«Τρικυμίες Παθών» τιτλοφορείται το δέκατο βιβλίο που υπογράφει η συγγραφέας Αργυρώ Μαντόγλου (εκδόσεις ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ) όπου μέσα στις σελίδες του ξετυλίγεται η άγνωστη σε πολλούς ιστορία των νεανικών χρόνων του Αδαμάντιου Κοραή, που τον κατέστησε σε μεγάλο δάσκαλο του γένους. Από τη Σμύρνη στο Άμστερνταμ και από το εμπόριο στην κατάκτηση της γνώσης, η κ. Μαντόγλου μας βάζει μέσα σε μια διαφορετική ιστορία που στιγματίζει την Ελλάδα όχι μόνο του τότε, αλλά και του σήμερα. Η ίδια μίλησε στο «Ράδιο ΕΝΑ» και στον Ηλία Κουτσερή για τον ήρωα του βιβλίου της αλλά και τις διδαχές που παίρνουμε από έναν Έλληνα Βολταίρο, όπως η συγγραφέας τον χαρακτήρισε.
Αυτή η περιπέτεια που περνάμε, δίνει σε εσάς τους συγγραφείς, ιδέες ή λειτουργεί αρνητικά ως προς την έμπνευση και τη συγγραφή;
Κατά τη γνώμη μου λειτουργεί αρνητικά. Ιδέες δεν έχεις όταν δεν έχεις την ελευθερία κίνησης και ταξιδιού και επαφής με ανθρώπους. Βέβαια μπορεί να έχουμε περισσότερο χρόνο τώρα, αλλά αυτή η μονοτονία και η καθημερινή επανάληψη δεν βοηθάει την έμπνευση. Ίσως όμως σε άλλους λειτουργεί θετικά, αλλά εγώ βλέπω ότι μόλις λίγο αλλάξω τοπίο, θέση, αμέσως έρχονται ιδέες. Τη μέρα που χιόνισε κι άλλαξε το τοπίο, αμέσως άλλαξε η διάθεσή μου κι άρχισα να γράφω. Αυτή η αλλαγή του τόπου βοηθά πάρα πολύ.
Τι ήταν αυτό που θέλατε να δώσετε στον αναγνώστη με τη μορφή του Κοραή, γιατί αυτόν επιλέξατε ως πρωταγωνιστή στις «Τρικυμίες Παθών»;
Είναι τα νεανικά χρόνια του Κοραή, όταν ξεκινά από τη Σμύρνη για να πάει στο Άμστερνταμ ως αντιπρόσωπος ενός οικογενειακού συνεταιρισμού, δηλαδή τον έστειλε ο πατέρας του εκεί ως μεταπράτη κι ασχολείται με το εμπόριο, μένει 6-7 χρόνια στο Άμστερνταμ ενώ μέσα του θρέφει τον πόθο και την επιθυμία να καλλιεργήσει το πνεύμα του, να μελετήσει, να ασχοληθεί με τα γράμματα και προσπαθεί ταυτόχρονα μαζί με το εμπόριο να παρακολουθήσει κάποια μαθήματα ενός δασκάλου του Βίρτον. Υιοθετεί σιγά σιγά τις ευρωπαϊκές συνήθειες, τον βλέπουμε αρχικά να ασχολείται με την ενδυμασία, καθώς απαλλάσσεται από τα ανατολίτικα ρούχα κι αρχίζει να φορά τα ευρωπαϊκά και τις περούκες, γεγονός που προκαλεί τη μήνη της ελληνικής παροικίας , καθώς ήταν μια κίνηση σαν να αποποιείται την ταυτότητά του. Και παρακολουθούμε τη μεταμόρφωσή του αυτά τα χρόνια, από ένα σεμνό, ασκητικό, ανατολίτη νέο, γιατί ήταν 23 ετών σε ένα κοσμοπολίτη ευρωπαίο με φιλοδοξίες, με όνειρα και είναι το πορτρέτο ενός νεαρού διανοούμενου αυτό που δίνω εγώ. Και η εποχή είναι σημαντική, καθώς είναι λίγο πριν από τη Γαλλική Επανάσταση και κυκλοφορούν όλες οι νέες ιδέες . Το Άμστερνταμ είναι ένα κοσμοπολίτικο κέντρο, όπου συρρέουν διανοούμενοι απ’ όλο τον κόσμο κι εκεί μπορούν να εκδόσουν τα βιβλία τους άνευ λογοκρισίας, είναι το μόνο μέρος στον κόσμο. Κυρίως στάθηκα στην εσωτερική ζωή του Κοραή, τις συγκρούσεις που είχε ανάμεσα στην επιθυμία την οικογενειακή του πατρός του να γίνει έμπορος και να ασχοληθεί με τις επιχειρήσεις και στη δική του τάση, πόθο και ανάγκη να αφοσιωθεί στα γράμματα. Κι αυτό ήταν γεγονός μεγάλης σύγκρουσης.
