Την τελευταία περίοδο βιώνουμε τόσο στην πόλη, όσο και στο νομό μας γενικότερα, μία ακόμη έντονα ψυχοπιεστική συνθήκη λόγω των συνεπειών των φυσικών φαινομένων και της διαχείρισης αυτών. Έχουμε έρθει σε επαφή όλοι και όλες μας -ίσως σε διαφορετικό βαθμό ο καθένας και η καθεμία- με την απώλεια… από την απώλεια στέγης για κάποιους, μέχρι ακόμα και την απώλεια αγαπημένων προσώπων. Σίγουρα όμως, όλοι έχουμε έρθει αντιμέτωποι με την απώλεια της αίσθησης ασφάλειας…
Με αφορμή αυτό ακριβώς, αλλά και την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 10 Οκτωβρίου, κλήθηκε στο Ράδιο Ένα και συνομίλησε με τον Ηλία Κουτσερή, η κα Χριστίνα Ρούμπου, ψυχολόγος, κοινωνική ανθρωπολόγος και εκπαιδεύτρια ενηλίκων, η οποία αναφέρθηκε στα στάδια του πένθους και της απώλειας…
Η απώλεια είναι μέρος της ζωής
Όπως σημείωσε η ίδια μεταξύ άλλων, «η ψυχιάτρος Kübler – Ross, από τη δεκαετία του 1960 ακόμα, έκανε λόγο για τα 5 στάδια του πένθους και της απώλειας που μπορεί να βιώσουμε σε φάσεις της ζωής μας που χαρακτηρίζονται από αρνητικούς παράγοντες, όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου μας προσώπου ή ένας χωρισμός, αλλά και οτιδήποτε συνοδεύεται από απώλεια, όπως η απώλεια της εργασίας, αλλά και η απώλεια των ονείρων μας… η απώλεια είναι μέρος της ζωής, για αυτό, καλό είναι να γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει μία τυπική αντίδραση, όπως δεν υπάρχει και τυπική απώλεια.
Τα 5 στάδια του πένθους και της απώλειας, δεν είναι άλλο παρά ανθρώπινες αντιδράσεις που ενεργοποιούνται σε όλους όσοι περνούν από διαδικασία θρήνου, χωρίς να σημαίνει ότι όλοι οι πενθούντες περνούν σταδιακά μέσα από αυτά υποχρεωτικά και διαδοχικά, δηλαδή με τη σειρά, και ότι δεν χρειάζεται επίσης ο κάθε άνθρωπος να περάσει και τα πέντε αυτά στάδια για να βγει από το πένθος του.
Τα πέντε στάδια του πένθους
Ο ψυχικός πόνος που προκαλεί το πένθος φαίνεται να εξελίσσεται σε φάσεις που είναι γνωστές ως «Τα πέντε στάδια του πένθους και τις απώλειας», τα οποία στην ουσία αποτυπώνουν την προσπάθεια του προσώπου να διεργαστεί το πένθος του. Έτσι, έχουμε:
1. Άρνηση 2 Θυμός 3 Διαπραγμάτευση, 4 Κατάθλιψη, 5 Αποδοχή
Θα ήταν καλό να αναφερθούμε αναλυτικότερα στα πέντε αυτά στάδια, ώστε ο καθένας μας να κατανοήσει καλύτερα το τι του συμβαίνει όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με την απώλεια στη ζωή του.
– Άρνηση: «Αποκλείεται, δεν μπορεί να συμβαίνει σε εμένα!»
Οι αντιδράσεις ποικίλλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Άλλοι άνθρωποι μένουν άφωνοι και αποσβολωμένοι, άλλοι καταρρέουν, άλλοι έχουν τάση φυγής ή μπορεί να μην νιώθουν τίποτα, να έχουν την αίσθηση ότι δεν έχουν συναισθήματα, να αντιδρούν σαν να μην έχει συμβεί τίποτα και να συνεχίζουν όπως πριν…
Πρόκειται για «αντιληπτική δυσλειτουργία», μια πραγματική αδυναμία σύλληψης του συμβάντος. Η διάρκεια αυτής της παθητικής φάσης αδυναμίας και άρνησης του γεγονότος μπορεί να ποικίλλει από άτομο σε άτομο, από λίγες ώρες μέχρι μέρες. Αυτή η «αντιληπτική δυσλειτουργία», μπορεί να δημιουργήσει σωματικές ενοχλήσεις.
