Πριν καν συμπληρωθεί ένας χρόνος από τη μέρα που ο πρωθυπουργός κ. Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωνε τη σύσταση Επιστημονικής Επιτροπής η οποία θα αναλάμβανε την εκπόνηση Εθνικής Στρατηγικής Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Βίας και της Παραβατικότητας Ανηλίκων, έρχεται ο ίδιος πριν μερικές εβδομάδες να προαναγγείλει ουσιαστικά αυστηροποίηση του ποινικού πλαισίου για τους ανήλικους παραβάτες πριν ακόμα παρουσιαστεί η Εθνική Στρατηγική που αφορά το ίδιο ακριβώς θέμα.
Η αφορμή για την παρέμβαση του πρωθυπουργού ήταν πρόσφατα περιστατικά έντονης βίας μεταξύ ανηλίκων, τα οποία παράλληλα άνοιξαν ξανά το δημόσιο διάλογο σχετικά με το φαινόμενο της παραβατικότητας σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα, κατά πόσο αυξάνεται τα τελευταία χρόνια και αν υπάρχει ανάγκη εφαρμογής νέων μέτρων για την αποτροπή τέτοιων περιστατικών.
Τι δείχνουν τα στοιχεία
Σε βάθος οχταετίας σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία από την επετηρίδα της ΕΛ.ΑΣ, για τις ηλικίες 13-17 ετών καταγράφεται αύξηση από το 2015 στο 2016, τα επόμενα χρόνια παρατηρείται μια σταθεροποίηση ενώ τα πρώτα χρόνια της εφαρμογής μέτρων κατά του κορονοϊού εμφανίζεται μείωση. Το 2022 μετά και την σταδιακή πλέον άρση των μέτρων καταγράφεται αύξηση. Αντίστοιχη είναι η τάση σε επίπεδο Θεσσαλίας και Λάρισας. Στη Λάρισα οι περιπτώσεις παραβατικότητας ανηλίκων το 2022 έφτασαν τις 152 από 118 το 2021.
Το 2023 η επετηρίδα της ΕΛ.ΑΣ. εμφανίζει μια διαφοροποιηση καθώς για πρώτη φορά από το 2013 που δημιουργήθηκε το νέο πληροφοριακό σύστημα καταγραφής στατιστικών στην ΕΛ.ΑΣ, το ηλικιακό γκρουπ 7-12 και 13-17 “σπάει” σε τρεις κατηγορίες των 7-11, 12-14 και 15-18 ετών επομένως είναι επισφαλής η εξαγωγή συμπερασμάτων σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά.
Για το φαινόμενο και αν υπάρχει τελικά αύξηση ο ψυχίατρος και διευθυντής της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού κ. Γιώργος Νικολαΐδης αναφέρει στη larissanet πως η αύξηση καταγράφηκε στην αρχή της οικονομικής κρίσης και έκτοτε είμαστε στα ίδια επίπεδα χωρίς να υπάρχει αυτή η “έκρηξη” των κρουσμάτων που όπως αναφέρει ο ίδιος παρουσιάζουν τα ΜΜΕ.
“Αυτό που μπορούμε να δούμε, με βάση τα επίσημα δημοσιευμένα στοιχεία της Εurostat, είναι ότι η Ελλάδα όσον αφορά τον αριθμό των περιστατικών παραβατικότητας με δράστες ανηλίκους είναι σε μια από τις χαμηλότερες θέσεις σε σχέση με τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Υπήρξε μια αύξηση τα χρόνια της κορύφωσης της οικονομικής κρίσης το ‘10-’11 και αμέσως μετά υπήρξε μια σταθεροποίηση του αριθμού των κρουσμάτων η οποία ακολουθήθηκε από μια πτώση στα χρόνια της καραντίνας. Το συμπέρασμα είναι ότι ποσοτικά υπήρξε μια αύξηση η οποία έχει συντελεστεί 10-15 χρόνια πριν και από εκεί και πέρα, πάνω κάτω είμαστε στα ίδια. Δεν υπάρχει άρα μια έκρηξη κρουσμάτων όπως πολλές φορές δυστυχώς αναπαράγουν διάφορα Μέσα Ενημέρωσης. Η ίδια εικόνα προκύπτει και στη σειρά ερευνών που δημοσιεύει τακτικά και περιοδικά το ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το μόνο κομμάτι που φαίνεται ότι αυξάνεται σταθερά είναι ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός -cyber bullying- πράγμα που δε σημαίνει ότι αυξάνεται συνολικά το φαινόμενο αλλά μάλλον ότι αλλάζει ο τρόπος με τον οποίο διεξάγεται το bullying δηλαδή τα παιδιά πια για να προκαλέσουν οδύνη το ένα στο άλλο θα χρησιμοποιήσουν ηλεκτρονικά μέσα.”
