Ούτε μία, ούτε δύο αλλά 57(!) συνολικά αλλαγές έχουν επέλθει σε ονόματα περιοχών, χωριών και οικισμών στη Μαγνησία με το πέρασμα των χρόνων, και ειδικά μετά τη σύσταση του ελληνικού κράτους το 1833.
Γι’ αυτές τις μετονομασίες, τόσο για τη Μαγνησία όσο και για την Ελλάδα γενικότερα, μίλησε στο Ράδιο Ένα 102,5 και στον Ηλία Κουτσερή, η ιστορικός και μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ, Ελένη Κυραμαργιού.
-Αρχικά, η ιδέα πώς προέκυψε για τη συγκεκριμένη μελέτη;
«Η ιδέα προέκυψε μέσα από την ανάγκη! Στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, εδώ και 30 περίπου χρόνια ασχολούμαστε με το ζήτημα της ιστορίας των οικισμών και πάρα πολύ συχνά βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το πρόβλημα ότι στις πηγές συναντούσαμε οικισμούς με τα παλιά ονόματα και δεν μπορούσαμε να ταυτίσουμε που βρίσκονται σήμερα. Οπότε ξεκινήσαμε να ψάχνουμε ατομικά αρχικά τον οικισμό που συναντούσαμε στις πηγές. Αυτό μπορεί να συνέβαινε και σε περιπτώσεις μεγαλύτερων πόλεων όπως η Αλεξανδρούπολη (Δεδέ-Αγάτς) και το Αγρίνιο (Βραχώρι). Δεν ήταν μόνο τα μικρά χωριά. Σταδιακά γεννήθηκε η ιδέα όλες αυτές οι μετονομασίες να συγκεντρώνονται ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από τον επόμενο που θα του παρουσιαζόταν το ίδιο πρόβλημα».
-Πόσο δύσκολο ήταν να συγκεντρωθεί ένα τέτοιο υλικό, και πόσο διάστημα απαιτήθηκε;
«Στην αρχή ήταν μία αυτοσχέδια και ατομική διαδικασία. Σταδιακά στα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν αρχίσαμε να χειριζόμαστε τα εργαλεία της τεχνολογίας, γεννήθηκε η ιδέα αυτό να γίνει πιο συστηματικά. Ο πιο εύκολος τρόπος για να γίνει αυτό και να υπάρχει και η απαραίτητη τεκμηρίωση, ήταν ν’ αναζητήσουμε σε ΦΕΚ τις μετονομασίες. Οπότε, σε ένα μεγάλο ερευνητικό πρόγραμμα που έτρεξε στις αρχές του 2000 στο εθνικό ίδρυμα ερευνών, εκεί μέσα εντάχθηκε αυτή η προσπάθεια και το 2008 αναρτήσαμε στο διαδίκτυο μία πρώτη βάση, που περιλάμβανε μετονομασίες από το 1811 έως το 1991».
-Έχουν διευκρινιστεί οι λόγοι για τις μετονομασίες;
«Είναι μία πολιτική απόφαση του νεοσύστατου τότε ελληνικού βασιλείου από το 1833 που συναντούμε τις πρώτες μετονομασίες, έως και σήμερα. Ίσως πλέον έχουν τροποποιηθεί οι λόγοι. Αρχικά ο στόχος ήταν το νέο βασίλειο να έχει ονόματα εύφωνα, όμορφα και ελληνικά που να παραπέμπουν στο αρχαίο ελληνικό παρελθόν, σε μία προσπάθεια να υπάρχει σύνδεση του Βυζαντίου με την Ελλάδα του 19ου αιώνα. Έτσι σε ένα πρώτο επίπεδο υπήρχαν μετονομασίες στον διοικητικό χάρτη της χώρας, μιας και εκείνη την περίοδο η διαίρεση ήταν πολυκοινοτική, όπως και σήμερα. Στις αρχές του 20ου αιώνα διαλύονται οι πολυκοινοτικοί δήμοι και φτιάχνονται οι κοινότητες και αναδύεται ξανά το ζήτημα των κακόηχων και ξενόφερτων ονομάτων. Υπάρχουν ονόματα που είναι «άσχημα» ή σλαβικά, τουρκικά και όχι όσο ελληνικά θα ήθελε η ελληνική Πολιτεία.
Ταυτόχρονα μεγαλώνουν και τα σύνορα του κράτους με την προσθήκη της Μακεδονίας, της Θράκης και της Ηπείρου. Πρόκειται για περιοχές που είχαν και μη ελληνόφωνους πληθυσμούς και ανάλογα ονόματα σε αρκετές περιπτώσεις. Οι μετακινήσεις πληθυσμών, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και η ειρήνη μετά το 1923 χωρίς ρευστά σύνορα, δημιουργούν τις προϋποθέσεις για ν’ αλλάξουν τα τοπωνύμια. Είναι και μία δήλωση κατοχύρωσης αυτών των εδαφών από το ελληνικό κράτος. Αντίστοιχες πρακτικές ακολουθούνται και από άλλα βαλκανικά κράτη όπως η Σερβία και η Βουλγαρία και φυσικά και η Τουρκία. Τότε τα ονόματα αλλάζουν μαζικά, ειδικά την τριετία 1926-28, όταν και έχουμε πάνω από τις μισές μετονομασίες, από όσες είχαμε από τη σύσταση του ελληνικού κράτους. Μετά το 1940 οι μετονομασίες γίνονται κυρίως για λόγους ευφωνίας δίνοντας επίσης ονόματα Αγίων και Εκκλησιών ή μετονομασία χωριών από πρόσφυγες, με βάση το όνομα του χωριού στον τόπο καταγωγής τους».
-Στη Μαγνησία υπήρξαν κάποιες διαφοροποιήσεις;
«Στον Νομό Μαγνησίας έχουμε συνολικά 57 μετονομασίες με τις τρεις ν΄αφορούν τον ίδιο οικισμό. Το 1839 πραγματοποιήθηκε η πρώτη μετονομασία, ενώ το 2008 η τελευταία. Η πλειονότητα των μετονομασιών πραγματοποιήθηκε το 1927 και το 1928 με δύο διοικητικές πράξεις. Αυτές που συμβαίνουν μετά το 1940 γίνονται λόγω ευφωνίας ή για πιο εσωτερικούς λόγους της εκάστοτε περιοχής, χωρίς να μπορεί να εξηγηθεί απόλυτα το γιατί. Για παράδειγμα δεν μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί το όνομα Παραλίμνι άλλαξε σε Ακρωτήριο Αράξου. Ή η τελευταία που συμβαίνει οι Καρυαί να μετονομαστούν σε Καρυές. Η πιο εντυπωσιακή ιστορία στη Μαγνησία, είναι η πρώτη μετονομασία για τον οικισμό Νέα Μιτζέλα. Το 1839 μετονομάστηκε σε «Αμαλιάπολις», προς τιμήν της Βασίλισσας Αμαλίας, που ανέθεσε σε Βαυαρούς αρχιτέκτονες τον ρυμοτομικό σχεδιασμό του οικισμού και την κατασκευή των υποδομών. Μετά την έξωση του Όθωνα πάντως, η παλιά ονομασία επανήλθε, σε Νέα Μιτζέλα και το 1899 μετονομάστηκε ξανά σε «Αμαλιάπολις», χωρίς να έχουμε καταφέρει να εντοπίσουμε το σκεπτικό επαναφοράς».
-Πάντως οι παλιές ονομασίες δεν φεύγουν εύκολα από τον κόσμο…
«Ακριβώς. Και η πιο μεγάλη συνεισφορά που μπορούμε να έχουμε στη βάση είναι το να μας στείλουν οι κάτοικοι αυτών των περιοχών την ιστορία που ξέρουν πίσω από τις μετονομασίες. Ο ιστότοπος παραμένει ενεργός αν και νομίζουμε ότι δεν θα βρούμε νέες μετονομασίες αλλά αυτό που μπορούμε ν’ αναζητήσουμε είναι οι μικρές ιστορίες πίσω από αυτή τη διαδικασία, και θα θέλαμε να συγκεντρώσουμε αυτόν τον πλούτο».
