Γίνονται όλα την ίδια στιγμή. Οι μηλοπαραγωγοί της Ζαγοράς, σε έναν άτυπο αγώνα δρόμου με τον χρόνο, μαζεύουν τα Starking Delicious από τα χωράφια και τα πηγαίνουν στο διαλογητήριο του Αγροτικού Συνεταιρισμού, χρησιμοποιώντας από αγροτικά μέχρι υποζύγια. Ταυτόχρονα, στην Τσαγκαράδα ο Νικόλας τριγυρίζει στο δάσος και καρφιτσώνει με πινέζες πάνω στα δέντρα γρίφους για τον Χείρωνα, τον Πάρη και την Έριδα. Λίγο έξω από το Πουρί, ο Γκάρι και η Τζέμα ακούν Δεύτερο Πρόγραμμα και δουλεύουν στο εργαστήριό τους, γλυπτά ο πρώτος, κεραμικά η δεύτερη, όταν στον Άγιο Λαυρέντιο δύο μαλλιαρά σκυλιά γυροφέρνουν στα καλντερίμια, μην έχοντας ιδέα για τις τρεις αρχιτεκτονικές φάσεις από τις οποίες πέρασε το χωριό μεταξύ 14ου και 20ού αιώνα.
Η ζωή στο Πήλιο δεν έχει καμία σχέση με τη ζωή στις μεγάλες πόλεις. Ούτε κατά διάνοια δεν συγκρίνεται με την αστική καθημερινότητα το να οδηγείς δίπλα σε βαρυφορτωμένες μηλιές ή να περπατάς ανάμεσα σε αγριοκαστανιές. Πυκνοκατοικημένο βουνό, με δεκάδες χωριά, το Πήλιο είναι ολόκληρος πλανήτης. Δυσκολεύτηκα μέχρι να καταλήξω σε έναν τρόπο προσέγγισης του συγκεκριμένου οδοιπορικού. Πολλά χωριά, πολλά μνημεία, πολλοί άνθρωποι, πολλές ιστορίες. Με βοήθησε η αφορμή του ταξιδιού: η συγκομιδή μήλων (και όχι μόνο) από τα μέλη του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ζαγοράς, ενός από τους παλαιότερους συνεταιρισμούς, που λειτουργεί από το 1916. Να ένας ωραίος τρόπος να «πιάσεις» το Πήλιο: συνεταιριστικά. Αυτό δεν είναι άλλωστε; Ένας συνεταιρισμός χωριών. Από γεωγραφική άποψη, ναι. Απαντώντας, όμως, πιο ελεύθερα στο ερώτημα, αν σκεφτώ τι μου έρχεται στο μυαλό αυτόματα στο άκουσμα της λέξης «Πήλιο», θα πω «φύση, μύθοι, αρχιτεκτονική και Θεόφιλος». Αυτοί είναι οι δικοί μου συνειρμοί. Αυτά έψαξα: φύση, μύθους, αρχιτεκτονική και Θεόφιλο. Ειδικά τον τελευταίο τον βρήκα με τρόπο που δεν το περίμενα.
Θεόφιλοι του σήμερα
Από τις δεκαετίες του 1910 και του 1920, που ο Θεόφιλος τριγυρνούσε στο Πήλιο, ζωγράφιζε καφενεία, πληρωνόταν με ένα πιάτο φαΐ και εισέπραττε φάπες, χλευασμό και ειρωνεία, έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι. Το Πήλιο δείχνει ότι έχει ωριμάσει και ξέρει να μεταχειρίζεται με σεβασμό τους καλλιτέχνες του. Όπως τον Γκάρι και την Τζέμα. Ολλανδός αυτός, Ιρλανδέζα αυτή, γνωρίστηκαν στο Λονδίνο και πριν από 31 χρόνια εγκαταστάθηκαν μόνιμα εδώ. «Θέλαμε να πάμε κάπου όπου να ήμασταν και οι δύο ξένοι», λέει ο Γκάρι, ο γλύπτης-αρχιμάστορας που σε μια πλαγιά στη θέση Καλοκαιρινό, λίγο έξω από το Πουρί, έστησε το «Πόποτεχ» (από το «Ποπό τέχνη»).
