Ζούμε σε μια χώρα καταχρεωμένη και ξεπουλημένη, η οποία μάλιστα καταρρέει και δημογραφικώς. Ωστόσο είμαστε ακόμα ζωντανοί και φτάνουμε να γιορτάσουμε τις ημέρες της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος. Είναι εύλογο να δούμε με τι θέματα καταπιάνονταν οι πρόγονοί μας και τι αγώνες έκαναν για να κρατήσουν ανοιχτό το δρόμο προς το λόγο, το μέτρο και το φως.
Ήταν γύρω στο 1330όταν έφτασε στα ελληνικά μέρη ως μοναχός Βαρλαάμ,αυτός που θα έμενε στην ιστορία ως Βαρλαάμ Καλαβρός. Ήταν Ελληνόπουλο από τη Μεγάλη Ελλάδα, γεννημένο στη Σεμινάρα της Καλαβρίας. Στην Κωνσταντινούπολη του έδωσαν θέση καθηγητή στο Πανεπιστήμιο. Ο Βαρλαάμ είχε καλή κατά κόσμον μόρφωση και ήταν δεινός στη διαλεκτική, που τότε είχε ανακαλύψει η Δύση. Με τον Θωμά Ακινάτη είχαν δημιουργήσει ένα θεωρητικό μοντέλο, όπου νόμιζαν ότι συνδύαζαν τη χριστιανική διδασκαλία με τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη. Ο Θεός για τον Θωμά ήταν «καθαρή ενέργεια» (actuspurus). Είχαν την αφελή πεποίθηση ότι είχαν στηρίξει την πίστη «επιστημονικά» και ήταν πλέον ακλόνητη. Έπρεπε, επομένως, κατά την εγωκεντρική στάση τους όλοι να αποδεχθούν το «αριστούργημά» τους. Δυστυχώς με αυτό το πνεύμα είχε ανατραφεί και ο Έλληνας το γένος Βαρλαάμ.
Ο Βαρλαάμ στην Κωνσταντινούπολη ήλθε σε σύγκρουση με πολλούς λογίους και κατέφυγε στη Θεσσαλονίκη, όπου δημιούργησε ένα κύκλο μαθητών. Δίδασκε ότι ο Θεός προσεγγίζεται με τη μόρφωση και τη διάνοια. Η αυτοκρατορία της Ανατολής ήταν ήδη σε παρακμή και, όπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιες καταστάσεις, η Διοικούσα Εκκλησία ήταν καθεστωτική και όχι χαρισματική. Οι χριστιανοί όμωςτης Θεσσαλονίκης κατάλαβαν την πλάνη και του είπαν ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα. Ο Θεός, ο οποίος είχε φανερωθεί ως άνθρωπος στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, μετέχεται και είναι γνωστός. Πρότειναν μάλιστα την ορθόδοξη ασκητική παράδοση, όπου ο άνθρωπος αναδιατάσσει με τη χάρη του Θεού την ύπαρξή του ώστε να γίνει δοχείο της χάριτος και θεοφόρος. Ο Βαρλαάμ τότε άρχισε να γελοιοποιεί την άσκηση των μοναχών, υποστηρίζοντας ότι ο Θεός δεν γνωρίζεται με την τήρηση των εντολών του Χριστού, με νηστείες, εκτενή προσευχή και αγρυπνίες αλλά με τη μόρφωση στα γράμματα.
Από εκεί άρχισε μια διαμάχη, η οποία διήρκεσε πάνω από 25 χρόνια και έχει μείνει στη ιστορία ως «ησυχαστική έριδα». Πάλι και εδώ παραπλανητικό – φράγκικο όνομα. Οι Ορθόδοξοι τώρα ονομάστηκαν «ησυχαστές» και λοιδορήθηκαν ως «ομφαλοσκόποι», όπως αργότερα κολλυβάδες ή παλαιότερα εικονολάτρες.
Σύμφωνα με την παράδοση των Ορθοδόξων και την εμπειρία τους, όταν οι άγιοι φτάνουν στο δοξασμό ή θέωση, μετέχουν του ακτίστου φωτός, όπως οι μαθητές του Χριστού στη Μεταμόρφωση. Τότε έχουν την πληροφορία ότι αυτό είναι άκτιστη ενέργεια της Θείας Ουσίας, η οποία Θεία Ουσία είναι παντελώς αμέθεκτη. Οι θείες ενέργειες «μετέχονταιαμεθέκτως και μερίζονται αμερίστως». Η αγιαστική θεία χάρη δίνει στους θεοφόρους τη διόραση, την προόραση, το χάρισμα της θαυματουργικής θεραπείας και άλλα κατά την ευδοκία του Θεού και την δεκτικότητα του αγίου. Αυτά τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος τα είδαμε στους αγίους των ημερών μας αλλά τα βλέπουμε και στη δική μας ζωή.