Γι’ αυτό και ο τίτλος του βιβλίου «Τρικυμίες Παθών»;
Ο Κοραής λίγο πριν το τέλος της ζωής του έγραψε την αυτοβιογραφία του και σε ένα σημείο γράφει ότι «Η νεότης µου εσαλεύετο από τρικυµίας παθών» κι έτσι προέκυψε ο τίτλος. Ήταν ένας παθιασμένος νέος με κάθε έννοια του τι είναι πάθος, γιατί τον βλέπουμε και να ερωτεύεται και να ζει έντονα, όπως κάθε νέος ήθελε να έρθει σε επαφή με ό,τι υπήρχε γύρω του με την τέχνη, την όπερα, τη μουσική. Δεν ήταν τόσο πολύ της εκκλησίας κι επειδή δεν πήγαινε σε όλες τις λειτουργίες και δεν κρατούσε όλες τις νηστείες κι αυτό προκάλεσε πολλές αντιπάθειες, γιατί η παροικία ήταν πολύ συντηρητική.
Αυτό είναι ένα άγνωστο πορτρέτο του νεαρού Κοραή που δεν το γνωρίζουμε οι περισσότεροι
Αυτό όμως ήταν που με ώθησε κι εμένα να ασχοληθώ. Με ρωτούν γιατί δεν έγραψα για την περίοδό του μετέπειτα, στο Παρίσι κτλ.. Αφενός η μετέπειτα πορεία του Κοραή δεν έχει τόσα πολλά γεγονότα, γιατί τι να γράψεις για έναν σοφό που είναι κλεισμένος σε ένα δωμάτιο και μελετάει και γράφει και δεν κινείται; Στα νιάτα του είναι δράση, βλέπουμε έναν άνθρωπο μποέμ, ο οποίος θέλει να αρπάξει ό,τι έχει η ζωή.
Το Άμστερνταμ ήταν αυτό που του έδωσε τα εφόδια για να γίνει αργότερα ο δάσκαλος που γνωρίζουμε;
Ναι, οπωσδήποτε. Αν είχε μείνει στη Σμύρνη, ο Κοραής θα είχε γίνει παππάς, ή δάσκαλος ή και… τίποτα. Το γεγονός ότι είχε τη δυνατότητα να ταξιδέψει και είχε τη δυνατότητα αυτή γιατί ήταν γιος εμπόρου, καθώς τότε δεν ταξίδευε ο καθένας, τον έκανε να έρθει σε επαφή με όλα τα ρεύματα της εποχής και τα συγγράμματα. Ο στόχος του ήταν να μελετήσει τους αρχαίους και δεν τα έβρισκε όλα αυτά τα συγγράμματα στη Σμύρνη τότε, καθώς το να μελετήσει τους αρχαίους ήταν τότε πολύ αιρετικό, δεν ήταν νομιμοποιημένο. Βρέθηκε εκεί, βρήκε τα κείμενα, βρήκε δασκάλους κι άρχισε μετά σιγά σιγά να εκδηλώνει τον πόθο του να «καθαρίσει» την γλώσσα από τις τουρκικές και τις αρβανίτικες λέξεις και να βρει όχι αρχαιοπρεπείς, αλλά λέξεις ελληνικές, οι οποίες είχαν τη ρίζα τους στην αρχαία ελληνική γλώσσα, στην πατρογονική του γλώσσα, όπως λέει και ο ίδιος και να υιοθετήσει αυτές τις λέξεις αντί για τις τούρκικες κι έκανε μεγάλο αγώνα γι’ αυτό. Εν πολλοίς του οφείλουμε πολλά, γιατί πολλές από τις λέξεις που χρησιμοποιούμε σήμερα είναι ιδέες του Κοραή πως να μεταφερθούν έννοιες στα νεοελληνικά από τα τούρκικα ή από τα αρβανίτικα ή από οποιαδήποτε άλλη γλώσσα, γιατί υπήρχε μια πολύ μπερδεμένη διάλεκτος εκείνη την εποχή.
Τι κρατήσατε εσείς, τι έμαθε σε εσάς ο Κοραής, μέσα από αυτή τη λογοτεχνική σας συνάντηση;
Σε ένα επίπεδο μου έμαθε ότι ο λόγιος κι ο σοφός, πρέπει να έχει περάσει και περιόδους ταλαιπωρίας και ρίσκου για να μπορέσει να αφοσιωθεί στα γράμματα και να έχει και νόημα, να πει και κάτι αληθινό που να αφορά τους άλλους και να μην είναι στείρα παιδεία μέσα από βιβλιοθήκες και δεύτερον μου έμαθε ότι έχουμε έναν Έλληνα Βολταίρο, που καλό θα ήταν να σκύψουμε επάνω του και να τον μελετήσουμε ξανά, γιατί τα κείμενά του είναι ακόμη ζωντανά κι ακόμη πηγή σοφίας και γνώσης. Ίσως ο τρόπος που μας τον έχουν παρουσιάσει στο σχολείο ως ασκητικό γέρο να τον καθιστά όχι τόσο ελκυστικό και δεν τον διαβάζουμε τόσο πολύ. Εμένα μου έμαθε ότι έχουμε και στην Ελλάδα Έλληνες σοφούς και καλό θα είναι να σκύψουμε και στους δικούς μας σοφούς, όχι μόνο στους αρχαίους, αλλά και στους σύγχρονους συγγραφείς.