Δύσκολο να περιγράψεις την ατμόσφαιρα μέσα στο εργαστήριο… Ας πούμε απλώς ότι το δωμάτιο των φιλοξενουμένων είναι ένα παλιό φορτηγό που το μεταμόρφωσαν σε βαγόνι τρένου. Στο εσωτερικό εκθετήριο βλέπεις πήλινες ζαχαριέρες σε σχήμα μήλου, στο εξωτερικό σιδερένια πουλιά και ρομποτάκια. Το ρεύμα προέρχεται από φωτοβολταϊκά και μια γεννήτρια που επιτρέπει στον Γκάρι να δουλεύει το μέταλλο, ενώ η Τζέμα γυρίζει τον κεραμικό τροχό με το πόδι. Παρά τη φαινομενική απομόνωση, είναι ενημερωμένοι, ακούν ραδιόφωνο όλη μέρα, μπαίνουν πότε πότε και στο ίντερνετ. Ξέρουν για το ντιμπέιτ Τραμπ-Μπάιντεν και για τη διασπορά του Covid-19. Έχουν ονομάσει το κτήμα τους «Κτήμα των Τρελών», όμως οι ίδιοι μόνο τρελοί δεν δείχνουν. Αντιθέτως, είναι συγκροτημένοι, ευγενικοί και υπεύθυνοι (αρκεί να σκεφτεί κανείς τον τρόπο ζωής τους, που είναι υποδειγματικός για την προστασία του περιβάλλοντος). Από το λίγο που τους γνώρισα, έμεινα με την εντύπωση ότι αυτό το ζευγάρι έπιασε τον μίτο από εκεί που τον άφησε ο Θεόφιλος, επιλέγοντας ό,τι και εκείνος: ελεύθερη ζωή και τέχνη άνευ όρων.
Όσο για τον ίδιο τον Θεόφιλο, τον φουστανελοφόρο με το χρυσό πινέλο, που παρά τις καρπαζιές φιλοτέχνησε το εθνικό αφήγημα με απέραντη τρυφερότητα, έχει αφήσει τα ίχνη του σε διάφορα μέρη. Το καφέ-ουζερί «Θεόφιλος» στη Μακρινίτσα είναι ένα από αυτά, αφού σε εσωτερικό τοίχο του ο Θεόφιλος αποτύπωσε το γλέντι του Κατσαντώνη στα Τζουμέρκα (π. 1910-1911). Είναι ωραίο να βλέπεις την τοιχογραφία σε ζωντανό και όχι μουσειακό χώρο, κι ας είναι «μπανταρισμένη» σε διάφορα σημεία με γάζες για λόγους συντήρησης, κι ας περιορίζει τη λειτουργία του καφενείου, με τους υπευθύνους να μην επιτρέπεται να βάλουν τηγάνι στη φωτιά για να την προστατεύσουν από περαιτέρω φθορά. Πολύ κοντά βρίσκεται το Βυζαντινό Μουσείο Μακρινίτσας, στο οποίο επίσης υπάρχουν έργα του Θεόφιλου, όπως «Η Ανάσταση του Χριστού» (1911) και «Η Οσία Μαρία η Αιγυπτία» (1916), μαζί με πολλά ακόμα εκθέματα (Ευαγγέλιο του 1776 τυπωμένο στη Βενετία, αργυρά στέμματα γάμου, ξυλόγλυπτο βημόθυρο κ.ά.). Αξίζει να το επισκεφθείτε, είναι σωστό κόσμημα. Στο Μουσείο Θεόφιλου, στην Ανακασιά, δεν καταφέραμε να πάμε, περάσαμε όμως από τον οικισμό της Άλλης Μεριάς και τον παλιό Φούρνο του Βελέντζα. Στην πρόσοψή του διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση μια τοιχογραφία του Θεόφιλου, ενώ και η επιγραφή «Αρτοποιείον η Ιωλκός Αθανασίου Βελέντζα» είναι μάλλον δική του. Στο εσωτερικό του υπάρχουν ακόμα οκτώ τοιχογραφίες του ζωγράφου, τις οποίες δυστυχώς δεν μπορεί να δει κανείς, γιατί είναι κλειστός.