Η μετοχή σε αυτή την αγιαστική χάρη είναι ο πυρήνας της ορθόδοξης ζωής. Όμως ο Βαρλαάμ και οι Παπικοί αρνούνται να το δεχθούν. Επέμεναν μάλιστα, και επιμένουν ακόμα, να αρνηθούν αυτή την εμπειρία και οι Ορθόδοξοι. Αλλά η παπική διδασκαλία δεν στέκει και λογικά: Έλεγαν οι Ορθόδοξοι: Αν ο Θεός είναι καθαρή ενέργεια υπάρχουν δύο εκδοχές. Είτε μετέχετε σε αυτή είτε δεν μετέχετε. Αν μετέχετε σημαίνει ότι είστε εκ φύσεως θεοί και ισόθεοι (πλάνη την οποία έχουν και σήμερα οι Δυτικοί και νομίζουν ότι κυβερνούν τον κόσμο και αποφασίζουν για το δίκαιο και το νόμο ερήμην του Θεού). Αν δεν μετέχετε, τότε η χάρη στην οποία μετέχετε είναι κτιστή, οπότε παραδέχεστε θεό φανταστικό, κατ’ ουσίαν ανύπαρκτο και νεκρό και είστε άθεοι (πράγμα που επίσης επιβεβαιώθηκε στην ιστορία με τη ζωή τους και τα τόσο αθεόφοβα εγκλήματα).
Αντιθέτως η παραδοσιακή άποψη των Πατέρων ερμηνεύει σωστά την αποστολική εμπειρία της Πεντηκοστής. Ο άνθρωπος ως κτίσμα δεν μετέχει της Θείας Ουσίας αλλά μετέχει στην άκτιστη αγιαστική χάρη και γίνεται θεός κατά χάριν. Ο αγιασμός είναι ουσιαστικός, πραγματικός και όχι συναισθηματικός.
Η Ορθόδοξη λογική είναι απλή και ξεκάθαρη. Σπάει κόκαλα. Αλλά το κόμπλεξ των Δυτικών είναι τρομερό. Δεν ακούν, δεν πείθονται. Επιμένουν στην πλάνη. Στερούνται οι ίδιοι με τις πλάνες τους τη χάρη του Αγίου Πνεύματος και θέλουν να τη στερηθούν και οι άλλοι. Στάση καθαρά δαιμονική. Ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς μιλώντας για την αφροσύνη τους λέει: Το να ψάχνει κανείς για την αλήθεια με τη διάνοια μετά Χριστόν είναι σα να είναι μέρα και να ανάβει κερί για να δει.
Ο Βαρλαάμεν τέλει στην Ανατολή ταπεινώθηκε και εξευτελίστηκε πολλαπλώς: Ως θεολόγος από τους αγίους και θεολόγους και ως φιλόσοφος από τους λογίους της Ανατολής. Επέστρεψε στην Ιταλία και χειροτονήθηκε παπικός επίσκοπος Ιέρακος (Gerase)! Κάποιοι πατρολόγοι έχουν τη γνώμη ότι ήλθε στην Ανατολή αυτοπροαιρέτως … και λοιπά. Εγώ εκτιμώ βάσιμα ότι είχε αποσταλεί ως πράκτορας να εργαστεί για την «ένωση των Εκκλησιών», όπως την εννοούν οι Παπικοί, την αντίχριστη, δηλαδή, υποταγή της Ορθοδοξίας στον Πάπα. Δυστυχώς.
Από την αντιπαράθεση, την οποία προκάλεσε ο Βαρλαάμ, προήλθαν πολλά δεινά. Ωστόσο η ορθοδοξία διαφυλάχθηκε και επικυρώθηκε με σειρά Συνόδων, οι οποίες για τους Ορθοδόξους αποτελούν την Θ΄ (9η) Οικουμενική Σύνοδο. Η καθεστωτική διοίκηση της Εκκλησίας εξέπεσε και αντικαταστάθηκε με αγίους και θεοφόρους επισκόπους. Έτσι το Γένος μας έφτασε και ξεπέρασε την εποχή της Τουρκοκρατίας και υπάρχει ακόμα. Και έχει ο Θεός.
Τα παραπάνω οι προγονοί μαςτα γνώριζαν και αγωνίζονταν γι’ αυτά. Εμείς; Μήπως τα περιφρονούμε για να «ανήκουμε στη Δύση»;
Για την Πεντηκοστή και την εορτή του Αγίου Πνεύματος Χρόνια Πολλά
