Της Γκέλης Ντηλιά
Αν το ανέβασμα μιας θεατρικής παράστασης θεωρείται κάτι δύσκολο, καθώς απαιτεί πολλά, το να γίνει αυτό μέσα σε μια Φυλακή είναι πολύ σπάνιο λόγω της ιδιαιτερότητας του χώρου. Διότι δεν είναι μια συνηθισμένη δράση. Απαιτείται προσήλωση και συνέπεια, υπευθυνότητα και αλληλεπίδραση. Διότι δεν πρόκειται για επαγγελματίες ηθοποιούς, οι οποίοι θα πληρωθούν για τον χρόνο που διαθέτουν για τις πρόβες. Δεν πρόκειται ούτε για ερασιτέχνες, οι οποίοι το κάνουν για χόμπι. Πρόκειται για έγκλειστους οι οποίοι ίσως δεν συμμετείχαν ποτέ σε κάτι ανάλογο ούτε κατά τη διάρκεια της σχολικής τους ζωής. Κι εδώ μπαίνει το μεγάλο στοίχημα.
Στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Τρικάλων, όταν ανακοινώθηκε κάτι τέτοιο το καλοκαίρι 2025, ήταν αρκετοί αυτοί που δήλωσαν συμμετοχή. Τελικά επιλέχθηκαν 12+1 και όπως αποδείχθηκε ήταν οι καταλληλότεροι. Όσοι αρχικά ήρθαν απλώς από περιέργεια ή ανία, παρέμειναν λόγω των συναισθημάτων που τους προκάλεσε το όλο εγχείρημα. Σε κάθε πρόβα ολοένα και βελτιωνόταν η ψυχολογία τους, κάθε φορά η σκηνική τους παρουσία περιείχε δικά τους στοιχεία αυτοσχεδιασμού, το ηχόχρωμα τους δεν ήταν αυτό της στείρας ανάγνωσης, αλλά εκείνο της θεατροποιημένης απόδοσης του κειμένου, ενός κειμένου γραμμένο αποκλειστικά για εκείνους από την υπογράφουσα.
Δεκαεπτά καθρεφτικοί αντίλογοι με φιλοσοφικό περιεχόμενο, βασισμένοι στις μεγάλες αλήθειες της ζωής που λειτουργούν ως δίπολα για όλους μας (μεταξύ αυτών μοναξιά, έρωτας, ζωή, θάνατος, θεός) και δυο χορικά, έσπειραν προβληματισμούς επιχειρώντας να δημιουργήσουν νέες συνδέσεις στους εγκεφαλικούς νευρώνες και κατά κάποιον τρόπο να λειτουργήσουν ως μάντρα, ως άτυπος οδηγός αυτοβελτίωσης.
Τα αποτελέσματα άρχισαν να διαφαίνονται από τις σύντομες συζητήσεις κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων των προβών. Ο λόγος, η μουσική και ο χορός που αποτελούσαν δομικά στοιχεία της παράστασης κατάφεραν να ενεργοποιήσουν την θεατρική ομάδα, έτσι όπως ήταν δοσμένα ως γλυκόπικρη σάτιρα ή αστικό δράμα με στοιχεία μαύρου χιούμορ. Μέσα στις 40 ώρες που διήρκησαν οι πρόβες, κατά τους μήνες Αύγουστο, Σεπτέμβρη και Οκτώβρη και όσο πλησίαζε η μεγάλη στιγμή να ανοίξει η αυλαία, το χαμόγελο της σιγουριάς ήταν πιο πλατύ, η αυτοπεποίθηση σκαρφάλωνε σε υψηλά επίπεδα, η συνεργατικότητα είχε αποδώσει τα μέγιστα.
