Ακούγεται πραγματικά απίστευτο! Πόσο μάλλον να … έχεις την τύχη να βλέπεις μπροστά σου, απολιθώματα που έχουν εντοπιστεί στη Μαγνησία και την ευρύτερη περιοχή, μετά από εκατομμύρια χρόνια! Και όμως, η πραγματικότητα εντυπωσιάζει, αν βρεθεί κανείς στους χώρους του μοναδικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Βόλου. Από τα πιο σημαντικά εκθέματα, το κρανίο Μεσοπιθήκου 7 εκατομμυρίων ετών που έχει βρεθεί στο Μικρό Περιβολάκι του Βελεστίνου. Παράλληλα εκτίθενται απολιθώματα θηλαστικών, όπως καμηλοπάρδαλη, ιπποειδή, γαζέλες, από αργιλλωρυχείο στο Σέσκλο ηλικίας περίπου 2 εκατομμυρίων ετών, ενώ οι κάτοικοι του Βόλου είχαν την ευκαιρία, να δουν έναν εντυπωσιακό απολιθωμένο χαυλιόδοντα που βρέθηκε στη Μαγνησία! Και … σίγουρα δεν είναι οι μοναδικές εκπλήξεις με τις οποίες μπορεί κάποιος να εντυπωσιαστεί, καθώς φαίνεται πως τα χώματα του νομού μας, κρύβουν ακόμη… πολλά μυστικά!
Δεν είναι τυχαίο, ότι στο όρος Όθρυς έχουν ανακαλυφθεί απολιθώματα θαλάσσιων οργανισμών που ζούσαν πριν από 60 με 70 εκατομμύρια χρόνια!
Η «ΜΑΓΝΗΣΙΑ» παρουσιάζει σήμερα ένα μέρος μόνον, των όσων εκπληκτικών εκθεμάτων βρίσκονται στις προθήκες του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Βόλου, παρουσιάζοντας πλούσιο φωτογραφικό υλικό . Σας καλούμε, να διαβάσετε, να δείτε, να «βουτήξετε βαθιά» στην ιστορία μας, αλλά και να …επισκεφθείτε το μοναδικό Μουσείο, που βρίσκεται στην πόλη μας!
Ρεπορτάζ Ηλίας Κουτσερής
Δέκα χρόνια από την ίδρυση
του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Βόλου
Δέκα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την ίδρυση του πρώτου Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στη Θεσσαλία. Ήταν μία ιδέα δύο φοιτητών του τμήματος Γεωλογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης που προσπάθησαν να μετουσιώσουν αυτά που έμαθαν στο πανεπιστήμιό τους σε μία εντυπωσιακή έκθεση ορυκτών και απολιθωμάτων συνοδευόμενα από πληθώρα εκπαιδευτικών προγραμμάτων και επιστημονικής έρευνας. Του διδάκτορα πλέον Γεωλόγου Μάρκου Βαξεβανόπουλου και της MSc Γεωλόγου Αγγελικής Ρεϊζοπούλου. Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Βόλου ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 2012 και μετά από έξι μήνες άνοιξε τις πύλες του στο κοινό στις 8 Ιουλίου 2012. Στα εγκαίνιά του τον Σεπτέμβριο του 2012 πραγματοποιήθηκε επιστημονική ημερίδα με πλήθος επιστημόνων που ενημέρωσαν τους πολίτες του Βόλου και της Μαγνησίας για τη γεωλογική αξία του τόπου τους.
Οι τρεις βασικοί πυλώνες της πολιτικής του Μουσείου μέχρι σήμερα είναι η προβολή των στοιχείων Φυσικής Ιστορίας της περιοχής του Βόλου και της Ελλάδας γενικότερα, η μετάδοση της γνώσης σε μικρούς και μεγάλους, αλλά και η προώθηση της έρευνας σε επιστημονικό επίπεδο. Και στους τρεις αυτούς τομείς το προσωπικό του Μουσείου πέτυχε σε μικρό διάστημα αξιόλογα αποτελέσματα.