Αρχιτεκτονικός περίπατος
Κι από τον Θεόφιλο πάμε στην αρχιτεκτονική, ένα άλλο τεράστιο κεφάλαιο στο Πήλιο. Στην προκειμένη περίπτωση απευθυνθήκαμε στο Open Village, μια πρωτοβουλία που από το 2017 διοργανώνει ξεναγήσεις σε ιδιωτικούς και δημόσιους χώρους του Αγίου Λαυρεντίου. Ένας από τους ανθρώπους που ανοίγει τις πόρτες του πανέμορφου σπιτιού του στο κοινό του Open Village είναι ο συνταξιούχος αρχιτέκτονας Κωνσταντίνος Καντίκος, με τον οποίο κάνουμε έναν μεγάλο αρχιτεκτονικό περίπατο. Ξεκινάμε από τον Σταθμό και περνάμε μπροστά από αρκετά σημαντικά κτίρια [Αρχοντικό Γκλαβάνη (περί το 1750), Οικία Σίνη (1836) κ.ά.], όπως και από το μοναστήρι του Αγίου Λαυρεντίου, που λέγεται ότι ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα από Λατίνους μοναχούς από το Αμάλφι. Στην πορεία το μοναστήρι εγκαταλείφθηκε, αλλά τον 14ο αιώνα επισκευάστηκε ριζικά από τον μοναχό Λαυρέντιο.
Κοιτώντας το, καταλαβαίνεις την «πολυπολιτισμικότητά» του, βλέπεις ότι ενσωματώνει ετερόκλητα διακοσμητικά στοιχεία: λατινικές επιγραφές, ανάγλυφα ζώα σκαλισμένα στην πέτρα και ένα υπέροχο ηλιακό ρολόι με χαραγμένα 11 γράμματα της αλφαβήτου. Η δημιουργία της μονής του Αγίου Λαυρεντίου ήταν καίριας σημασίας, αφού γύρω της συσπειρώθηκαν οι πληθυσμοί που σιγά σιγά άρχισαν να χτίζουν το χωριό. Το οποίο, όπως μου εξηγεί ο κ. Καντίκος, μπορούμε να χωρίσουμε σχηματικά σε τρεις αρχιτεκτονικές φάσεις.