“Ηθικός πανικός”
Η συζήτηση γύρω από την παραβατικότητα ανηλίκων με αφορμή τα κρούσματα που έρχονται στο φως της δημοσιότητας μπορεί να οδηγήσει όπως λέει ο κ. Νικολαΐδης σε ένα “ηθικό πανικό” και η ίδια αυτή συζήτηση να δημιουργήσει τελικά προβλήματα παραβατικότητας.
“Δεν υπάρχει κανένας λόγος να υπάρχει ένας γενικευμένος ηθικός πανικός που ξέρουμε και από άλλες κοινωνίες ότι γενικά δεν ωφέλησε στο να αντιμετωπιστούν τέτοια σοβαρά προβλήματα.
Γιατί ο ηθικός πανικός μπορεί να οδηγήσει σε λάθος μέτρα και λάθος εκτιμήσεις για τα φαινόμενα. Επίσης έχει και ένα ακόμα πρόβλημα το να υπάρξει μια γενικευμένη θεώρηση ότι ξαφνικά ζούμε σε ένα κόσμο που τα παιδιά έγιναν πολύ άγρια και μας απειλούν. Ότι φοβίζοντας τον κόσμο, κινδυνεύουμε να προκαλέσουμε βία ακόμα και εκεί που δεν υπάρχει. Δηλαδή να κάνουμε τα παιδιά να φοβούνται το ένα το άλλο και όπως ξέρουμε από τη νευροβιολογία των ατόμων ή των συλλογικοτήτων ο φοβισμένος γενικά επιτίθεται. Το χειρότερο δε απ’ όλα είναι ότι αν στο πλαίσιο μιας τέτοιας διαστρεβλωτικής ως προς τα πραγματικά δεδομένα ρητορικής περί γενικευμένης αύξησης της βίας ανάμεσα στα παιδιά προστεθεί και μια αντιμετώπιση που στηρίζεται στην καταστολή και την αυστηροποίηση τότε κινδυνεύουμε να πιαστούμε σε μια παγίδα που οι ίδιοι στήσαμε στον εαυτό μας”.
Η ποινική μεταχείριση του ανηλίκου
Τι γίνεται όμως όταν ένας ανήλικος συλληφθεί για μια πράξη;
Το πλαίσιο της ποινικής μεταχείρισης του ανηλίκου παρουσίασε πρόσφατα σε εκδήλωση στη Λάρισα η Εισαγγελέας Ανηλίκων Ευτυχία Μελετοπούλου.
“Η διασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών βρίσκεται στο επίκεντρο της θέσπισης κανόνων δικαίου σε παγκόσμιο αλλά και εθνικό επίπεδο αφού πρωταρχικός στόχος είναι και οφείλει να είναι η αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών και η επαγρύπνηση όλων προκειμένου να μπορεί να αποδοθεί η κατάλληλη λύση σε κάθε περίπτωση που κάποιο παιδί αντιμετωπίζει οποιοδήποτε πρόβλημα και ειδικά όταν έρχεται αντιμέτωπο με την δικαιοσύνη” ανέφερε μεταξύ άλλων στην ομιλία της η κα Μελετοπούλου δίνοντας ένα γενικό περίγραμμα για το δίκαιο των ανηλίκων προσθέτοντας παράλληλα πως “η συμμετοχή των παιδιών στα δικαστικά συστήματα και η μεταχείριση αυτών στο πλαίσιο της απονομής δικαιοσύνης πρέπει να κινείται γύρω από τον άξονα της ανεύρεσης και της διασφάλισης του βέλτιστου συμφέροντος αυτών ώστε να αξιοποιήσουν στο μέγιστο τις ικανότητες τους και ν αναλάβουν ενεργό ρόλο στην κοινωνία του αύριο”.