Εκθέματα του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας
Συμπληρώνοντας δέκα χρόνια από την ίδρυσή του το Μουσείο έχει δεχθεί χιλιάδες επισκέπτες στην έκθεσή του. Βρίσκεται στη διασταύρωση της παραποτάμιας οδού Ζάχου με τη Μικρασιατών και πριν την έναρξη της πανδημίας ήταν ανοιχτό από Τρίτη έως Κυριακή. Πλέον οι επισκέψεις πραγματοποιούνται λόγω των περιοριστικών μέτρων του COVID κατόπιν συνεννόησης. Στις αίθουσές του περιλαμβάνονται πετρώματα και ορυκτά της Ελλάδας, καθώς και απολιθώματα ηλικίας εκατομμυρίων ετών. Στη συλλογή του περιέχονται απολιθώματα σπονδυλωτών ζώων, που έχουν βρεθεί στη Θεσσαλία, όπως προβοσκιδωτά (πρόγονοι ελεφάντων), ύαινες, αρκούδες, άλογα, γαζέλες κ.α. Η τελευταία αίθουσα του Μουσείου περιλαμβάνει την εξέλιξη του ανθρώπου, από τον αυστραλοπίθηκο μέχρι το σημερινό Homo sapiens.
Από τα πιο σημαντικά εκθέματα του Μουσείου είναι το κρανίο Μεσοπιθήκου 7 εκατομμυρίων ετών που έχει βρεθεί στο Μικρό Περιβολάκι του Βελεστίνου. Επίσης εκτίθενται απολιθώματα θηλαστικών, όπως καμηλοπάρδαλη, ιπποειδή, γαζέλες, από το αργιλλωρυχείο της ΑΓΕΤ στο Σέσκλο ηλικίας περίπου 2 εκατομμυρίων ετών.
Εκπαιδευτικά Προγράμματα
και μετάδοση της γνώσης
Πάνω από 10.000 μαθητές Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου παρακολούθησαν τα εκπαιδευτικά του προγράμματα τα σχολικά έτη 2012-2019. Παράλληλα εκατοντάδες παιδιά και ενήλικες παρακολούθησαν τα απογευματινά εκπαιδευτικά προγράμματα και σεμινάρια του Μουσείου.
Από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα έχει διοργανώσει ημερίδες με προσκεκλημένους Καθηγητές Γεωλογίας και διαλέξεις σε ειδικά θέματα, όπως για σπάνια πετρώματα (Πράσινος Θεσσαλικός Λίθος με προσκεκλημένο το Λέκτορα Γεωλογίας Α.Π.Θ. κο Β. Μέλφο σε συνεργασία με το Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου), για τους σεισμούς της Θεσσαλίας με προσκεκλημένο ομιλητή τον Καθηγητή Γεωφυσικής Α.Π.Θ. κο Κ. Παπαζάχο, για τους μετεωρίτες με τον Επίκουρο Καθηγητή Ι. Μπαζιώτη, για τα γεωλογικά μνημεία της Μαγνησίας, καθώς και για άλλα θέματα που άπτονται των αντικειμένων του.
Ανακάλυψη σπάνιου είδους αμφιπόδου
Το προσωπικό του Μουσείου ασχολήθηκε με την ξενάγηση παιδιών στην Έκθεση του Μουσείου, στην εκπόνηση των Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και με την καταγραφή και διατήρηση των στοιχείων Φυσικής Ιστορίας της Θεσσαλίας. Ανάμεσα στις έρευνες του Μουσείου ξεχωρίζει η ανακάλυψη σπάνιου είδους αμφιπόδου στο εσωτερικό του σπηλαίου Μελισσότρυπα Κεφαλοβρύσου Ελασσόνας, το οποίο δημοσιεύθηκε σε διεθνές περιοδικό.
Τα βασικά εκπαιδευτικά προγράμματα που εκπονήθηκαν τα προηγούμενα έτη αναφέρονταν στην εκμάθηση των ορυκτών και των πετρωμάτων του Βόλου και του Πηλίου, στην εξέλιξη της ζωής και στις αρχές τις Παλαιοντολογίας, στα ηφαίστεια της Ελλάδας με επίκεντρο το ηφαίστειο του Βόλου στις Μικροθήβες, στα σπήλαια της Μαγνησίας, καθώς και στα σεισμικά φαινόμενα και στον κύκλο του νερού στη φύση.
