Ο Ξενοφών Μουσάς, είναι καθηγητής Φυσικής του Διαστήματος. Έχει διατελέσει Διευθυντής του Αστεροσκοπείου του Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής του Εργαστηρίου Αστροφυσικής, καθηγητής Φυσικής Διαστήματος, στο Τμήμα Φυσικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας της Φυσικής Διαστήματος του Π. Αθηνών, Αναπληρωτής Προέδρος Τμ. Φυσικής Π.Α και Διευθυντής του Τομέα Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής, μέλος της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργάσθηκε επί έτη στο Imperial College of Science Technology and Medicine του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μεξικού, στο Αστεροσκοπείο Παρισίων (Laboratoire d’études spatiales et d’instrumentation en astrophysique) και το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για το Ηλιακό Σύστημα στη Γερμανία. Συμμετέχει με μεγάλη επιτυχία στην μελέτη του αρχαιότερου επιστημονικού οργάνου και μηχανικού σύμπαντος, αλλά και υπολογιστή, (150 με 100 π.Χ.) του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, και έχει γράψει το βιβλίο «Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, «ΠΙΝΑΞ», Ο αρχαιότερος υπολογιστής και αστρονομικό όργανο», (Εκδόσεις: Ένωσης Ελλήνων Φυσικών 2011 και 2η έκδοση, 2012).
Συνέντευξη στη ΣΟΦΙΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Στο άρθρο παρουσιάζονται οι τρομερές γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων για το Σύμπαν και τους αστερισμούς και ο τρόπος που αυτές απεικονίζονται στον μηχανισμό των Αντικυθήρων, ο ρόλος της Αφροδίτης στην τήρηση ημερολογίων, σε συνδυασμό με το μυστήριο των τηγανόσχημων αγγείων με τη συμβολική γραφή τους που θεωρείται ότι απεικονίζει αστρονομικά φαινόμενα. Ο Robert Hannah, (2000), υποστηρίζει ότι ο μηχανισμός πραγματοποιούσε πολλαπλές, πολύπλοκες λειτουργίες, αστρομετεωρολογικές, ναυσιπλοϊκές, αστρονομικές και κυρίως αστρολογικές. Λειτουργίες που εξυπηρετούσαν τους ανθρώπους στην καθημερινή τους ζωή.
Ο μηχανισμός περιέχει στην ουσία ένα αιγυπτιακό ημερολόγιο, ένα ζωδιακό καντράν και ένα ημερολόγιο αστεριών ή παράπηγμα 1, τις περιόδους της Οκταετηρίδας, του Μέτωνα, του Καλλίπου, του Σάρου.
Ο πολυδιάστατος χαρακτήρας του μηχανισμού αναδεικνύει φιλοσοφικές συνυποδηλώσεις της σκέψης του Ποσειδώνιου που θεωρείται κατασκευαστής του. Τον χαρακτήρισαν ως τον «πρώτο γνωστό αναλογικό υπολογιστή», ενώ εικάζεται ότι πρόκειται για τον πρώτο «ψηφιακό υπολογιστή» αφού «φιλοξενεί» στα γρανάζια του συνδυασμό γνώσεων αστρονομικών, κατανόησης αφηρημένων μαθηματικών εννοιών και υψηλών μηχανικών δεξιοτήτων.
Στην αρχή της συνομιλίας μας ο καθηγητής κ. Μουσάς έδεσε το νομπελίστα ποιητή μας Ελύτη με την αστρονομία μια και στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων πρωταγωνιστεί η Αφροδίτη, που υμνείται και στα γραπτά του Ελύτη. Τον χαρακτήρισε αστρικό ποιητή του Ήλιου και του Φωτός που ονομάζει την Αφροδίτη Πενταστέρινη όπως εξάλλου παρουσιάζεται η Αφροδίτη στο Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Εξάλλου ο Σαγκάν είπε ότι όλοι είμαστε φτιαγμένοι από αστρικά υλικά.
«Στα μαθήματα μου φυσικής του διαστήματος χρησιμοποιούσα στίχους του Ελύτη για να καταστήσω πιο ελκυστικό το μάθημα μου.
