Το αίτημα για ανάπτυξη είναι καθολικό και διαχρονικό. Αυτό το οποίο μεταβάλλεται είναι το περιεχόμενό του καθώς η ανάπτυξη είναι μία δυναμική έννοια η οποία αποκτά διαφορετικό νόημα με βάση την εποχή, την περιοχή και τις επικρατούσες συνθήκες και αντιλήψεις. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, η ανάπτυξη γίνεται αντιληπτή ως μία διαδικασία βελτίωσης της κοινωνικής ευημερίας.
Ο Βόλος βρίσκεται σε αναζήτηση σταθερής αναπτυξιακής τροχιάς σε όλη τη σύγχρονη ιστορία του, από τους σεισμούς του 1955 και την αποβιομηχάνιση της δεκαετίας του ’80 μέχρι και την εν εξελίξει οικονομική κρίση. Αυτή η μακρόχρονη αναζήτηση καταδεικνύει και την εν γένει δυσκολία του εγχειρήματος καθώς η ανάπτυξη είναι κάθε άλλο παρά αυτονόητη. Αυτή η διαπίστωση ισχύει ακόμα και για πόλεις όπως ο Βόλος, με πληθώρα πλεονεκτημάτων και προοπτικών.
Σαφέστατα, η διατύπωση αναπτυξιακών στόχων και η υπόδειξη των τρόπων επίτευξής τους δεν είναι ατομική υπόθεση. Όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη – λήπτες αποφάσεων και μη – είναι αναγκαίο να συνομολογήσουν το περιεχόμενο της ανάπτυξης. Η προσπάθεια για ανάπτυξη απαιτείται να είναι συλλογική καθώς το αποτέλεσμά της αφορά τους πάντες. Απαιτούνται συνθέσεις και συναινέσεις ώστε αυτή η προσπάθεια να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει τη συντριπτική πλειονότητα – αν όχι την ολότητα – των εμπλεκομένων, μεγιστοποιώντας, με αυτό τον τρόπο, τις πιθανότητες επιτυχίας του εγχειρήματος. Υπάρχει, βεβαίως, και η συσσωρευμένη γνώση, με τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του παρελθόντος, η οποία αποτελεί πολύτιμο οδηγό προκειμένου να εκφραστούν σκέψεις και απόψεις στο πλαίσιο του αναπτυξιακού διαλόγου.
Η πρωτοβουλία της εφημερίδας ΜΑΓΝΗΣΙΑ για την αναζωπύρωση της συζήτησης αναφορικά με την αναπτυξιακή πορεία του Βόλου είναι σημαντική και πρέπει να συνεχιστεί. Πέραν του Δήμου Βόλου, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και οι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι, το Επιμελητήριο Μαγνησίας και οι επιχειρήσεις, οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί και οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών είναι ανάμεσα σε αυτούς οι οποίοι πρέπει να εκφραστούν. Οι σκέψεις και οι απόψεις οι οποίες εκφράζονται επιγραμματικά στο παρόν κείμενο, το οποίο δημοσιεύεται στο φιλόξενο χώρο της εφημερίδας ΜΑΓΝΗΣΙΑ, έχουν, ακριβώς, ως σκοπό να συνεισφέρουν στον διάλογο αναφορικά με την αναπτυξιακή πορεία του Βόλου.
• Δεν υπάρχουν «μαγικές συνταγές» και «έτοιμες λύσεις»
Καλώς ή κακώς, το αναπτυξιακό μονοπάτι δεν είναι ίδιο για όλους. Δεν υπάρχουν «μαγικές συνταγές» τις οποίες μπορούν όλοι να εφαρμόσουν. Δεν υπάρχουν «έτοιμες λύσεις» τις οποίες μπορούν όλοι να ακολουθήσουν. Ο Βόλος πρέπει να βρει το δικό του μονοπάτι ανάπτυξης, προσαρμοσμένο στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του.