Η πρώτη (14ος-17ος αι.) μας έχει κληροδοτήσει κτίρια μικρής κλίμακας «με στέγη από σχιστόπλακα και λιθοδομή σχιστόλιθου συνήθως», στην οποία παρεμβάλλεται η λεγόμενη ξυλοδεσιά (ξύλο καστανιάς ανάμεσα στα πέτρινα τμήματα του κτιρίου). Σε αυτή την πρώτη φάση ανήκουν όλα αυτά τα παραμυθένια σπιτάκια, τα αφύσικα μικροσκοπικά, που ταιριάζουν περισσότερο στον Winnie the Pooh παρά στις πολυμελείς οικογένειες που ζούσαν εκεί κάποτε και τα οποία μπορεί να χτίστηκαν πριν από 500 χρόνια, αλλά (κάποια) διατηρούνται σε άψογη κατάσταση λόγω της καλής στέγης που δεν αφήνει να περνάει η υγρασία. Στη δεύτερη, «πολύ σημαντική» φάση (18ος-19ος αι.), τα σπίτια του χωριού ψηλώνουν, επηρεάζονται από το κωνσταντινουπολίτικο ύφος, αποκτούν σαχνισιά. Το ισόγειό τους έχει φρουριακό χαρακτήρα, αλλά όσο ανεβαίνουμε προς τα πάνω η αρχιτεκτονική γίνεται λιγότερο αμυντική, τα παράθυρα μεγαλώνουν, οι τοίχοι δεν είναι αμιγώς πέτρινοι, αλλά και από τσατμά (ξυλοδεσιά κάθετη με πλέγμα από καλαμιές ή φλούδες ξύλων). Αυτή είναι μια φάση οικονομικής άνθησης, γι’ αυτό βλέπουμε επίδειξη πλούτου. Στην τρίτη και τελευταία φάση (19ος-20ός αι.) έχουμε την εκβιομηχάνιση του Βόλου, την αστικοποίηση του πληθυσμού και την εμφάνιση του νεοκλασικού σπιτιού στον Άγιο Λαυρέντιο, με τις «καθαρές γεωμετρικές σχέσεις», όπου «το περίγραμμα είναι καθαρό παραλληλόγραμμο και ο διάκοσμος έχει μια αυστηρότητα».
Χείρωνας και μήλα
Φοβερή η αρχιτεκτονική του Αγίου Λαυρεντίου. Βαρύ όμως το υπαίθριο αρχιτεκτονικό μάθημα, γι’ αυτό ας ελαφρύνουμε λίγο με μύθους και ήρωες που –άλλος λιγότερο, άλλος περισσότερο– συνδέονται με το Πήλιο. Πηλέας, Θέτιδα, Αχιλλέας και Χείρωνας πρωταγωνιστούν στο μυθολογικό κυνήγι θησαυρού που διοργανώνει ο Νικόλας Μέλης στο Green Mountain Activity Area, μια καταπράσινη έκταση οκτώ στρεμμάτων στην Τσαγκαράδα.Λόγω έλλειψης ομάδας, με τον Νικόλα παίζουμε το παιχνίδι οι δυο μας. Σε κανονικές συνθήκες, όμως, θα είχαμε μαζευτεί μια παρέα έως 6 ατόμων και με την πυξίδα και το ανεμολόγιο ανά χείρας θα πηγαίναμε από δέντρο σε δέντρο. Εκεί θα βρίσκαμε καρφιτσωμένα μυθολογικά σημειώματα για τον γάμο του Πηλέα με τη Θέτιδα ή για την αναχώρηση του Αχιλλέα για την Τροία, μαζί με αινίγματα και γρίφους τα οποία θα έπρεπε να λύσουμε για να περάσουμε στο επόμενο δέντρο-σταθμό, έως την τελική λύση του μυστηρίου. Περίπου μιάμιση ώρα διαρκεί το κυνήγι, μιάμιση ώρα διασκέδασης και ήπιας άσκησης μέσα στη φύση. Το παιχνίδι παίζεται και από δύο ομάδες ταυτόχρονα, ενώ ταιριάζει πολύ σε οικογένειες με παιδιά (ο συνδυασμός παιδικής και ενήλικης σκέψης είναι ιδανικός για να λύσεις τους γρίφους). Στον ίδιο χώρο υπάρχει υποδομή για paintball, τοξοβολία, flying fox και ισορροπία σε ιμάντα.