Η αστρονομία και τα μαθηματικά είναι κατ’ εξοχήν ποιητικές επιστήμες, και μάλιστα απευθυνόμενος στους μαθητές μου στο Πανεπιστήμιο χρησιμοποιούσα δυο στίχους από την Μαρία Νεφέλη του Ελύτη: «Όταν μιλώ για τον ήλιο γεμίζει το στόμα μου ένα μεγάλο κόκκινο τριαντάφυλλο και δεν μπορώ να σταματήσω». Έναν ακόμη στίχο που χρησιμοποιούσα στα μαθήματα μου είναι εκείνος του Αντιφωνητή στη Μαρία Νεφέλη: «Δεν μπορείς να σταθείς στη Γη αν δεν έχεις το ένα σου πόδι στο διάστημα».
Θεωρώ αυτό το στίχο, αυτή τη φράση πολύ ποιητική και εξίσου πολιτική και γεωστρατηγική.
Όσον αφορά στο Μηχανισμό των Αντικυθήρων τόνισε: «πρόκειται για ένα θαυμάσιο εύρημα είναι ο αρχαιότερος υπολογιστής που έχουμε στα χέρια μας. Συνήθως τον ορίζουμε ως έναν «αναλογικό υπολογιστή» ωστόσο
ο κ. Ι. Κοντός, καθ. στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με διορθώνει και μου επισημαίνει ότι πρόκειται στην ουσία για έναν «ψηφιακό υπολογιστή»
ο οποίος χρησιμοποιεί το μοναδικό σύστημα αρίθμησης με τα δοντάκια που έχουν τα γρανάζια του για να κάνει πράξεις έτσι ώστε
να βρει πού βρίσκεται ανάλογα με τις εποχές και το χρόνο, ο Ήλιος, η Σελήνη πότε θα έχουμε εκλείψεις ηλιακές ή σεληνιακές κλπ.
Στην ιστορία της τεχνολογίας είναι πρωτοφανής η χρήση αυτών των διαφορικών γραναζιών.
Στο εγχειρίδιο χρήσης του μηχανισμού, μας δίνεται η δυνατότητα να διαβάσουμε όλους τους νόμους της φυσικής που χρησιμοποιεί ο άγνωστος κατασκευαστής του.
Ο μηχανισμός πρέπει να έχει κατασκευαστεί κατά τη διάρκεια της ελληνιστικής περιόδου γύρω στο 150 με 100 π.Χ.
Μάλιστα, θεωρείται ότι έχει κατασκευαστεί σχεδόν μισό αιώνα νωρίτερα από το ναυάγιο του πλοίου που τον μετέφερε. Οι ειδικοί επιστήμονες στην παλαιογραφία ο κ Χ. Κριτζάς και ο κ. Α. Τσελίκας αποκρυπτογράφησαν το εγχειρίδιο και έτσι γνωρίζουμε σήμερα ότι εκεί υπάρχουν οι κινήσεις όλων των πλανητών.
Η Αφροδίτη έχει την τιμητική της, όχι μόνο επειδή είναι το λαμπρότερο αντικείμενο που βλέπουμε στον ουρανό μετά τον Ήλιο και την Σελήνη, αλλά επειδή βοηθάει τους ανθρώπους να τηρούν σωστά ημερολόγια. Υπολογίζεται δηλαδή ο χρόνος με βάση την κίνηση του πλανήτη Αφροδίτη.
Στο εγχειρίδιο διαβάζουμε για τις κινήσεις των πλανητών, τους χρόνους και τις αποστάσεις μεταξύ τους.
Εμφανίζονται ονομασίες των πλανητών (Άρης, Δίας, Αφροδίτη, Ερμής), η Σελήνη, συχνότατα ο Ήλιος, γιατί οι μετρήσεις και οι παρατηρήσεις γίνονται σε σχέση με τον Ήλιο και όχι βέβαια ως προς τη Γη. Εμφανίζονται επίσης αστρονομικοί όροι, όπως «απόστασις, διάστασις, απόστημα, αποκατάστασις, δωδεκατημόριον, στηριγμός, μοίρα, περαίωσις, πλανητική τάξις, στάσις, ωροσκόπος, σύνοδος, ασέληνος, ρήματα σε τρίτο πρόσωπο ή και σε δεύτερο προστακτικής, όπως αναστρέφει, επάγεις, επίτεινε, επισχών, επιτέμνει, οπισθοποδή, συνεμπίπτει -συνολικά 156 λέξεις, εκτός των άρθρων, προθέσεων και συνδέσμων. Εμφανίζονται όλα τα γράμματα πλήν του Ψ, συνολικά 1380.
Για να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί μας ανέφερε ο κ. Μουσάς το παράδειγμα των Ολυμπιακών Αγώνων που όπως ξέρουμε όλοι, από το σχολείο, η απόσταση από τη μια Ολυμπιάδα στην άλλη είναι τα 4 έτη χονδρικά.