Επίσης, δεκάδες ενηλίκων παρακολούθησαν σεμινάρια σχετικά με τη Φυσική Ιστορία, όπως Σεμινάριο Ορυκτολογίας, Σεμινάριο Σπηλαιολογίας, Σεμινάριο Χαρτογραφίας και Χαρτογράφησης καθώς και Σεμινάριο Αρχαίας Μεταλλευτικής-Αρχαιομεταλλουργίας. Τέλος, μέσα από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Μονοπάτια γύρω από την Πόλη μας» μικροί και μεγάλοι ξεναγήθηκαν σε στοιχεία φυσικής ιστορίας μέσα και γύρω από την πόλη του Βόλου.
Εκτός των εκθέσεων στο Μουσείο λειτουργούν εργαστήρια δημιουργικής απασχόλησης για παιδιά, που περιλαμβάνουν παλαιοντολογικές ανασκαφές (Πρόγραμμα Μικροί Παλαιοντολόγοι) και εκμάθηση των βασικών ορυκτών (Πρόγραμμα Μικροί Ορυκτολόγοι). Επίσης διοργανώνονται εκδρομές για παιδιά σε περιοχές γεωλογικών μνημείων, όπου τα παιδιά μέσω βιωματικής εκμάθησης βλέπουν και αναγνωρίζουν τα στοιχεία της φυσικής ιστορίας του τόπου τους. Πληθώρα παιδιών έχουν συμμετάσχει στα εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου για την παλαιοντολογία, για τα ηφαίστεια και συγκεκριμένα για το ηφαίστειο του Βόλου, για τις λίμνες Ζερέλια, για τα σπήλαια, για τα ορυκτά και τα πετρώματα, για τους σεισμούς και άλλα φυσικά φαινόμενα.
Απολιθώματα στη Μαγνησία
Πλήθος απολιθωμάτων έχει βρεθεί στα γεωλογικά στρώματα της Μαγνησίας από το Μικρό Περιβολάκι του Βελεστίνου μέχρι τις Αλυκές του Βόλου και το όρος Όθρυς. Πολλά από αυτά τα απολιθώματα συντηρήθηκαν από το Μουσείο και επιλεγμένα δείγματα εκτίθενται στις προθήκες του.
Στο όρος Όθρυς έχουν ανακαλυφθεί απολιθώματα θαλάσσιων οργανισμών που ζούσαν πριν από 60 με 70 εκατομμύρια χρόνια. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι η γεωγραφική περιοχή της Όθρυος κατά το παρελθόν ήταν ένας ωκεανός στο βάθος του οποίου ζούσαν διάφοροι οργανισμοί, όπως ψάρια, κοράλλια, αχινοί και ιππουρίτες. Οι ιππουρίτες είναι ένα εξαφανισμένο μαλάκιο που έζησε τη γεωλογική εποχή του Άνω Κρητιδικού (περίπου πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια) και συναντάται ευρέως στο κεντρικό και νότιο τμήματα της Όθρυος. Τεκτονικές δυνάμεις οδήγησαν τα ιζήματα αυτού του ωκεανού να γίνουν συμπαγή πετρώματα και να ανυψωθούν μέχρι 1700 μέτρα πάνω από τη σημερινή στάθμη της θάλασσας.
Στα υπόλοιπα μέρη της Μαγνησίας τα απολιθώματα προέρχονται κυρίως από θηλαστικά ζώα που έζησαν στην πεδιάδα της Θεσσαλίας από το Άνω Μειόκαινο (πριν από 7 εκατομμύρια χρόνια) μέχρι σήμερα όταν το μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας είχε χερσεύσει. Στο Μικρό Περιβολάκι έχουν βρεθεί ύστερα από ανασκαφές του τμήματος Γεωλογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με υπεύθυνο τον καθηγητή κο Κουφό απολιθώματα θηλαστικών, πτηνών και πρωτευόντων. Το σημαντικότερο εύρημα που ανήκει στην αλυσίδα της εξέλιξης των πρωτευόντων είναι ο Μεσοπίθηκος με ηλικία 7,1-7,3 εκατομμύρια χρόνια που εκτίθεται στο μουσείο.