• Απαιτείται Στρατηγικό Σχέδιο
Η ανάπτυξη δεν εξαντλείται σε μία λίστα έργων και δη σε μία λίστα έργων εντυπωσιασμού. Απαιτείται Στρατηγικό Σχέδιο με στόχους σαφείς, ρεαλιστικούς, δημοσιονομικά συνεπείς και μετρήσιμους. Ο Βόλος πρέπει να ετοιμάσει το δικό του Στρατηγικό Σχέδιο, όχι ως κανονιστική υποχρέωση (βλ. τα Επιχειρησιακά Προγράμματα τα οποία οι Δήμοι είναι υποχρεωμένοι να εκπονούν) αλλά ως αναγκαία βάση ανάπτυξης.
• Το Στρατηγικό Σχέδιο πρέπει να επικαιροποιείται
Το Στρατηγικό Σχέδιο αναφέρεται σε μια μεσοχρόνια περίοδο (π.χ. 5 ή 10 έτη) και, συνεπώς, η εφαρμογή του δεν πρέπει να επηρεάζεται από βραχυχρόνιες διαταραχές. Ειδικά τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, οι συνθήκες μεταβάλλονται με ραγδαίους ρυθμούς (βλ. οικονομική κρίση, πανδημία, προσφυγικό). Οι φορείς του Βόλου πρέπει να αφουγκράζονται και να αντιλαμβάνονται τις εξελίξεις και τις αλλαγές και ενίοτε, όταν αυτό απαιτείται, να επικαιροποιούν το Στρατηγικό Σχέδιο.
• Η ανάπτυξη πρέπει να είναι βιώσιμη
Η αντίληψη ότι η ανάπτυξη συνδέεται μόνο με την οικονομία είναι εντελώς λανθασμένη και, δυστυχώς, ευρύτατα διαδεδομένη. Σαφέστατα η υλοποίηση ενός Στρατηγικού Σχεδίου πρέπει να μεταφραστεί σε αύξηση του παραγόμενου πλούτου και σε δημιουργία καινούριων θέσεων εργασίας. Όμως δεν πρέπει να σταματήσει εκεί. Η ανάπτυξη συνδέεται άρρηκτα και με την κοινωνία και με το περιβάλλον. Η ανάπτυξη έχει νόημα όταν είναι για όλους, όταν όλοι συμμετέχουν και όταν όλοι καρπώνονται τα οφέλη της. Η οικονομική κρίση την οποία βιώνουμε έχει καθηλώσει ανθρώπους και οικογένειες να ζουν στα όρια της φτώχειας ή και κάτω από αυτά. Η ανάπτυξη πρέπει να απευθύνεται (και) σε αυτούς τους ανθρώπους και σε αυτές τις οικογένειες. Η ανάπτυξη έχει, επίσης, νόημα όταν δεν υπονομεύονται οι επόμενες γενιές. Αυτό σημαίνει ότι η ανάπτυξη πρέπει να προάγει την ποιότητα του περιβάλλοντος, τόσο του δομημένου όσο, και ιδιαίτερα, του φυσικού περιβάλλοντος. Στην παρούσα συγκυρία, ο Βόλος αντιμετωπίζει μείζον περιβαλλοντικό ζήτημα, με ρυπαντικά επεισόδια τα οποία προκαλούνται από την καύση (εγχώριων και εισαγόμενων) απορριμμάτων. Το ζήτημα αυτό πρέπει να λυθεί άμεσα και οι λύσεις υπάρχουν.
• Δίπολο Βόλου-Λάρισας
Γίνεται μεγάλη συζήτηση, επί πολλά χρόνια, για το περιβόητο δίπολο Βόλου-Λάρισας. Το δίπολο αυτό πρέπει να λειτουργήσει στην πράξη ώστε η περιοχή να καταστεί, αδιαμφισβήτητα, ο τρίτος πόλος ανάπτυξης της χώρας (μετά την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη) και ένας περιφερειακός πόλος ανάπτυξης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι δύο πόλεις έχουν όλα τα στοιχεία τα οποία ευνοούν τη λειτουργία ενός ισχυρού διπόλου: εγγύτητα, παρόμοιο πληθυσμιακό μέγεθος, συμπληρωματική παραγωγική διάρθρωση, πρόσβαση στους οδικούς άξονες, κεντροβαρική θέση στον εθνικό χώρο. Μέχρι στιγμής, αυτό που υπάρχει είναι οι ροές (μετακινήσεις για εργασία ή/και για αναψυχή από τη μία πόλη στην άλλη). Απαιτείται και η συνεργασία, με κοινές δράσεις αλλά και με κοινούς στόχους. Οι συνθήκες έχουν ωριμάσει και οι όποιες τοπικιστικές και ποδοσφαιρικού τύπου παραφωνίες πρέπει να υπερκεραστούν.
