«Η συζήτηση ήταν θυελλώδης. “Τι πάτε να κάνετε, ποιος θα προστατεύσει τα σύνορά σας; Εσείς δεν έχετε στρατό δεν έχετε συναλλαγματικά αποθέματα, δεν έχετε νόμισμα, πού πάτε, πώς θα επιβιώσετε;”. Στην κρατική έπαυλη στην Αχρίδα, ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς εξαγριωμένος τα ψέλνει στον Κίρο Γκλιγκόρωφ για την απόφαση των Σκοπίων να ακολουθήσουν τον δρόμο της Σλοβενίας και της Κροατίας, δηλαδή να αποσχιστούν. Στις 27 Δεκεμβρίου του 1991, ο Γκλιγκόρωφ δέχτηκε ένα τηλεφώνημα από τον Μιλόσεβιτς, ο οποίος του ζητούσε να συναντηθούν στην Αχρίδα για να συζητήσουν “για τις σχέσεις και το μέλον της περιοχής”. Πήγε παίρνοντας μαζί του και τον Βασίλι Τουπουρκόφσκι, στενό συνεργάτη του, νεαρό ανερχόμενο αστέρι της γιουγκοσλαβικής πολιτικής. “Ο Μιλόσεβιτς ήρθε συνοδευόμενος από τον τότε πρόεδρο της ομοσπονδίας Μπόρισλαβ Γιόβιτς και τον υπουργό Εξωτερικών Βλάντο Γιοβάνοβιτς”, αφηγείται ο Τουπουρκόφσκι».
Από τη θυελλώδη συνάντηση της Αχρίδας, τον Ιανουάριο του 1992, όταν «τα κανόνια στην Κροατία και τη Βοσνία βροντούσαν και το αίμα έρεε», ξεκινάει να ξετυλίγει το κουβάρι με τις «Κρυφές Πτυχές του Μακεδονικού» ο δημοσιογράφος Σταύρος Τζίμας στο ομώνυμο βιβλίο του, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επίκεντρο, «βουτώντας» στα άδυτα ενός θέματος, το οποίο όχι μόνο με τη δημοσιογραφική του ιδιότητα αλλά και μ’ αυτή του επίμονου μελετητή της ιστορίας μιας περιοχής που δεν έχει ακόμη αποτινάξει από πάνω της τον χαρακτηρισμό της «πυριτιδαποθήκης» της Ευρώπης, παρακολουθεί επισταμένα από τη «γέννησή» του και με τα άρθρα του καταγράφει αυτό το κομμάτι της ιστορίας.
Με μαρτυρίες των πρωταγωνιστών της ιστορίας του Μακεδονικού, όπως η παραπάνω του Βασίλ Τουπουρκόφσκι, ένα βαρύ φθινοπωρινό μεσημέρι, σ’ ένα καφέ στο κέντρο των Σκοπίων, με ενδελεχή έρευνα δεκαετιών για τα γεγονότα αλλά και τα πρόσωπα που διαμόρφωσαν τις εξελίξεις, ο Σταύρος Τζίμας διεισδύει στο πολιτικό και διπλωματικό παρασκήνιο των γεγονότων, φωτίζοντας άγνωστες μέχρι σήμερα πτυχές τους. Από τη συνάντηση εκείνη στην Αχρίδα ώς τη Συμφωνία των Πρεσπών και την απόφαση της βουλγαρικής πλευράς να μπλοκάρει τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις, το βιβλίο είναι μια ολοκληρωμένη μελέτη του Μακεδονικού, η χρησιμότητα της οποίας, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στον πρόλογο ο δημοσιογράφος Παύλος Τσίμας, «είναι αυτονόητη, καθώς δημοσιεύεται σε μια στιγμή που πρέπει να ληφθούν κρίσιμες αποφάσεις και η γνώση της ιστορίας είναι απαραίτητη για μια ορθολογική και δίκαιη στάθμιση».