Στις 18 Οκτωβρίου 2025 η παράσταση με τίτλο «Καθρέφτες των καιρών» έλαβε χώρα ενώπιον κοινού στο οποίο είχαν σταλεί ατομικές προσκλήσεις. Αφιερωμένη στον Τρικαλινό Υπουργό Ψηφιακής Διακυβέρνησης κ. Παπαστεργίου (προσωπική επιλογή της εθελόντριας) που την παρακολούθησε με ενδιαφέρον και στο τέλος σχολίασε την σημασία της αγάπης, με αφορμή διάλογο της παράστασης. Καθήμενος δίπλα του ο Περιφερειάρχης Θεσσαλίας κ. Κουρέτας δήλωσε ότι θα διαθέσει περισσότερο χρόνο στην διαχείριση κοινωνικών θεμάτων. Εν μέσω πολιτικών, θεσμικών και επιχειρηματικών παραγόντων και του απεσταλμένου π. Ευμένιου από τη Ιερά Μητρόπολη Τρίκκης και Σταγών και ανάμεσα σε άτομα που ασχολούνται με εκπαίδευση, λογοτεχνία και πολιτισμό, που ταξίδεψαν από Βόλο, Καρδίτσα και Πάτρα, η όλη ατμόσφαιρα ήταν μια ώσμωση του έξω κόσμου και εκείνου που βρίσκεται εντός των τειχών, του αθέατου. Κάποιοι από τους προσκεκλημένους δάκρυσαν…
Στα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Βόλου Χρήστος Στρατηγόπουλος έγραψε ότι αυτό που είδε ήταν, «ένα βίωμα βαθύτερο και πιο καθηλωτικό από την παρακολούθηση μιας ερασιτεχνικής θεατρικής παράστασης με «συγκινητικό» θέμα. Μια κλεφτή ματιά στην «πίσω αυλή» της κοινωνίας μας, αυτής που το βλέμμα μας συστηματικά αποστρέφεται ή την ατενίζει αδιάφορα, αν όχι εχθρικά. Αμήχανα, δειλά, πλην σημαντικά βήματα ανθρώπων που παλεύουν άνισα με τους εσωτερικούς δαίμονές τους και ποικιλώνυμες εξωτερικές προκλήσεις στην κατεύθυνση της επανένταξης, στην κοινωνία των «απέναντι» με εισιτήριο χωρίς επιστροφή στο δυστοπικό περιβάλλον της φυλακής, που τείνει να «αγιοποιεί» τους δαίμονες και να ενδύει φαντασιωτικά τις προκλήσεις. Η πολιτιστική έκφραση ως στοιχείο και εργαλείο μιας σύγχρονης σωφρονιστικής πολιτικής.»
Ο Δημήτρης Ντούσας, συνταξιούχος δάσκαλος, συγγραφέας και Ιδρυτής του Ανοικτού Φιλοσοφικού Σχολείου έγραψε στο Facebook, «Αυτό που με προβλημάτισε πολύ είναι η άποψη κρατουμένων οι οποίοι μου είπαν πως αυτό που έχει χαθεί από την κοινωνία είναι τα ήθη, τα έθιμα, οι παραδόσεις καθώς αυτά είναι που συγκρατούν την κοινωνία. Η νέα γενιά μεγαλώνει πια χωρίς αυτά. Αυτό ανησυχεί και προβληματίζει την παλιά γενιά των φυλακισμένων… Με το τέλος της παράστασης ο κόσμος σηκώθηκε όρθιος και χειροκρότησε τους κρατούμενους-ηθοποιούς, οι οποίοι εκτίουν βαριές ποινές. Ήταν μια συγκλονιστική στιγμή! Το φως του πολιτισμού μπήκε μέσα στην αίθουσα εκδηλώσεων των φυλακών. Οι κρατούμενοι, πολλοί από τους οποίους έχουν πολλά χρόνια μέσα στα κελιά της φυλακής, χωρίς δυνατότητα να πάρουν άδεια εξόδου, ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή με τους ανθρώπους του έξω κόσμου και δέχτηκαν την αποδοχή και τα χειροκροτήματα τους.»
Η επιχειρηματίας, ποιήτρια και στιχουργός Ελένη Τσιρογιάννη-Πράντζου έγραψε μεταξύ άλλων για την εμπειρία που βίωσε στην αίθουσα εκδηλώσεων του Σωφρονιστικού Καταστήματος Τρικάλων, «Η φίλη μου η Γκέλη μπήκε στις φυλακές σαν φως που σπάει τη σιωπή. Οι άνδρες που κρατούν χρόνια πίσω από τα σίδερα σιώπησαν, αλλά τα μάτια τους άρχισαν να ζωντανεύουν μόλις άκουσαν τη φωνή της. Κάθε λέξη της ήταν φλόγα που άναβε μέσα στο σκοτάδι. Το κοινό χειροκρότησε με ψυχή και ένιωθε τους δυο κόσμους να πλησιάζουν σαν φως που γεφυρώνει τα τείχη, σαν καρδιές που χτυπούν μαζί, σαν ψυχές που ανασαίνουν στον ίδιο ρυθμό. Όχι απλώς συνύπαρξη, αλλά αληθινή σύνδεση, μια στιγμή μαγική… Ελεύθεροι άνθρωποι είναι όσοι δεν βάζουν ταμπέλες στην ανθρωπότητα, αλλά ανθρωπιά στον συνάνθρωπο.»
Κατά τη διάρκεια της παράστασης ακούστηκαν δυο ποιήματα της υπογράφουσας. Το πρώτο με τίτλο «Οι απέναντι», από την ποιητική συλλογή «Το στίγμα των βάλτων» -Ποιήματα της Φυλακής και το δεύτερο που ακολουθεί, εμπνευσμένο από την θεατρική ομάδα των Τρικάλων, σε πρώτη απαγγελία.
ΚΑΦΕΝΕΙΟ «Ο ΛΗΘΑΙΟΣ»
Στο καφενείο «Ο Ληθαίος»
κάποιοι έρχονται να λησμονήσουν
και κάποιοι άλλοι μήπως και ξαναθυμηθούν.
Όλοι τους ονειροπολούν ατέρμονα.
Λωτοφάγοι και μη,
πίνουν διπλούς καφέδες σκέτους
χορεύουν πεντοζάλη, με τις ριζικές καταστροφές
σαν ζεματιστά αυγά στη μασχάλη
ανάβουν το επόμενο τσιγάρο με το προηγούμενο.
Στα τασάκια, βουνά οι καημοί…
Στο καφενείο «Ο Ληθαίος»
ξορκίζουν φωνασκώντας και φιλοσοφούν
επικοινωνούν στη νοηματική με πεφταστέρια
χάντρες τα παράπονα στο κομπολόι τους
ρίχνουν πασιέντζα, ποτέ δεν βγαίνει,
βουτάνε στο χλώριο της γούρνας του Σιλωάμ,
δεν ξελεκιάζει δυστυχώς το ποινικό μητρώο τους
καυτηριάζουν τα σύννεφα που έφεραν μπουρίνι
κρεμάνε με μανταλάκια τις αγκαλιές που περιμένουν,
να μη σκορπίσουν στον μαΐστρο του ανεκπλήρωτου
και ασκούνται μοναστικά στην υπομονή
μέχρι τελικής πτώσης, μέχρις εξαντλήσεως.
Το άρθρο του δημοσιογράφου και συγγραφέα Σωτήρη Κύρμπα στον Διάλογο, την πρώτη σε κυκλοφορία εφημερίδα των Τρικάλων, με τίτλο «Σπουδαία εκδήλωση πολλαπλασιαστικής αξίας στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Τρικάλων» αρχίζει με το χορικό με το οποίο ολοκληρώνεται η παράσταση. «Αξίζω, αξίζω, αξίζω, αξίζω! Ήταν η λέξη που τετράκις αναφώνησαν οι 12+1 κρατούμενοι του Σωφρονιστικού Καταστήματος Τρικάλων κατά την υπόκλιση, μετά την ολοκλήρωση της θεατρικής παράστασης «Καθρέφτες των καιρών», στην οποία είχαν προηγουμένως πρωταγωνιστήσει…. Στους δεκαεπτά αντίλογους της παράστασης (μαζί με δύο χορικά και εφαπτόμενες παράλληλες διηγήσεις) οι πρωταγωνιστές όχι μόνο ελεύθεροι ήταν, όπως ο ρόλος τους απαιτούσε, αλλά και ενσυναίσθητοι πολίτες που αντιλαμβάνονταν πως όντως αξίζουν!…. Εξάλλου το Θέατρο (με τον αρχαιοελληνικό του ορισμό) είχε και έχει αυτή τη δραματοθεραπευτική δυνατότητα: Να δείχνει πως είναι εφικτός και άλλος -δύσκολος μεν αλλά εγγυημένα ασφαλής- δρόμος για την αντιμετώπιση τραυμάτων, προβλημάτων συμπεριφοράς και κοινωνικών δυσκολιών που μας βρίσκουν.»
Ο τελευταίος που πήρε το λόγο, μετά το πέρας της παράστασης, ήταν ο Φίλιππος που κρατώντας το μικρόφωνο πάνω στη σκηνή και έχοντας διαβάσει «Το στίγμα των βάλτων», δήλωσε φανερά συγκινημένος ότι ταυτίστηκε με ένα από τα ποιήματα, επαναλαμβάνοντας τον στίχο «Ξέχασα πού βρίσκομαι σήμερα». Αυτό είναι το μεγάλο κέρδος για κάθε κρατούμενο!
Αν εθελοντισμός είναι μια εμπειρία που μπορεί να αλλάξει τη ζωή κάποιου και να του βγάλει τον καλύτερό του εαυτό, μέσα σε ένα Σωφρονιστικό Κατάστημα κάθε επιτυχία των εγκλείστων είναι και δική μας.
Η Γκέλη Ντηλιά είναι εθελόντρια, επιμορφωμένη εκπαιδεύτρια ενηλίκων Σωφρονιστικών Καταστημάτων.
