Πρόκειται για μια μοναδική σίγουρα ιστορία… ξεχωριστή, μέσα σε πολλές βέβαια που έχουν καταγραφεί στις μαύρες εκείνες ιστορίες του πολέμου και αργότερα της κατοχής… Αυτή η ιστορία, αφορά την προσωπική πορεία του Βολιώτη καθηγητή Πολιτικών Επιστημών κ. Άσερ Ματαθία που εδώ και 65 σχεδόν χρόνια, διαμένει στην Αμερική, διδάσκοντας στο Πανεπιστήμιο St. John’ s της Νέας Υόρκης. Γεννήθηκε σε μια… σπηλιά, στον Άγιο Λαυρέντιο, όταν τόσο η δική του οικογένεια, όσο και άλλοι Εβραίοι, προσπαθούσαν να κρυφτούν από τους ναζιστές… Παρά τις δυσκολίες και τα δεινά, όπως δηλώνει ωστόσο ο ίδιος στη ΜΑΓΝΗΣΙΑ, δεν κρατάει μίσος, όμως ανησυχεί για τον για τον αντι- σημιτισμό-σιωνισμό, που βλέπει ότι υπάρχει στην πατρίδα και κλαίει για την αγαπημένη του χώρα! Είναι αναστατωμένος με την άγνοια και τη μισαλλοδοξία που αυξάνεται παντού…
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΗΛΙΑ ΚΟΥΤΣΕΡΗ
Κύριε Ματαθία τι αναμνήσεις φέρνει καταρχήν στο νου σας μια σημαδιακή ημέρα για τον ελληνισμό, όπως αυτή της 28ης Οκτωβρίου;
Αρχικά θυμάμαι να πηγαίνω με τον πατέρα μου στην παραλία του Βόλου για να παρακολουθήσω την ετήσια παρέλαση. Μετά, ως μαθητής του 2ου Δημοτικού Σχολείου Βόλου, να συμμετέχω με το μπλε σορτς και το άσπρο πουκάμισο…
Έχετε μια ιδιαίτερη σχέση με τον Βόλο, που ίσως οι περισσότεροι και κυρίως οι νέοι, να μη τη γνωρίζουν. Από πότε χρονολογείται η παρουσία των δικών σας ανθρώπων στην πόλη;
Η οικογένειά μου έχει ρίζες στον Βόλο. Αρχικά, ο πατέρας του παππού μου Σαμουήλ Ματαθίας ζούσε στο πατρογονικό μας σπίτι στην οδό Αριστοτέλους. Ο πατέρας μου Ιάκωβος, γεννήθηκε στα Τρίκαλα και μετακόμισε στον Βόλο όταν ήταν νέος και έγινε έμπορος, μετά επιχειρηματίας κι έπειτα εκπρόσωπος εταιρείας πουλώντας νήματα και μουλινέδες, ιδρύοντας ένα κατάστημα στην οδό Ερμού, μοιράζοντας τις εγκαταστάσεις του με τον Αθανάσιο Αναγνωστόπουλο, που πουλούσε θρησκευτικές εικόνες. Όταν μετακομίσαμε στην Αμερική, ο μελλοντικός πεθερός μου, Maurice Frances, αγόρασε την επιχείρηση του πατέρα μου (είχε εγκατασταθεί κοντά στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, κάνοντας πιο γνωστό το μαγαζί του).
Στο μεταξύ, ο πατέρας μου ερωτεύτηκε μια Εβραιοπούλα στη Θεσσαλονίκη και κατά τη διάρκεια της κατοχής, παραβίασε γενναία την γερμανική απαγόρευση κυκλοφορίας για να είναι μαζί της! Παντρεύτηκε τη μητέρα μου στις 6 Σεπτεμβρίου το 1942. Εγώ γεννήθηκα στο κρησφύγετό μας στον Άγιο Λαυρέντιο στις 12/3/1943 και επέστρεψα στον Βόλο, μετά την απελευθέρωση, την άνοιξη του 1944.