Για το φινάλε άφησα τη Ζαγορά, που αυτές τις μέρες του χρόνου ζει στον αστερισμό του μήλου. H συγκομιδή του ρυθμίζει τον σφυγμό της κοινωνίας, καθορίζει τα κέφια ή τις ακεφιές των ανθρώπων. Σε πρωταγωνιστικό ρόλο ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Ζαγοράς, που «καλύπτει τα χωριά Ζαγορά, Πουρί και Μακρυράχη και εξυπηρετεί τα συμφέροντα περίπου 800 ανθρώπων», όπως μας λέει ο Αντώνης Πολίτης, εργαζόμενος στο τμήμα επικοινωνίας. Πόσο περίεργο είναι, στην αυγή της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, σε μια εποχή προχωρημένης παγκοσμιοποίησης, ένας συνεταιρισμός να καταφέρνει να κλείσει 104 χρόνια ζωής, έχοντας συσπειρώσει το 98-99% των ντόπιων αγροτών. Πολλοί από τους οποίους δουλεύουν και ως εποχικό προσωπικό στο διαλογητήριό του, που δεν βρίσκεται μακριά, παρά λίγο έξω από τη Ζαγορά. Με δικό του στόλο φορτηγών, δικό του σούπερ μάρκετ και άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες, ο συνεταιρισμός των μήλων Ζαγορίν είναι ένα φωτεινό παράδειγμα συλλογικής διαχείρισης των φυσικών πόρων ενός τόπου.
Προφανώς, δεν είναι όλα τέλεια ή εύκολα. Η αγροτική ζωή είναι απρόβλεπτη (το φετινό χαλάζι έκανε μεγάλη ζημιά στα μήλα), η δουλειά στα χωράφια απαιτητική. «Ένα μήλο περνάει από τα χέρια μας δύο φορές, μία στη συγκομιδή και μία στην πρώτη διαλογή», λέει ο Μιχάλης, νέος μηλοπαραγωγός από τη Ζαγορά. Όταν ένα δέντρο κατεβάζει εκατοντάδες μήλα, καταλαβαίνει κανείς πόση δουλειά θέλει ένα χωράφι. Τα μήλα (εκ των οποίων και τρία ΠΟΠ: Starking Delicious, Golden Delicious, φιρίκια) είναι ο βασικός καρπός με τον οποίο ασχολείται ο συνεταιρισμός. Υπάρχουν όμως και άλλοι, όπως αχλάδια, κεράσια, κάστανα, που είναι και στην εποχή τους. Σε μια βόλτα ενάμισι χιλιόμετρο έξω από το Πουρί, σε ένα μέρος που λέγεται «Στου Τρυγόπ την Καρυά», βρίσκουμε τη Δήμητρα και τον Αλέξανδρο να μαζεύουν τα κάστανα, πιάνοντάς τα με επιδεξιότητα από το μισάνοιχτο αγκαθωτό περίβλημα (κατσίδα). Κοιτώντας τους να δουλεύουν, ακούγοντάς τους να μιλούν για το πώς μπολιάζουν τις καστανιές ή πώς ξεχωρίζουν τα είδη των δέντρων από τον φλοιό, νιώθω αισιοδοξία. Καταλαβαίνω ότι τα μυστικά του δάσους, οι γνώσεις της αγροτικής ζωής και της επιβίωσης στη φύση δεν είναι κτήμα μόνο μεγάλων σε ηλικία ανθρώπων, αλλά και νέων. Γελάω, βέβαια, και λίγο. Γιατί έχουμε έρθει «Στου Τρυγόπ την Καρυά» (την καρυδιά δηλαδή) για να μαζέψουμε κάστανα!
ΜΕΤΑΒΑΣΗ
• Η Αθήνα απέχει από τη Μακρινίτσα 336 χλμ. (3½-4 ώρες) και από τη Ζαγορά 370 χλμ. (4½-5 ώρες).
ΠΟΥ ΝΑ ΠΑΤΕ
• Το Βυζαντινό Μουσείο Μακρινίτσας (τηλ. 24280-90016, makrinitsamuseum.gr) είναι ανοιχτό Δευτέρα-Πέμπτη 10.00-17.00 και Παρασκευή-Κυριακή 10.00-19.00. Είσοδος 2 ευρώ. Καφέ-ουζερί «Θεόφιλος» (τηλ. 24280-99154).