• Αστικός τουρισμός
Παρότι η Μαγνησία εμφανίζει έντονη τουριστική δραστηριότητα, καθώς έχει την τύχη να διαθέτει το Πήλιο και τις Βόρειες Σποράδες, ο Βόλος υστερεί. Οι επισκέπτες της πόλης είναι, συνήθως, διερχόμενοι με αποτέλεσμα η συνεισφορά τους στην τοπική οικονομία να είναι περιορισμένη. Ο Βόλος πρέπει να ακολουθήσει το παράδειγμα των ευρωπαϊκών πόλεων τονώνοντας τον αστικό τουρισμό. Αυτό θα το επιτύχει κυρίως με τη διοργάνωση μεγάλων γεγονότων (πολιτιστικά, αθλητικά, επιστημονικά γεγονότα) καθώς και με την ανάδειξη σημείων αναφοράς (προϊστορικοί οικισμοί, μουσεία, βιομηχανικά κτίρια) τα οποία θα προσελκύσουν επισκέπτες στην πόλη.
• Ο λιμένας και οι συνδυασμένες μεταφορές
Η αναπτυξιακή προοπτική του Βόλου, και της ευρύτερης περιοχής της Μαγνησίας, με τη βιομηχανική παράδοση, την τουριστική υπεροχή, την εξωστρέφεια και την έμφαση στην προαγωγή της εκπαίδευσης καθιστά αναγκαίο τον εντοπισμό δυνατοτήτων λειτουργικών συνεργειών. Στην κατεύθυνση αυτή, η προσαρμογή των υφιστάμενων (και των σχεδιαζόμενων) μεταφορικών υποδομών στο πρότυπο των συνδυασμένων μεταφορικών υποδομών κρίνεται εκ των ων ουκ άνευ. Οι μεταφορικές υποδομές οι οποίες υφίστανται στο Βόλο και στην ευρύτερη περιοχή είναι ο εμπορευματικός και επιβατικός λιμένας, το αεροδρόμιο, το σιδηροδρομικό δίκτυο και το οδικό δίκτυο. Οι εν λόγω υποδομές είναι συνδεδεμένες σε χαμηλό επίπεδο, με αποτέλεσμα να λειτουργούν δίχως (καν) τη στοιχειώδη διαλειτουργικότητα. Το γεγονός αυτό αποστερεί τη δυνατότητα επίτευξης οικονομιών κλίμακας οι οποίες αναμένεται να επιφέρουν αναπτυξιακά οφέλη. Η διασύνδεση του αεροδρομίου με το λιμένα καθιστά απαραίτητη την εξέταση της αναγκαιότητας μετατόπισης (του εμπορευματικού μέρους) του κεντρικού λιμένα εκτός του αστικού ιστού του Βόλου. Η εν λόγω μετατόπιση αφενός θα ανακουφίσει το πολεοδομικό συγκρότημα του Βόλου από περιβαλλοντικά οχλούσες και ρυπογόνες δραστηριότητες και αφετέρου θα παράσχει προοπτικές μετεξέλιξης του κεντρικού λιμένα, σε λιμένα κρουαζιέρας. Κατάλληλη φαντάζει η τοποθεσία του Αλμυρού (θέση Τσιγγέλι) προκειμένου να διευκολυνθεί η σύνδεση με το εθνικό οδικό δίκτυο καθώς και με την οικεία (άτυπη) Βιομηχανική Περιοχή.
• Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τα Πανεπιστήμια αποτελούν πηγή πολύτιμων εργαλείων για την ανάκαμψη της οικονομίας, παρέχοντας μόρφωση και ειδικευμένο, και με καινοτόμες ιδέες, ανθρώπινο δυναμικό. Πέραν της βασικής αποστολής τους, η οποία συνοψίζεται στη διδασκαλία και στην έρευνα, τα Πανεπιστήμια καλούνται να διεκπεραιώσουν και μια διευρυμένη, και ενδεχομένως σημαντικότερη, αποστολή η οποία έγκειται στη συνεισφορά τους στην τοπική ανάπτυξη. Η συνεισφορά στην τοπική ανάπτυξη δύναται, ενδεικτικά, να προκύψει μέσω της παροχής συμβουλευτικές (μελέτες και υποστήριξη φορέων), της τυποποίησης της νέας γνώσεις (πατέντες), της οικονομικής αξιοποίησης της νέας γνώσης (εταιρείες έντασης καινοτομίας – τεχνοβλαστοί), της συνεργασίας με τις τοπικές επιχειρήσεις και τους τοπικούς συνεταιρισμούς, και της ανάδειξης της τοπικής πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς. Ο Βόλος αποτελεί την έδρα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, του τρίτου μεγαλύτερου Πανεπιστημίου της χώρας το οποίο, μάλιστα, συγκαταλέγεται στο 4% των κορυφαίων Πανεπιστημίων παγκοσμίως. Το Πανεπιστήμιο με την παρουσία του έχει ήδη συντελέσει στην αναπλήρωση μεγάλου μέρους του χαμένου, εξαιτίας της αποβιομηχάνισης, εισοδήματος και αποτελεί βασικό αναπτυξιακό παράγοντα του Βόλου (και της Θεσσαλίας γενικότερα). Η συνεργασία του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με τους φορείς του Βόλου πρέπει να καταστεί πάγια, με σκοπό το μακροπρόθεσμο αναπτυξιακό μετασχηματισμό του Βόλου. Η όποια συγκυριακή σχέση, με αφορμή την επίλυση κατά περίπτωση προβλημάτων, δεν είναι αρκετή. Πολύ περισσότερο, στην παρούσα συγκυρία, η διένεξη μεταξύ του Δήμου Βόλου και του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας πρέπει να ξεπεραστεί καθώς λειτουργεί βλαπτικά για την πόλη.
• Προβολή
Η προσπάθεια τόνωσης της αναπτυξιακής δυναμικής του Βόλου εδράζεται στην αναγνώρισή του ως «παραγωγικό σύστημα» στο πλαίσιο του οποίου ο Βόλος «παράγει», «τιμολογεί» και «διανέμει» την εικόνα του. Η περαιτέρω ενίσχυση της εικόνας του Βόλου στις αγορές-στόχους (καταναλωτές, τουρίστες, επενδυτές) είναι αναγκαία καθώς μόνο θετικά αποτελέσματα πρόκειται να επιφέρει.
Όπως τονίστηκε και προηγουμένως, οι σκέψεις και οι απόψεις οι οποίες εκφράζονται επιγραμματικά στο παρόν κείμενο, έχουν, ακριβώς, ως σκοπό να συνεισφέρουν στον διάλογο αναφορικά με την αναπτυξιακή πορεία του Βόλου. Απαιτείται η συνέχιση του διαλόγου, η σύνθεση των απόψεων (όλων των ενδιαφερόμενων μερών) και η μετουσίωσή τους σε Στρατηγικό Σχέδιο ευρύτατης αποδοχής, το οποίο είναι ζωτικής σημασίας για την πόλη του Βόλου και τις αναπτυξιακές προοπτικές της.
Ο Δρ. Δημήτρης Καλλιώρας
Ο Δρ. Δημήτρης Καλλιώρας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης στο Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Στα κύρια ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνονται ζητήματα οικονομικής ανάπτυξης, περιφερειακής ανάπτυξης, οικονομικής γεωγραφίας, περιφερειακών ανισοτήτων και οικονομικής ολοκλήρωσης. Έχει συμμετάσχει σε σημαντικό αριθμό ευρωπαϊκών και ελληνικών ερευνητικών προγραμμάτων και έχει δημοσιεύσει σημαντικό αριθμό άρθρων σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά.
[email protected]