Το πλαίσιο λοιπόν για τους ανηλίκους όταν εμπλακούν στο δικαστικό μηχανισμό είναι ότι οι μέχρι 11 ετών θεωρούνται “ποινικά αδιάφοροι”, οι ανήλικοι 12 έως 14 ετών “ποινικά ανεύθυνοι” και οι 15 έως 17 “ποινικά υπεύθυνοι”. Για τους ανηλίκους από 12 ετών και πάνω μπορούν να επιβληθούν αναμορφωτικά και θεραπευτικά μέτρα ενώ για τους 15 και άνω μπορεί να επιβληθεί η κράτηση σε Κατάστημα Κράτησης Νέων.
Πρόσφατα από κυβερνητικά χείλη ακούστηκε πως η κράτηση μπορεί να επιβληθεί και σε ανηλίκους που συμπλήρωσαν τα 14 τους χρόνια ενώ θα αυστηροποιηθεί και το πλαίσιο για τους γονείς που διώκονται για παραμέληση ανηλίκου. Θυμίζουμε πως στον Ποινικό Κώδικα τροποποιήθηκε πρόσφατα το άρθρο για την κράτηση ανηλίκου καθώς πλέον δεν αρκεί μόνο η άσκηση βίας, ανοίγοντας έτσι τη “βεντάλια” των αδικημάτων για τα οποία μπορεί να φυλακιστεί ο ανήλικος.
Ως προς την αυστηροποίηση της ποινικής μεταχείρισης του ανηλίκου ο κ. Νικολαΐδης τονίζει: “Πιστεύουμε στ’ αλήθεια ότι αν βάλουμε στη φυλακή ένα παιδί που παραβατεί στα 14 στα 13 στα 10, ότι αυτό θα μειώσει την ανήλικη παραβατικότητα; Εγώ σας λέω ότι στο μόνο που θα κατατείνει είναι να παράγει ανθρώπους που θα στελεχώσουν το ποινικό έγκλημα την επόμενη δεκαετία γιατί πολλά από αυτά τα μέρη ξέρουμε ότι είναι “πανεπιστήμια” του εγκλήματος. Ή όταν συζητείται στο δημόσιο χώρο η ευκολία να βάζουμε τους γονείς των παιδιών που παραβατούν στη φυλακή. Στ’ αλήθεια πιστεύουμε ότι θα μπει φυλακή κάποιος ευκατάστατος γονιός ενός παιδιού που παραβατεί; Κατά τεκμήριο αυτός θα μπορεί να εξασφαλίσει μια καλή νομική εκπροσώπηση που θα του επιτρέψει μάλλον κάπως να τη γλυτώσει. Αυτός που θα μπει στη φυλακή θα είναι ο γονιός ενός παιδιού που είναι Ρόμα, που είναι μετανάστης, που είναι σεξεργάτρια, που είναι κοινωνικά αποκλεισμένος. Ένα παιδί που είναι σε μια τέτοια οικογένεια που έτσι και αλλιώς απειλείται με τον κοινωνικό αποκλεισμό, θα του πάρουμε το γονιό και θα τον βάλουμε φυλακή. Δεν καταλαβαίνουμε ότι το σπρώχνουμε αυτό το παιδί κατευθείαν στις συμμορίες και στην παραβατικότητα; Δεν καταλαβαίνουμε ότι μ’ αυτόν τον τρόπο θ’ αυξηθεί η βία ανάμεσα στους ανήλικους;”
Προληπτικές δράσεις και κοινοτικές δομές
Όπως αναφέραμε, τα μέτρα που μπορούν να επιβληθούν σε έναν ανήλικο είναι αναμορφωτικά και αν υπάρχει ανάγκη, θεραπευτικά. Αναμορφωτικά μπορεί να είναι μεταξύ άλλων η επίπληξη του ανηλίκου ή όπως προστέθηκε στην πρόσφατη τροποποίηση του ΠΚ, η παρακολούθηση καλλιτεχνικών προγραμμάτων και η εμπλοκή τους με τον αθλητισμό.