Μεγάλης επιστημονικής αξίας είναι η απολιθωματοφόρος θέση στο αργιλλωρυχείο της ΑΓΕΤ στο Σέσκλο. Εδώ και δεκαετίες κατά τις εκσκαφές και απολήψεις αργίλου για την παραγωγή τσιμέντου ανευρίσκονται απολιθώματα ζώων ηλικίας περίπου δύο εκατομμυρίων ετών. Πρόκειται για πολύ σημαντικά ευρήματα, που ανήκουν σε μεγαλόσωμους ελέφαντες, αντιλόπες, γαζέλες, ίππους και άλλα ζώα, τα οποία αποκαλύπτουν την εικόνα της χλωρίδας και της πανίδας πριν από εκατομμύρια χρόνια. Ήδη από το 1971, κατά τη διάρκεια εργασιών του αργιλλωρυχείου, είχαν βρεθεί τα πρώτα απολιθώματα, τα οποία ήταν τμήμα της κάτω γνάθου ενός προβοσκιδωτού και ένα τμήμα χαυλιόδοντα.
Στη συνέχεια άρχισαν να πραγματοποιούνται οι πρώτες ανασκαφές από τον Γεωλόγο Α. Τάταρη, κατά τις οποίες ανακαλύφθηκαν περισσότερα σκελετικά τμήματα από προβοσκιδωτά. Τα συγκεκριμένα απολιθώματα παραδόθηκαν το 1981 στο πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου και μελετήθηκαν από τον Καθηγητή Ν. Συμεωνίδη, ο οποίος το 1982 συνέχισε τις ανασκαφές. Στο πλαίσιο γεωλογικών και επιφανειακών ερευνών γινόντουσαν κατά μικρά διαστήματα ανασκαφές από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και από το Υπουργείο Πολιτισμού. Το υλικό των ανασκαφών που διεξάγονται πλέον υπό την επίβλεψη του διδάκτορα Παλαιοντολογίας κο Αθανασίου Αθανάσιο ανήκει κυρίως στο είδος αλόγου Equus stenonis, διαφορετικού από το σημερινό, που ήταν κοινότατο σε όλη την Ευρώπη εκείνη την εποχή, και χαρακτηριζόταν από σωματικές αναλογίες ζέβρας. Πολυάριθμα ευρήματα από τρία είδη γαζέλας, ένα είδος αντιλόπης με σπειροειδή κέρατα, που ονομάζεται γαζελοσπείρα και ένα είδος μεγαλόσωμης αντιλόπης με κοντά και ευθέα κέρατα, που ονομάζεται ευθύκερος, έχουν βρεθεί κατά τη διάρκεια των ανασκαφών. Η γαζελοσπείρα και ένα είδος μεγαλόσωμης γαζέλας προσδιορίστηκαν στο Σέσκλο για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ενώ ο ευθύκερος είναι μέχρι στιγμής γνωστός μόνο από το Σέσκλο.
Σημαντικό ρόλο φυσικά κατέχουν και τα σαρκοφάγα του τότε περιβάλλοντος. Από τα πιο σημαντικά απολιθώματα είναι αυτά του μαχαιρόδοντα, ο οποίος μοιάζει με το σημερινό λιοντάρι και είχε πολύ μεγάλους κυνόδοντες στην άνω γνάθο, στους οποίους οφείλει το όνομα του. Εκτός αυτού βρέθηκαν και απολιθώματα ύαινας, αλεπούς, λύκου και αρκούδας.
Ανάλογης επιστημονικής αξίας είναι και τα δεκάδες απολιθώματα που έχουν βρεθεί σε δύο λατομεία στην περιοχή των Αλυκών Βόλου μέσα σε σπασίματα των βράχων. Στα λατομεία που έχουν διανοιχθεί σε μάρμαρα εκατέρωθεν του κεντρικού δρόμου υπάρχουν ρηγματώσεις, οι οποίες έχουν γεμίσει με υλικό από νεώτερα στρώματα και απολιθώματα ζώων που ζούσαν στην επιφάνεια αυτών των πετρωμάτων.