Η αλήθεια είναι ότι η απόσταση των Ολυμπιάδων είναι πότε 49 σεληνιακοί μήνες (των 29 και 30 ημερών αντίστοιχα) και πότε
50 μήνες και αυτό υπάρχει στο Μηχανισμό των Αντικυθήρων, όπως και στα τηγανόσχημα όπου η Αφροδίτη απεικονίζεται με οκτάκτινο αστέρι και επίσης συνδέεται με την οκταετηρίδα που χρησιμοποιούν οι Έλληνες (99 μήνες με δυο «Ολυμπιάδες» 49 και 50 σεληνιακών μηνών).
»Ο αστερισμός της Αφροδίτης επί παραδείγματι διαπιστώνουν οι προϊστορικοί άνθρωποι ότι χρειάζεται 584 μέρες για να βρεθεί στο ίδιο σημείο του ουρανού, την ίδια γνώση μας αποκαλύπτουν και τα πλούσια ευρήματα τηγανόσχημων αγγείων.
Η Αφροδίτη κάνει 5 φορές την περιφορά γύρω από τον Ήλιο μέσα σε 8 έτη ακριβώς, με ακρίβεια μάλιστα ωρών. Ενώ η σελήνη στον ίδιο χρόνο κάνει 99 φορές την περιφορά της γύρω από την Γη.
Οι παρατηρήσεις αυτές είναι γνωστές, και οι άνθρωποι της εποχής εκείνης, ξέρουν, ότι κάθε φορά που η Αφροδίτη ανατέλλει στο σπίτι τους κοντά στη γειτονιά τους, και μάλιστα όταν ανατέλλει στο πιο μακρινό σημείο από τον Ήλιο, αυτό συμβαίνει κάθε 8 χρόνια και δεν είναι μόνο τα αστέρια τα οποία βρίσκονται πίσω της που είναι στην ίδια θέση αλλά και η φάση της σελήνης είναι ίδια. Ασύλληπτο; Όλα αυτά μας τα αποκαλύπτει ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, κι ακόμη το επιβεβαιώνουν οι αποτυπώσεις πάνω στα τηγανόσχημα αγγεία που βρέθηκαν από τον Βόλο μέχρι την Κρήτη και κυρίως στα Κυκλαδονήσια. Έχουν βρεθεί γύρω στα 100, ορισμένα, μάλιστα, βρέθηκαν στην Μικρά Ασία. Τα μισά εξ αυτών έχουν πάνω τους την Αφροδίτη.
Ας δούμε στη συνέχεια γιατί αποκαλείται πενταστέρινη ή πεντάκτινη Αφροδίτη; Επειδή μέσα σε 8 χρόνια διαγράφει ένα πεντάγωνο στον Ουρανό ή μια πεντάλφα, που ήταν και το σύμβολο της Αδελφότητας των Πυθαγορείων, ή όπως έχει ειπωθεί πολύ ποιητικά οι αστρονόμοι παρατήρησαν ότι διαγράφει σε σχέση με τη Γη μία τροχιά που μοιάζει με ρόδο με πέντε πέταλα. Μάλιστα, ο κατασκευαστής του Μηχανισμού είχε φτιάξει ένα πεντάγωνο γύρω από τον άξονα της σελήνης που πιθανότατα ήταν συναρτημένος, εξαρτημένος και από τις κινήσεις της Αφροδίτης. Αλλά, δυστυχώς, αυτό το συναρπαστικό κομμάτι της λειτουργίας του Μηχανισμού δεν έχει ερευνηθεί ακόμη.
Έτσι, λοιπόν, δένει η πενταστέρινη Αφροδίτη με το μηχανισμό και τα απίστευτα εντυπωσιακά αγγεία που εμφανίζονται στον Αιγαιακό πολιτισμό και τους δώσαμε το όνομα τηγρανόσχημα από το σχήμα τους.
Έχουν διχαλωτή ή τετράπλευρη λαβή ενώ η «βάση» τους φέρει συνήθως εγχάρακτη διακόσμηση με ομόκεντρους κύκλους, απλές ή τρέχουσες σπείρες, ακτινωτά μοτίβα, ενίοτε δε και απεικονίσεις κωπήλατων πλοίων.
Από την εποχή του Τούντα όταν πρωτοανακαλύφθηκαν παρατηρήθηκε ότι το εσωτερικό τους είναι βαμμένο μαύρο.