Σε αυτά τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής, η μητέρα σας, Νίνα Ατούν κρυβόταν στο Πήλιο σε υπόγεια, χαντάκια και σπηλιές για να γλιτώσει από τα δρομολόγια του θανάτου στο Άουσβιτς. Μέσα στην αγκαλιά της, εσείς! Είναι αλήθεια ότι τα πρώτα χρόνια της ζωής σας γνωρίσατε …τον κόσμο, μέσα από μια σπηλιά εκεί στον Άγιο Λαυρέντιο;
Ακριβώς! Ήταν σαν τη σκηνή της γεννήσεως στη Βηθλεέμ, όπως πριν από δύο χιλιετίες. Ήταν γνωστό ότι το 87% των Εβραίων στην Ελλάδα εξοντώθηκε, σε αντίθεση με το 95% των Εβραίων στην Δανία που σώθηκε. Πως εξηγείται μία τόσο μεγάλη απόκλιση; Η τραγική αλήθεια ήταν ότι οι Δανοί αισθάνονταν τους Εβραίους ως μέλος του έθνους τους, σε αντίθεση με τους Έλληνες Εβραίους που πάντα είχαν υποψίες και ήταν… “οι άλλοι”.
Η κατοχή ήταν ακόμη μία “ευκαιρία” για πολλούς, όχι Εβραίους Έλληνες, να “τακτοποιήσουν παλιές υποθέσεις” βασισμένες στις επιχειρήσεις, στον αποκλεισμό και στις προκαταλήψεις που υπήρχαν χιλιάδες χρόνια, προωθούμενες από το Ορθόδοξο δόγμα για τη σταύρωση, τον Ιούδα κ.α.. Παρόλα αυτά σε όλες μου τις ομιλίες, δεν παρέλειψα ποτέ να μιλήσω για το θαρραλέο έργο του Μητροπολίτη Ιωακείμ, Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού και Χρυσόστομου, του Διευθυντή της Αστυνομίας Έβερτ και φυσικά τους σωτήρες της οικογένειάς μου Φρόσω και Γιώργο. Κατέληξα ότι δεν υπήρχαν τόσες πολλές κινήσεις χάριτος. Στους φοιτητές μου, κάνω επίσης και μία ερώτηση: θα έθεταν σε κίνδυνο, τον εαυτό τους και την οικογένειά τους, σε παρόμοιες συνθήκες; Ευτυχώς, η οικογένειά μου, ζει στην Αμερική, και καλλιεργώ καθημερινά τους ελαιώνες, έτσι ώστε ένας τέτοιος κίνδυνος να μην εμφανίζεται ποτέ. Ωστόσο, ανησυχώ για τον αντι-αμερικανισμό-σημιτισμό-σιωνισμό που βλέπω ότι υπάρχει στην πατρίδα μας και κλαίω για την αγαπημένη μου χώρα!
Με τους ανθρώπους που σας βοήθησαν, και τους απογόνους τους ενδεχομένως, έχετε διατηρήσει επαφές; Έχετε κουβεντιάσει αυτά που σας ένωσαν ως οικογένειες τις μαύρες εκείνες ημέρες;
Φυσικά! Έχω κρατήσει επαφή με τον Θανάση, παιδί που υιοθέτησε η οικογένεια Σ. (σ.σ. το πλήρες επίθετο έχει γνωστοποιηθεί στην εφημερίδα, ωστόσο δεν δημοσιοποιείται καθώς δεν εντοπίστηκε για τη διασταύρωση των στοιχείων). Η ιστορία είναι περίπλοκη. Κατά τη διάρκεια της κατοχής η οικογένεια είχε υποσχεθεί στους γονείς μου, ότι σε περίπτωση που τους έπιαναν και τους εκτελούσαν θα με υιοθετούσαν, δεν θα μου έλεγαν την καταγωγή μου ως Εβραίος και είχαν διαλέξει για μένα και το όνομα Απόστολος!
Η τύχη μας χαμογέλασε και οι τρεις μας σωθήκαμε από την πιο μαύρη σελίδα στην ιστορία. Η οικογένεια Σ. ήρθε στους γονείς μου με μια άλλη πρόταση. Αφού οι γονείς μου μπορούσαν να κάνουν κι άλλα παιδιά, ζήτησαν να με πάρουν. Οι γονείς μου ταράχθηκαν και υπήρχε μία περίοδος που η φιλία τους… διερράγη.
Τελικά, συμφωνήθηκε να ζητηθεί η συμβουλή του Μητροπολίτη, και, εκπληκτικά, ο σοφός ιερέας, ίσως επηρεασμένος από τον Βασιλιά Σολομών, είπε ότι είναι απαράδεκτο δύο οικογένειες που ζούσαν κοντά στην άλλη να βρίσκεται στην αγκαλιά μιας γυναίκας και όχι της μητέρας του και είπε να μείνει το παιδί στους γονείς του.
Ο Θανάσης Σ. μένει στην Αγριά και όταν η Άννα κι εγώ τους επισκεφθήκαμε είχαμε περάσει πολύ καλά με τον ίδιο και τη γυναίκα του.
Μια άλλη ιστορία, ήταν όταν η μητέρα μου η Νίνα μου είχε πει “Ξέρεις Ασεράκο μου, είσαι ο ήρωας της οικογένειάς μας”. Κι εγώ αντέδρασα και είπα πως είναι δυνατόν, εγώ ήμουν ένα παιδί, δεν μπορούσα να πολεμήσω τους Ναζί. Εκείνη μου είπε ότι υπήρχαν κι άλλες οικογένειες Εβραίων που ζούσαν στο Πήλιο. Όταν οι Γερμανοί ξεκίνησαν να κάνουν επιδρομές στην ύπαιθρο για να βρουν Εβραίους, κάποια παιδιά πρόδωσαν τους γονείς τους, επειδή έκλαιγαν κι έτσι έγιναν αντιληπτοί. Εσύ όμως ήσουν ένα ήσυχο και χαμογελαστό μωρό!
Όμως ήρθε μια στιγμή, ενώ ο πατέρας μου βρισκόταν έξω, παρέχοντας βοήθεια στην Αντίσταση, μας βρήκε μια γερμανική περιπολία! Ο επικεφαλής της ομάδας που περνούσε, μου χαμογέλασε και είπε ότι είχε αφήσει ένα παιδί σαν κι εμένα στο Αμβούργο. Μετά φώναξε «Raus» στους υπόλοιπους Γερμανούς κι έτσι δεν μας ενόχλησαν ποτέ. Εξαιτίας αυτής της κίνησης του Γερμανού, δεν μισώ τους Γερμανούς, δεν μποϊκοτάρω τα γερμανικά προϊόντα και ταξιδεύω στη Γερμανία.
Μετά στην Αμερική, πόσο δύσκολο ήταν να ορθοποδήσει μια οικογένεια που είχε υποστεί τόσες δυσκολίες, αλλά και οικονομικά προβλήματα;
Η Αμερική ήρθε να μας σώσει μετά από τις δύο τραγωδίες, που ήταν το Ολοκαύτωμα και οι σεισμοί στη Θεσσαλία, τη δεκαετία του 50. Η οικογένειά μας δεν κοίταξε ποτέ πίσω και αισθάνθηκε ευλογημένη για τη ζωή στις ΗΠΑ. Δυσκολία είχαμε στη γλώσσα, γιατί δεν ξέραμε αγγλικά, αλλά οι γονείς μου μιλούσαν Λατινικά και Γαλλικά και αυτά τους βοήθησαν. Ο πατέρας μου άνοιξε ένα μαγαζί στην Αστόρια λίγους μήνες μετά την άφιξή μας και είχαμε μία άνετη ζωή. Για μένα, ήταν προδιαγεγραμμένο από την αποφοίτησή μου από την Ελληνο-Εβραϊκή Σχολή Αθηνών, ότι θα είχα το δικό μου δρόμο ζωής στα Αγγλικά που τόσο παθιασμένα διάβαζα. Μάλιστα όταν ανακάλυψα ότι νέες λέξεις που δεν τις ήξερα στα αγγλικά, όταν τις ανέλυα έβλεπα πως είχαν ελληνική ρίζα, οι συμμαθητές μου έκαναν… ουρά για να τους βοηθάω.
Έχετε διαγράψει μια λαμπρή πορεία, φθάνοντας ως καθηγητής, να διδάσκετε Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο St. John΄s. Αυτό από μόνο του, θεωρώ ότι είναι ένα μήνυμα ζωής, ελπίδας και αισιοδοξίας… Οι δυσκολίες που περάσατε, πόσο ρόλο έπαιξαν στο να κερδίζετε “στοιχήματα” επιτυχίας που βάζατε;
Από τη φύση μου είναι αισιόδοξος και χαρούμενος και με φωνάζουν ο «Καθηγητής που τραγουδά». Ωστόσο, έχω ανακαλύψει από την Ελληνοαμερικανική κοινότητα, ότι πολλοί έχουν αφήσει πίσω τους τη “στενότητα” του χωριού τους δεν έχουν αφήσει τη στενότητα του μυαλού τους, όταν ήρθαν στη «Χρυσή Γη». Το να ζω και μόνο στη Νέα Υόρκη, μου έχει προσφέρει φοβερή εκπαίδευση.
Μια φορά σε μια ομιλία μου σε Ελληνοαμερικάνους, έρχεται ένας άντρας και μου λέει ότι είναι γνήσιος Έλληνας και είναι στην Αμερική 30 χρόνια. Το πρωί διαβάζει τον Εθνικό Κήρυκα, πηγαίνει στο καφενείο, στην Εκκλησία και περήφανος είπε ότι δεν έχει μάθει να μιλά Αγγλικά. Αγανάκτησα. Με δυνατή φωνή του είπα ότι είχε τη σπάνια ευκαιρία να έχει την αμερικανική ζωή που τόσοι άνθρωποι στοιβάζονται στα Προξενεία και τις Πρεσβείες για να το κάνουν και εκείνος μόνο αυτό μπορούσε να παρουσιάσει.
Κλείνοντας, θα ήθελα να μου πείτε, πόσο σας έχει προβληματίσει η κατά περιόδους αύξηση των ακροδεξιών τάσεων και του ρατσισμού, όταν η ανθρωπότητα έχει υποστεί τόσα δεινά;
Είμαι αναστατωμένος με την άγνοια, τη μισαλλοδοξία που αυξάνεται παντού κι ελπίζω σε μια νέα διοίκηση στην Ουάσινγκτον μετά τις 3 Νοεμβρίου.
Στην εβραϊκή παράδοση υπάρχει μία σοφία για κάποιον που έχει την ευλογία να φτάσει τα 70 χρόνια ζωής: ” ένιωσα διαφορετικά όταν έφτασα σε αυτό το οροπέδιο. Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι η ανθρώπινη πρόοδος δεν είναι γραμμική. Δυστυχώς, κάθε γενιά είναι καταδικασμένη να ξαναζήσει το λάθος του προηγούμενου, πιστεύοντας εσφαλμένα ότι θα το ξεπεράσει”. Βλέποντας αυτή την οπτική, μπορεί κανείς να απογοητευτεί, όμως εγώ αρνούμαι. Στο ημερολόγιό της, η Άννα Φρανκ γράφει, “πιστεύω ότι οι άνθρωποι είναι βασικά καλοί. Κι αυτό είναι το σπουδαίο: δώστε, δώστε, ό, τι μπορείτε, ακόμα κι αν είναι μόνο καλοσύνη”.