Ο μεγαλύτερος απολιθωμένος
χαυλιόδοντας της Θεσσαλίας!
Για πρώτη φορά ο απολιθωμένος χαυλιόδοντας του μεγαλύτερου και παλαιότερου προβοσκιδωτού που έζησε στη Θεσσαλία εκτέθηκε στο κοινό μέσω του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Βόλου, κατόπιν προσφοράς του Μουσείου Παλαιοντολογίας και Γεωλογίας Αθηνών. Το απολίθωμα αυτό βρέθηκε το 1972 στο Σέσκλο και ανήκει στο είδος Mammuthus meridionalis, που αποτελεί πρόγονο του γνωστού τριχωτού μαμούθ (Mammuthus primigenius). Η ηλικία του υπολογίζεται περίπου στα 2 εκατομμύρια χρόνια. Το ύψος του θεωρείται ότι ήταν 4 μέτρα και ζύγιζε 8-10 τόνους.
Ο χαυλιόδοντας όμως επιστράφηκε μετά από δύο χρόνια στις αποθήκες του πανεπιστημίου εξαιτίας του περιορισμένου χώρου της έκθεσης. Οι κάτοικοι του Βόλου είχαν την ευκαιρία σε αυτά τα δύο χρόνια να δουν τον εντυπωσιακό αυτό απολιθωμένο χαυλιόδοντα που βρέθηκε στη Μαγνησία, αλλά δυστυχώς η έλλειψη χώρου οδήγησε μόνο στην προσωρινή του έκθεση κι έτσι επιστράφηκε το 2018.
Προστασία της γεωλογικής κληρονομιάς
Όπως σημειώνουν οι υπεύθυνοι λειτουργίας του Μουσείου, «καθήκον όλων μας είναι η προάσπιση και η διαφύλαξη όλων των στοιχείων της γεωλογικής μας κληρονομιάς, μέρος της οποίας αποτελούν τα απολιθώματα. Από την ίδρυση του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Βόλου πολλά απολιθώματα που έχουν βρεθεί από απλούς ανθρώπους έχουν παραδοθεί στη συλλογή του, συντηρήθηκαν από ειδικούς επιστήμονες και μερικά τοποθετήθηκαν στην έκθεση του Μουσείου. Αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της πορείας μας στο χρόνο. Για το λόγο αυτό κάθε εύρημα θα πρέπει να παραδίδεται στο Μουσείο για να αποτελέσει αντικείμενο προβολής, αλλά και προώθησης της γεωλογικής επιστήμης και γνώσης».
Ένα Μουσείο αναζητεί στέγη
Μέσα στην άνοιξη του 2022 το κτήριο του Μουσείου πρόκειται να πωληθεί οπότε υπάρχει σοβαρός κίνδυνος το επόμενο διάστημα η έκθεση του μουσείου να μείνει χωρίς στέγη. Ο Βόλος μετά από αυτό το επιτυχημένο πείραμα έχει την ευκαιρία να αποκτήσει ένα μεγάλο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Από την άλλη, πιθανή αδιαφορία των αρμόδιων φορέων θα οδηγήσει στην απώλεια των κεκτημένων των προηγούμενων χρόνων.
Όπως σημειώνουν ο διδάκτορας Γεωλόγος Μάρκος Βαξεβανόπουλος και η MSc Γεωλόγος Αγγελική Ρεϊζοπούλου, «οποιαδήποτε προσφορά ενός χώρου πάνω από 150 τετραγωνικά και με κάποιες απαραίτητες προδιαγραφές για τη λειτουργία Μουσείου, όπως για παράδειγμα η πρόσβαση των ΑΜΕΑ, θα ήταν καλοδεχούμενη και θα συντελούσε στη συνέχιση μετάδοσης της γνώσης. Η πολιτεία και οι πολίτες πρέπει να ενδιαφερθούν για την επίλυση αυτού του προβλήματος».