• Μάθετε περισσότερα για τον Άγιο Λαυρέντιο και το Open Village στο openvillage.gr
• Ενημερωθείτε για τα παιχνίδια που διοργανώνει το Green Mountain Activity Area στο τηλ. 6938-959499 και στο facebook.
• Πληροφορίες για τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Ζαγοράς και για μια πιθανή επίσκεψη (εφόσον το επιτρέπει ο Covid-19) θα βρείτε στο zagorin.gr. Η Ζαγορά είναι κομβικό χωριό και προσφέρεται για στάσεις. Στην πλατεία Αγίου Γεωργίου ξεχωρίζει το καφέ Υλήεν (τηλ. 24260-23577), δηλαδή «δασωμένο», όπως ονόμαζε ο Ησίοδος το Πήλιο, με καλό καφέ και μουσική βγαλμένη από τα ’60s. Περάστε και από το Καφεγλυκοπωλείο του Γυναικείου Αγροτουριστικού Συνεταιρισμού Ζαγοράς (τηλ. 24260-23460) για γλυκά κουταλιού/ταψιού ή για να αγοράσετε γαστρο-σουβενίρ (λικέρ μήλου, μαρμελάδα κάστανο, βότανα Πηλίου), στηρίζοντας έτσι τις γυναίκες που ασχολούνται με τη μεταποίηση πολλών από αυτά τα προϊόντα. Στη συνοικία Σωτήρα, το Μεϊντάνι της Νίκης (τηλ. 24260-22626) είναι μια παραδοσιακή πηλιορείτικη ταβέρνα με πραγματικά καλό φαγητό (σπετζοφάι, χόρτα με αυγά, τράγο στη λαδόκολλα), που σέβεται την εποχικότητα των υλικών.
• Το εργαστήριο Πόποτεχ (τηλ. 6945-447878, popotech.blogspot.com) είναι επισκέψιμο μετά από συνεννόηση. Από το Πόποτεχ το Πουρί είναι πολύ κοντά. Πρόκειται για ένα χωριό-αποκάλυψη, ένα κρεμαστό μπαλκόνι με θέα θάλασσα, όπου η πλατεία του δεν είναι ενιαία, αλλά αποτελείται από τέσσερα επίπεδα χτισμένα κλιμακωτά στην πλαγιά του βουνού. Εδώ, οι επιλογές φαγητού είναι λίγες, αλλά καλές. Μεταξύ άλλων, υπάρχει η ψησταριά Μάκης (τηλ. 24260-26026), με μια πλακόστρωτη αυλή και γλάστρες κρεμασμένες στα κάγκελα, και το παραδοσιακό καφενείο Η Ομόνοια (τηλ. 24260-22321), που προσφέρεται για τσίπουρο και μεζεδάκια. Έχει δανειστική βιβλιοθήκη (όποιος θέλει μπορεί να χαρίσει βιβλία του), μουσικά όργανα κρεμασμένα στον τοίχο και ματσάκια τσουκνίδας απλωμένα σε ένα τραπέζι που, αφού αποξηρανθούν, θα σερβιριστούν ως αφέψημα.
ΤIP: Το Πήλιο χωρίζεται σε περισσότερους από έναν προορισμούς. Ανάμεσα στα χωριά του δυτικού, του ανατολικού και του νότιου Πηλίου οι αποστάσεις είναι μεγάλες, οι δρόμοι γεμάτοι στροφές. Μην πέσετε στην παγίδα να δείτε σε ένα ταξίδι όλα τα διάσημα χωριά (Μακρινίτσα, Τσαγκαράδα, Ζαγορά, Πορταριά, Βυζίτσα, Μηλιές κ.ά.). Επιλέξτε ένα δύο, ψάχνοντας ταυτόχρονα τα χωριά-δορυφόρους τους. Θα ανακαλύψετε διαμάντια, όπως εμείς το Πουρί, που είναι δορυφόρος της Ζαγοράς.
Πηγή: kathimerini.gr