«Ο Σταύρος Τζίμας αφηγείται την 25ετία της κρίσης χωρίς φόβο και πάθος, με ακρίβεια, με τεκμηρίωση, ενσωματώνοντας τις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών της, και με βαθιά γνώση όχι μόνο των των γεγονότων, αλλά και των προσωπικοτήτων που τους έτυχε να λάβουν αποφάσεις, και του ευρύτερου πολιτικού και κοινωνικού κλίματος όχι μόνο στην από εδώ, μα και στην από εκεί πλευρά των συνόρων», γράφει ο Παύλος Τσίμας, επισημαίνοντας πως ο «θησαυρός» αυτός γνώσης κι εμπειρίας από τον «μόνο Έλληνα δημοσιογράφο που παρακολουθεί την ιστορία αυτή από κοντά, από τη γέννησή της έως σήμερα, ζώντας ο ίδιος στη Θεσσαλονίκη αλλά και ταξιδεύοντας διαρκώς και στην άλλη πλευρά, σε γραφεία πολιτικών, μα και σε σπίτια απλών χωρικών» είναι πια, με την έκδοση αυτή, προσβάσιμος σε όλους.
Μέσα από τα εννέα κεφάλαια του βιβλίου, ξεκινώντας με το «Καλή τύχη, αδέρφια…», που άκουσαν από τα χείλη του Μιλόσεβιτς ο Γκλιγκόρωφ και ο Τουπουρκόφσκι αναχωρώντας από την έπαυλη της Αχρίδας, νιώθοντας μια εσωτερική ανακούφιση καθώς φοβόντουσαν τυχόν επέμβαση της Σερβίας, όπως αποκαλύπτει το βιβλίο, έως τα γεγονότα μετά τη Συμφωνία των Πρεσπών, με την «τρικυμία σε Σκόπια και Αθήνα» και την ιστορική διαμάχη Σόφιας- Σκοπίων για το ποιος είναι τι -μια σχέση που θυμίζει «κακιά μητριά», όπως τιτλοφορείται το τελευταίο κεφάλαιο- αλλά και μ’ ένα διαφωτιστικό επίμετρο, με χρονολόγιο, φωτογραφικά τεκμήρια, ευρετήριο ονομάτων και όρων, το βιβλίο του Σταύρου Τζίμα είναι ένας οδηγός για όσους θέλουν να εντρυφήσουν σε ένα από τα πιο καυτά ζητήματα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Άλλωστε, όπως επισημαίνει και ο Παύλος Τσίμας, «οι συνάδελφοί του συχνά ανατρέχαμε στις γνώσεις και στη γνώμη του για να κατανοούμε τα απροσδόκητα και συχνά ανεξήγητα του Μακεδονικού».
Οι Καρυές, ο Γκότσε Ντέλτσεφ και το βράδυ που ο Ζέλεφ δείπνησε με τον Γέλτσιν
«Ο αναγνώστης θα βρει στο βιβλίο όλη την ιστορία από το 1991, που ιδρύθηκε το κράτος της σημερινής Βόρειας Μακεδονίας έως και την τελευταία Σύνοδο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου η Βουλγαρία μπλόκαρε για μία ακόμη φορά τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις», λέει ο συγγραφέας, ο οποίος αφιερώνει σημαντικό μέρος του βιβλίου στον ρόλο της Βουλγαρίας με αφορμή το πρόσφατο βέτο.
Η Βουλγαρία, το τελευταίο διάστημα εγείρει αξιώσεις σε σχέση με την ταυτότητα και τη γλώσσα των μη Αλβανών πολιτών της Βόρειας Μακεδονίας, υποστηρίζοντας ότι έχουν βουλγαρικές ρίζες, κάτι το οποίο τα Σκόπια απορρίπτουν κατηγορηματικά. Ενδεικτικά της ιστορικής διαμάχης που υποβόσκει χρόνια τώρα μεταξύ Βουλγαρίας και Βόρειας Μακεδονίας είναι κάποια περιστατικά που παραθέτει ο Σταύρος Τζίμας στο βιβλίο του, όπως το παρακάτω απόσπασμα:
«…Οι Καρυές είναι ένα ερημωμένο από τους πολέμους χωριό των Σερρών, όπου το 1903, όταν η Μακεδονία ήταν ακόμα υπό οθωμανική κατοχή, σκοτώθηκε από τουρκικό απόσπασμα ο επαναστάτης Γκότσε Ντέλτσεφ, για τον οποίο ερίζουν ακόμα σήμερα, έναν και πλέον αιώνα μετά, Βουλγαρία και Βόρεια Μακεδονία.
»Αν η διαμάχη για την εθνική ταυτότητα του Ντέλτσεφ περιοριζόταν στους ιστορικούς, δεν θα ήταν κάτι ασυνήθιστο, για τα Βαλκάνια, όπου οι άνθρωποι εξακολουθούν να καταβροχθίζουν το παρελθόν. Όταν, όμως, το ερώτημα “ τίνος ήρωας” είναι ο τάδε ή ο δείνα, αναβιώνει ιστορικές διενέξεις που έπνιξαν τους λαούς στο αίμα και απειλούν με την αναζωπύρωση εντάσεων μεταξύ λαών και κρατών, τότε τα φαντάσματα των εθνικισμών ξεπροβάλλουν επικίνδυνα.
»Έτσι, η διαμάχη της Βουλγαρίας με τη Βόρεια Μακεδονία για τον Γκότσε Ντέλτσεφ, που από τις …Καρυές των Σερρών έφτασε να απασχολεί το 2020 την Ευρώπη(!)», γράφει ο Σταύρος Τζίμας κι εξηγεί πώς τρία χρόνια μετά τον θάνατο του Γκότσε Ντέλτσεφ και την ταφή του, το 1903, στην τότε Μπάνιτσα (Καρυές) «οι Βούλγαροι ξέθαψαν τη σορό που δεν είχε λιώσει ακόμα, έκοψαν και πήραν τα άκρα του Ντέλτσεφ και τα μετέφεραν στη Σόφια, όπου και τα ενταφίασαν», ωστόσο το 1947, με παρέμβαση του Στάλιν, «ο Βούλγαρος κομμουνιστής ηγέτης Γκιόργκι Δημητρόφ έδωσε τα οστά στον Τίτο που τα τοποθέτησε σε τάφο στα Σκόπια.
Και παρόλο που όσο υπήρχε η ενιαία Γιουγκοσλαβία η διαμάχη για την «ιδιοκτησία» του Ντέλτσεφ σοβούσε μεταξύ ιστορικών αλλά, επισήμως τουλάχιστον, δεν ασχολείτο κανείς με το θέμα, όταν το 1992 η Βουλγαρία αναγνώρισε πρώτη το νεόκοπο κράτος με τη συνταγματική του ονομασία («Δημοκρατία της Μακεδονίας»), «το σκήνωμα του Ντέλτσεφ “ βγήκε” απο τον τάφο του. Πάνω από το μνήμα του στις Καρυές στήθηκε μια ολόκληρη ιστορική διαμάχη από εκείνες που ταλαιπώρησαν και εξακολουθούν να ταλαιπωρούν την ειρήνη στα Βαλκάνια», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο συγγραφέας.
Ένα άλλο γεγονός, ενδεικτικό της κατάστασης καταγράφεται μέσα από την αφήγηση για το βράδυ που ο Ζέλεφ δείπνησε με τον Γέλτσιν στην κατοικία «Λόζενετς» και το πώς η Ρωσία έγινε η τρίτη χώρα που αναγνώρισε το γειτονικό κράτος με το συνταγματικό του όνομα.