– Θυμός: «Είναι άδικο, γιατί σε εμένα;»
Η άρνηση της πραγματικότητας, η άρνηση της αλήθειας δίνει τη θέση της σταδιακά μέσα από την υποχώρησή της σε αυτό που συμβαίνει πραγματικά, σε αυτό που είναι γεγονός. Κάνει την εμφάνισή του έντονος ψυχικός πόνος, που δεν είναι εύκολο να γίνει κατανοητός και αποδεκτός. Σε αυτή τη φάση το άτομο «προτιμά» να βιώσει το συναίσθημα του θυμού, ένα συναίσθημα «δυναμικό», που έχει ενέργεια και δίνει την αίσθηση (ή ψευδαίσθηση) «δύναμης» στο άτομο. Προσπαθεί να βρει κάποιον για να ρίξει τις ευθύνες, να κατηγορήσει, θεωρεί ότι κάποιος άλλος φταίει που ο ίδιος πονάει. Μπορεί να γίνει εχθρικός και επιθετικός, έχει την αίσθηση της αδικίας. Οι πενθούντες, αρκετά συχνά, παραπονιούνται για πόνους στην πλάτη και στο κεφάλι, στεγνό ή ξηρό λαιμό, δύσπνοια, ταχυπαλμίες, ζαλάδες και ρίγη, τυμπανισμούς, απώλεια μαλλιών ή άσπρισμα μαλλιών.
– Διαπραγμάτευση: «Αν είχα κάνει
(το τάδε)…, ίσως να μην είχε συμβεί το κακό»
Το άτομο που πενθεί αναρωτιέται τι θα μπορούσε να είχε κάνει για να αποτρέψει την απώλεια. Συνήθως ο θυμός που ένιωθε στο προηγούμενο στάδιο αρχίζει και στρέφεται προς τον εαυτό, δημιουργώντας ως αντίδραση ενοχές και τύψεις για το τι έκανε ή δεν έκανε. Αρχίζει να συνειδητοποιεί και να διαπραγματεύεται την πραγματικότητα, την απώλεια. Υπόσχεται ότι θα αλλάξει, αν αλλάξει αυτή η δύσκολη κατάσταση, θα είναι πιο «καλός», αρκεί να «γλυτώσει»…
– Κατάθλιψη: “Είμαι τόσο λυπημένος,
γιατί να προσπαθήσω να κάνω οτιδήποτε;”
Το άτομο που πενθεί αρχίζει και συνειδητοποιεί την απώλεια, έρχεται σε επαφή με τα συναισθήματα της θλίψης, του πόνου, της αβεβαιότητας και του φόβου, της στενοχώριας. Αυτό είναι το στάδιο που ξεκινάει η συνειδητοποίηση της σοβαρότητας της απώλειας και η αναγνώρισή της συνάδει με τη φάση της κατάθλιψης. Το κλάμα είναι μία θετική εκτόνωση για τον πενθούντα, αποτελώντας διέξοδο συναισθηματικής έκφρασης πιο εύκολα για τις γυναίκες, αλλά, δυστυχώς, πιο δύσκολα για τους άνδρες, οι οποίοι συχνά λειτουργούν -δυστυχώς- με βάση στερεότυπα τύπου «οι άνδρες δεν κλαίνε» και δυσκολεύονται να εκφραστούν. Ευτυχώς, όμως, παρά τους πολιτισμικούς λόγους και στερεότυπα, πολλοί είναι πλέον αυτοί, που παραβλέπουν αυτές τις απαγορεύσεις και δίνουν διέξοδο στη θλίψη τους, αναζητώντας την ανακούφιση που επιτυγχάνεται με την εκφόρτιση των εντάσεων μέσα από το κλάμα.
Συνήθως, αρκετά συχνά, οι οικείοι του ατόμου που βιώνει την απώλεια προσπαθούν να του υπενθυμίσουν ότι η ζωή συνεχίζεται και ότι θα πρέπει να σταθεί δυνατός και να συνεχίσει… μια στάση, που, ενώ φαίνεται παράδοξο, μπορεί και να επιβαρύνει επιπρόσθετα το άτομο που πενθεί, γεμίζοντάς το ενοχές και τύψεις, καθώς μπορεί να νιώθει ανίκανο να ανταποκριθεί στο αίτημα αυτό…
Αποδοχή: «Εντάξει, πονάει, αλλά η ζωή συνεχίζεται…»
Το άτομο που πενθεί αναγνωρίζει και γνωρίζει πλέον ότι η απώλεια είναι υπαρκτή, είτε πρόκειται για απώλεια που έχει συμβεί είτε πρόκειται για απώλεια που θα συμβεί. Και στις δύο περιπτώσεις αντιλαμβάνεται, αλλά και αποδέχεται ότι δεν μπορεί να αλλάξει κάτι, ότι δεν μπορεί να κάνει κάτι διαφορετικό για να αποτρέψει την κατάσταση. Στο στάδιο αυτό επέρχονται η προσαρμογή στην απώλεια, ο επαναπροσδιορισμός της ζωής, η δημιουργία καινούριων αναμνήσεων, η επανεκκίνηση, αν θέλετε, και η επιστροφή στην όποια φυσιολογική -για κάθε άτομο- κατάσταση.
Σε κάθε περίπτωση, καλό είναι να μην αναρωτιέται κάποιος σε ποιο στάδιο βρίσκεται κάθε στιγμή ή σε ποιο στάδιο θα έπρεπε να είναι ή αν πενθεί «σωστά», καθώς η διαδικασία της θλίψης είναι ιδιαίτερη και προσωπική υπόθεση για το κάθε άτομο, όπως είναι και η ζωή του καθενός από εμάς…
