοφία, την οποία σπούδασε στη Σορβόννη, όπου και δίδαξε αργότερα επί σειρά ετών. Το έργο του έχει μεταφραστεί σε δεκαέξι γλώσσες. Στις συνεντεύξεις του, μιλώντας για την εφηβεία του, ζωντάνευε την εποχή του, μια μυθική εποχή, φέροντας στο προσκήνιο την ανεπανάληπτη γενιά των Ελλήνων αριστερών. Γενικά όταν μιλούσε καθήλωνε το κοινό του, γοητεύοντας τους πάντες, όχι μόνο στη Σορβόννη, όπου δίδασκε, αλλά πολύ ευρύτερα.
Από μικρός δεν αρκούνταν σε εύκολα διαβάσματα. Μεταξύ άλλων, ο Χέγκελ, ο Μαρξ, ο Χάιντεγκερ και ο «αστέρας» της διαδρομής του, ο Ηράκλειτος διατρέχουν το στοχασμό του. «Ορισμένα διαβάσματα κειμένων, του Νίτσε ιδίως, όσο μπορεί να τα καταλάβει ένας έφηβος, ορισμένα μαθήματα στο γυμνάσιο, με οδήγησαν να καταλάβω ότι υπάρχει μια διάσταση της σκέψης, της αρθρωμένης σκέψης, που καλείται εδώ και 2.500 χρόνια φιλοσοφία. Και μετά άρχισα να σπουδάζω συστηματικά τη φιλοσοφία, και μετά τη δίδαξα επί σειρά χρόνων στη Σορβόννη, και συγχρόνως έγραφα, γιατί φιλοσοφία είναι κάτι που λέγεται και γράφεται, γίνεται μέσα από τον διάλογο και τη γραφή και την επικοινωνία με τον αναγνώστη», εξομολογούνταν ο ίδιος, πριν από πολλά χρόνια, σε συνέντευξή του στο περιοδικό «Περίπλους», δίνοντας σε μια φράση, τη διαδικασία που ακολούθησε σε όλη του τη διαδρομή.
Η Δασκαλάκη, χρειάστηκε, όπως η ίδια αποκαλύπτει, να περάσουν επτά χρόνια από εκείνον τον παγωμένο Φεβρουάριο του 2010, «προτού αποφασίσω να πάρω το κουράγιο στα δύο μου χέρια, όπως τόσο παραστατικά το εκφράζουν οι Γάλλοι, για να ξεκινήσω γράφοντας όσα (σχεδόν) γνωρίζω για εκείνον, για την οικογένεια στο πλαίσιο της οποίας γεννήθηκε και ανδρώθηκε, για τον κόσμο που ήταν ο δικός του σε μια πολυτάραχη εποχή, σε τούτη τη γωνιά της γης πρώτα, κι έπειτα για εκείνον που ο ίδιος διάλεξε στα είκοσι πάνω-κάτω χρόνια του σε ξένο τόπο. Για τη μοναχική, απίστευτα δύσκολη πορεία που ακολούθησε καλλιεργώντας και υπηρετώντας τη σκέψη, χωρίς παραστρατήματα, χωρίς συμβιβασμούς, χωρίς παραχωρήσεις. Έπιανα το ‘χαρτί’ και το άφηνα. Μου πήρε πολύ καιρό μέχρι επιτέλους ν’ αποφασίσω να καταπιαστώ συστηματικά μ’ αυτό» (σελ. 391). Και όταν πήρε φόρα και άρχισε να γράφει, δεν γνώριζε και η ίδια που θα την οδηγούσε αυτή η περιπέτεια, θεωρώντας ακατόρθωτο να «ξεχωρίσω το προσωπικό στοιχείο από εκείνο που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και να τα κόψω σε φέτες». Και συνεχίζει: «Η δημόσια εικόνα του, η αυστηρή, ο ζυγισμένος και κοφτός λόγος στον οποίο δεν χωράει τίποτα ‘επί ματαίω’, δεν είναι για μένα ολόκληρη η εικόνα του. Όσοι, όμως, επιχειρούν πραγματικά να προσεγγίσουν τη σκέψη του» γράφει, «δεν θα δυσκολευτούν να καταλάβουν τι εννοώ όταν μιλάω για τα γέλια που κάναμε μαζί, για τα παιχνίδια στις καλοκαιρινές παρέες, για τη μοναδική του σχέση με τα παιδιά…». Και πιο κάτω υπογραμμίζει: «όπως κι αν έχει το πράγμα, δεν θα μπορούσα να γράψω μια στεγνή βιογραφία, γιατί η ψυχή μου είναι πλημμυρισμένη από τη μνήμη του ανθρώπου που αγάπησα βαθειά και απόλυτα, και με τον οποίο μοιράστηκα τόσο πολλά και τόσο σημαντικά χρόνια της ζωής μου».
Το έργο του Κώστα Αξελού δεν έχει ηλικία, έγραψε ο γνωστός δημοσιογράφος και ποιητής Γιώργος Δουατζής. Όποτε κι αν το ανακαλύψεις, πάντα θα νιώθεις ότι άργησες να το γνωρίσεις. Η σύντροφός του και φύλακας άγγελός του Κ. Δασκαλάκη μας τον συστήνει τώρα με αυτό το σπουδαίο της έργο με συγκινητικό τρόπο. Αρκεί να σκύψουμε πάνω του για να ξαναγνωρίσουμε τον Αξελό, έτσι όπως δίνεται από τη μαγική γραφή της Κατερίνας, της ακριβής φίλης και συνοδοιπόρου στα λυκειακά πράγματα, καθότι χρόνια στο Κεντρικό Λύκειο των Ελληνίδων ξέρει να χαράζει πνευματικές «ρότες», κεντρίζοντάς μας μοναδικά να περιπλανηθούμε στην αναζήτηση της αλήθειας. Της αλήθειας μας.