«Ο Μπόρις Νικολάγεβιτς συνέχιζε να πίνει βότκα παρά τις παρακλήσεις της συζύγου του, Νίνα, να φάει κάτι. Ο Γιέλτσιν έδειξε ότι δεν έχει ξεχάσει αυτό που έκανε ο Ζέλεφ και τον ρώτησε αν θέλει να κάνει κάτι για αυτόν. “Να αναγνωρίσετε τη Μακεδονία”, του απάντησε αμέσως ο ηγέτης του κράτους μας. Ο Γέλτσιν συμφώνησε και έδωσε εντολή στον υπουργό Εξωτερικών Κοζίρεφ να γράψει το διάταγμα. Ο Κοζίρεφ προσπάθησε να του εξηγήσει ότι με αυτήν την πράξη θα εξοργιστούν οι Έλληνες, αλλά ο Γιέλτσιν επέμεινε. Τότε ο Κοζίρεφ έπαιξε το τελευταίο του χαρτί – η κρατική σφραγίδα βρίσκεται στο προεδρικό αεροσκάφος. Ο Μπορίς Νικολάγεβιτς στράφηκε προς τον Ζέλεφ και τον καθησύχασε: “Αύριο το πρωί στο αεροδρόμιο θα δώσουμε συνέντευξη τύπου, θα ανακοινώσω ότι η Ρωσία αναγνωρίζει τη Μακεδονία και το διάταγμα θα το στείλω από το αεροπλάνο μόλις απογειωθεί”. Έτσι και έγινε – 10 λεπτά μετά την επιβίβαση στο αεροπλάνο με κατεύθυνση τη Μόσχα ο Γέλτσιν υπέγραψε την αναγνώριση της Δημοκρατίας της Μακεδονίας από τη Ρωσική Ομοσπονδία με αυτό το αμετάβλητο όνομα της γειτονικής μας χώρας”»…
Οι ανθρώπινες ιστορίες πίσω από την «επίσημη» ιστορία
Ο Σταύρος Τζίμας στις συνολικά 493 σελίδες καταγράφει το προσκήνιο αλλά και πτυχές του παρασκηνίου της Συμφωνίας του 1995, της Ενδιάμεσης Συμφωνίας με την ονομασία FYROM, η προσπάθεια της Ελλάδας να διεισδύσει οικονομικά στη γειτονική χώρα, το γεφύρωμα των σχέσεων και η μυστική διπλωματία που οδήγησε στο δημοψήφισμα στη γείτονα, στις διαδηλώσεις αλλά και το πώς ο Ζόραν Ζάεφ κατάφερε να περάσει τη Συμφωνία των Πρεσπών από το κοινοβούλιο της χώρας του.
Εν είδει ενός μεγάλου ρεπορτάζ, όπως αυτά στα οποία καταγράφει καθημερινά τη σύγχρονη ιστορία της περιοχής, ο Σταύρος Τζίμας δεν στέκεται, όμως, μόνο στα γεγονότα που σημάδεψαν το Μακεδονικό, αλλά φέρνει στο φως και μια σειρά από ανθρώπινες ιστορίες: ο μπαρμπα-Βάσκο, ο Βασίλης Καρατζάς από το Δενδροχώρι Καστοριάς, ασυρματιστής του Μάρκου Βαφειάδη στον Εμφύλιο, αλλά καο η Χρυσούλα Νοβάτση, «παιδί του “παιδομαζώματος” που στα εννιά της χρόνια οι ελληνικές αρχές τής αφαίρεσαν την ελληνική ιθαγένεια ως “αντεθνικώς δρώσης”», η Αλεξάνδρα Καραφυλλίδου- Τσομπάνου που ούτε στην κηδεία της δεν μπόρεσε να …αποχαιρετίσει το σπίτι στο οποίο γεννήθηκε το 1929, στον σημερινό Άγιο Γερμανό, αφού τής το δήμεσυε το μετεμφυλιακό κράτος χαρακτηρίζοντας την ίδια και τα άλλα μέλη της οικογένειάς της «φυγάδες» εγκαθιστώντας εκεί εποίκους, είναι μερικά μόνο από τα αόρατα -για τους πολλούς- πρόσωπα ενός κομματιού της «δύσκολης» ιστορίας που πραγματεύεται το βιβλίο.
*Ο Σταύρος Τζίμας γεννήθηκε το 1954 στον Αυλότοπο Σουλίου Θεσπρωτίας. Σπούδασε οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και εργάστηκε ως δημοσιογράφος στις εφημερίδες Ριζοσπάστης, Νέα, Ποντίκι. Καθημερινή, στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων (έως σήμερα) και υπήρξε συνεργάτης της Σουηδικής Ραδιοφωνίας. Έχει εκδώσει άλλα δύο βιβλία: «Στον αστερισμό του εθνικισμού- Ελλάδα και Αλβανία στη μετα-Χότζα εποχή» και «Η κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας και οι ελληνικές φαντασιώσεις. Ελλάς- Σερβία- Ορθοδοξία»