Ρωτήσαμε τον κ. Νικολαΐδη αν χρειάζεται κάποια ενίσχυση των μέτρων από πλευράς Πολιτείας:
“Το πρώτο που θα ‘πρεπε να ενισχύσει η πολιτεία κατά τη γνώμη μου, και σ’ αυτό υπάρχει ένα τεράστιο κενό, είναι οι προληπτικές δράσεις σε όλα τα σχολεία της χώρας για να δουλέψουμε με τα παιδιά ώστε να ενισχύσουμε την αίσθηση κοινότητας, συλλογικότητας και αλληλεγγύης ανάμεσά τους. Γιατί αυτό που είναι κοινό χαρακτηριστικό στα περισσότερα κρούσματα ανήλικης βίας και παραβατικότητας που έχουν δει το φως της δημοσιότητας τελευταία είναι ότι κάποιος ισχυρός επιδεικνύει την άσκηση βίας σε έναν ανίσχυρο. Πρέπει να καλλιεργήσουμε στα παιδιά την ιδέα ότι ηρωισμός, μαγκιά δεν είναι όταν έχω μια θέση ισχύος να παραβιάζω τα δικαιώματα του ανίσχυρου αλλά όλοι μαζί ως κοινότητα να εμποδίζουμε τον οποιοδήποτε να παραβιάζει τα δικαιώματα οποιουδήποτε μέλους της κοινότητας οσοδήποτε αδύναμος και να είναι”.
Σε ότι αφορά το θεραπευτικό επίπεδο τονίζει τη σημασία των κοινοτικών δομών: “Εξειδικευμένες υπηρεσίες για παραβατικούς εφήβους στην Ελλάδα, εξειδικευμένες κοινοτικές δομές που να δουλεύουν με παιδιά που έχουν δύσκολη συμπεριφορά υπάρχουν ελάχιστες. Θα μπορούσαμε να επενδύσουμε ως προς αυτό για να επεκταθούν τέτοιες δομές που θα δουλέψουν με αυτά τα παιδιά. Ένα παιδί που ασκεί βία, που παραβατεί δεν είναι τίποτα άλλο από ένα παιδί θύμα δικών μας πράξεων ή παραλείψεων. Εμείς αποτύχαμε, αστοχήσαμε να του δείξουμε έναν άλλο δρόμο”.
Επαγρύπνηση και ευθύνη
Στο Χατζηγιάννειο Πνευματικό Κέντρο όπου μίλησε η κα Μελετοπούλου το κοινό για την εκδήλωση, η οποία κατά κύριο λόγο απευθυνόταν σε εκπαιδευτικούς, ήταν ελάχιστο. Το γεγονός αυτό σχολίασε δεικτικά η Εισαγγελέας Ανηλίκων θέλοντας να επισημάνει ότι όταν πρόκειται για παιδιά απαιτείται η επαγρύπνηση όλων:
“Ας μην ξεχνάμε όλοι μας ότι κάποτε ήμασταν παιδιά. Τα παιδιά του σήμερα θα έρθουν κάποτε στη θέση μας. Καλούμαστε όλοι να είμαστε σε επαγρύπνηση και σε ευαισθητοποίηση σε ότι έχει να κάνει με τα ζητήματα παιδιών. Φαινόμενο της εποχής είναι η μετάθεση ευθυνών. Οι γονείς κατηγορούν τους εκπαιδευτικούς, οι εκπαιδευτικοί κατηγορούν τους γονείς, η κοινωνία τη δικαιοσύνη, η δικαιοσύνη το νομοθέτη. Όλοι έχουμε ευθύνη η οποία δεν επιμερίζεται και είναι ακέραιη”.
Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET