Την Κυριακή 3 Αυγούστου 2014, ώρα 9.00 μ. μ. στο προαύλιο του Εξωραϊστικού Συλλόγου Μηλεών, θα πραγματοποιηθεί αφιέρωμα για τα 200 χρόνια από την ίδρυση της Μηλιώτικης Σχολής. Η εκδήλωση περιλαμβάνει χαιρετισμούς επισήμων, ομιλία από τον πρόεδρο του Συλλόγου Γιαννιό Μιχάλη και προβολή διαφανειών από την πολιτιστική κληρονομιά της Σχολής. Θα ακολουθήσει συναυλία με ελληνικές και ξένες μπαλάντες από τους Ζωή Τζαλαβρέτα (φωνή), Νίκο Αλεξίου (κιθάρα- φωνή), Δημήτρη Δεμίρη (κιθάρα-φωνή). Είσοδος ελεύθερη. Για τη Μηλιώτικη Σχολή έχουν προγραμματιστεί άλλες δύο εκδηλώσεις. Την Παρασκευή 3 Οκτωβρίου στην Αθήνα από τη Γεννάδιο Βιβλιοθήκη και το Σάββατο 4 Οκτωβρίου στις Μηλιές από τους φίλους της Γεννάδιου Βιβλιοθήκης και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Μηλεών.
Η Μηλιώτικη Σχoλή
Η Μηλιώτικη Σχoλή ιδρύθηκε το 1814 από τους τρεις Μηλιώτες λογίους ιερείς και υπέρμαχους του Διαφωτισμού: τον Άνθιμο Γαζή, τον Γρηγόριο Κωνσταντά και τον Δανιήλ Φιλιππίδη. Το χτίσιμο της σχολής και τη λειτουργία της ανέλαβε ο Κωνσταντάς, ο οποίος δρομολόγησε την οικοδόμηση μεγάλου εκπαιδευτηρίου στη θέση του παλιού τακτικού σχολείου των Μηλεών. Αρχικός σκοπός των ιδρυτών της Σχολής ήταν να δημιουργήσουν μία Ακαδημία, κάτι σαν πανεπιστήμιο, αλλά οι οθωμανικές Αρχές αρνήθηκαν να δώσουν άδεια για κάτι τέτοιο. Έτσι η Σχολή αναγκάσθηκε να λειτουργήσει μεν σε ένα πρωτοποριακό για την περίοδο εκείνη κτίριο, αλλά εκπαιδευτικά στο επίπεδο ανώτερου λυκείου.
Το κτίσιμο της Σχολής ολοκληρώθηκε το 1817, με την οικονομική συνδρομή των δύο πρώτων ιδρυτών, οι οποίοι πρόσφεραν για τον σκοπό αυτό 500 χρυσά φλουριά ολλανδικά, αλλά και την συνεισφορά πολλών Ελλήνων του εξωτερικού, ενώ ο τρίτος ιδρυτής Δανιήλ Φιλιππίδης, κληροδότησε όλη την περιουσία του στη Σχολή των Μηλεών. Ο Γαζής πρόσφερε στη Σχολή και την προσωπική του βιβλιοθήκη. Η Σχολή εμπλουτίστηκε επίσης με πλούσιο για την εποχή εποπτικό υλικό, όπως επιστημονικά όργανα, χάρτες, κ.ά. Στην είσοδο της βιβλιοθήκης της σχολής τοποθετήθηκε η επιγραφή «Ψυχής Άκος», που σημαίνει θεραπεία ψυχής. Σε μικρό χρονικό διάστημα κέρδισε πανελλήνια αναγνώριση τόσο για τις πρωτοποριακές παιδαγωγικές μεθόδους διδασκαλίας όσο και για την πλουσιότατη βιβλιοθήκη της. Δάσκαλοί της διετέλεσαν ο Κωνσταντάς και για ένα διάστημα ο Γαζής. Ο Φιλιππίδης δεν ευτύχησε ούτε να δει από κοντά τη Σχολή γιατί εξ αιτίας της επανάστασης του 1821και των γεγονότων δεν μπόρεσε ποτέ να επιστρέψει στον ελλαδικό χώρο.
Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, η Σχολή διέκοψε την λειτουργία της, μιας και οι ιδρυτές της ήταν από τους πρωτεργάτες της επανάστασης.. Η Σχολή επαναλειτούργησε το 1834 με την φροντίδα του Γρηγορίου Κωνσταντά. Μετά το θάνατο του Κωνσταντά, η σχολή έχασε την αίγλη που την περιέβαλε σε ολόκληρο τον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο και περιήλθε σε σχετική ανυποληψία. Η περιουσία της Σχολής, πολλά βιβλία και άλλα κινητά αντικείμενά της λεηλατήθηκαν από επιτήδειους. Το κτίριο όμως εξακολουθούσε, επιδιορθώνοντας τις φθορές του χρόνου, να λειτουργεί, και κατά καιρούς στέγασε άλλοτε το αλληλοδιδακτικό και άλλοτε το ελληνικό σχολείο του χωριού. Το 1943, όταν οι Γερμανοί πυρπόλησαν τις Μηλιές, το κτίριο με το μεγαλύτερο μέρος από την συλλογή βιβλίων της καταστράφηκε. Τα ερείπια της σχολής μετά τον εμπρησμό διατηρήθηκαν μέχρι το 1970, οπότε κατεδαφίσθηκαν και στην ίδια ακριβώς θέση, δίπλα στο ναό του αγίου Νικολάου του Νέου και στον τάφο του Γρηγορίου Κωνσταντά, οικοδομήθηκε το σημερινό Γυμνάσιο με δωρεά του Κώστα Γραμμενή, ομογενή με μηλιώτικη καταγωγή. Στο νέο κτίριο του Γυμνασίου ο αείμνηστος Μηλιώτης αρχιτέκτονας Αργύρης Φιλιππίδης προσπάθησε να διατηρήσει σε ορισμένα σημεία την οικοδομική μορφή της παλιάς Μηλιώτικης Σχολής και κυρίως τον προσανατολισμό της
Ευτυχώς για τον τόπο μας, από το 1928, με δωρεά της μηλιώτισσας Κρυσταλλίας Οικονομάκη, είχε χτιστεί κοντά στην πλατεία του χωριού η σημερινή Βιβλιοθήκη, το μοναδικό κοινοτικό κτίριο που δε πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς, και είχαν μεταφερθεί από τη σχολή 3555 παλαιά τυπωμένα βιβλία (από το 1497 έως το 1899), 116 χειρόγραφα βιβλία (από το 10ο έως το 18ο αιώνα μ. Χ.), 1000 λιτά έγγραφα, εποπτικά όργανα της σχολής, οι αυθεντικές σφραγίδες, η επιγραφή «ΨΥΧΗΣΑΚΟΣ», προσωπικά αντικείμενα των ιδρυτών της και το λάβαρο της επανάστασης που ύψωσε ο Γαζής στην πλατεία των Μηλεών το Μάιο του 1821. Σημαντική συμβολή στην ίδρυση της Βιβλιοθήκης είχαν και οι απόγονοι του Δανιήλ Φιλιππίδη.
Η Βιβλιοθήκη Μηλεών συνδέεται ιστορικά με τη Μηλιώτικη Σχολή και από το 1955 υπάγεται στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων Την επισκέπτονται όλο το χρόνο σχολεία όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης, επισκέπτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό , οι οποίοι ξεναγούνται στο ιστορικό της τμήμα από τους υπαλλήλους της. Επιπλέον η βιβλιοθήκη εξυπηρετεί ερευνητές , ιστορικούς , πανεπιστημιακούς, φοιτητές που αξιοποιούν το σπάνιο και σημαντικό ιστορικό υλικό που διαθέτει.