Εάν προσθέσουμε νερό γίνονται εξαιρετικά κάτοπτρα. Επομένως, οι γυναίκες, πιθανώς κι οι άντρες, τα χρησιμοποιούσαν για καθρέφτες.
Ο κ. Παπαθανάσογλου και μια φοιτήτρια ανακάλυψαν ότι όταν προστεθεί λάδι γίνονται τέλεια κάτοπτρα.
Τα τηγανόσχημα, όπως και ο μηχανισμός είναι ημερολόγια, λοιπόν, που βασίζονται στην συνοδική περίοδο του πλανήτη Αφροδίτη. Φαίνεται να ήταν γνωστά κατά τις, Πρωτοκυκλαδική Ι και ΙΙ, περιόδους κατά τον κ. Μουσά αλλά και σύμφωνα με τον ερευνητή των Αιγαιακών Γραφών Μηνά Τσικριτσή καθώς και τον Δημήτρη Τσικριτσή, υποψήφιο διδάκτορα στο πανεπιστημίου του Εδιμβούργου με τους οποίους έχει συνεργαστεί. Και οι τρεις μελετητές θεωρούν ότι ο μηχανισμός αλλά και τα τηγανόσχημα αγγεία υπολογίζουν το χρόνο από την κίνηση του πλανήτη Αφροδίτη αλλά και τις κινήσεις του Δία, του Άρη και του Ήλιου.
Η γραφή πάνω στα τηγανόσχημα κρύβει αστρονομικές γνώσεις, και αποδεικνύει ότι πρόκειται για πολύπλοκα ημερολόγια που ίσως να μετρούσαν και την κύηση των γυναικών ή την έμμηνο ρήση ισχυρίζονται οι μελετητές.
Συνοψίζει, λοιπόν, ο κ. Μουσάς ότι «ο μηχανισμός των Αντικυθήρων αλλά και τα τηγανόσχημα αποδεικνύουν ότι στο τέλος της Νεολιθικής οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι η Γη χρειάζεται 365 ημέρες για να κάνει μία πλήρη περιφορά γύρω από τον Ήλιο, η Αφροδίτη χρειάζεται 584 ημέρες να έλθει στο ίδιο σημείο του ουρανού (πχ σε σύνοδο με τη Γη), ενώ ο πλανήτης Δίας 399 ημέρες.
»Ο Μηνάς και ο Δημήτρης Τσικριτσής θεωρούν ότι τα τηγανόσχημα είχαν και μια πρόσθετη χρήση : να βλέπουν το είδωλο του Ήλιου πάνω σ’ ένα τοίχο. Το τοποθετούσαν στο πάτωμα έπεφταν πάνω του οι ακτίνες του Ήλιου και στον τοίχο παρουσιαζόταν ένα στρογγυλό είδωλο. Με αυτό τον τρόπο μπορούσαν να μετρούν τη θέση του Ήλιου στη διάρκεια του έτους καθώς και στη διάρκεια της τετραετίας ή στις 8ετηρίδες για να τηρείται ένα σωστό ημερολόγιο».
«Σκεφτήκαμε», μας λέει ο κ. Μουσάς, «ότι κάπως έτσι πρέπει να λειτουργούσαν εμπνεόμενοι από ορισμένα χωρία του Πλάτωνα αλλά και από πρωτοχριστινικά κείμενα όπου αναφέρεται ότι δεν μπορείς να δεις τον Ήλιο παρά μόνο από αντανάκλαση γιατί θα σε τυφλώσει. Την ίδια μέθοδο χρησιμοποιεί ο Κοπέρνικος για να βρει την Ισημερία 20 αιώνες μετά τον Πλάτωνα.
»Ωστόσο τρεις φίλοι καθηγητές από την Ουψάλα μας επισήμαναν ότι αυτή τη μέθοδο χρησιμοποιούσαν στην αρχαία Κνωσό όπου σε έναν, όπως νομίζαμε αρχικά, «τυφλό» διάδρομο, που είχε ανακαλυφθεί, όμως στην ουσία είχαμε να κάνουμε μ’ έναν «αστρονομικό διάδρομο» κι αυτό ανακάλυψε η ομάδα των Σουηδών με επικεφαλής τον Henriksson2.
Στο σκοτεινότερο μέρος του διαδρόμου υπάρχει ένας επιδαπέδιος κοίλος λίθος που τον γέμιζαν με νερό με σκοπό να αντανακλώνται οι ακτίνες του ήλιου στις ισημερίες.
Το φαινόμενο έχει ισχύ 11 μέρες πριν από τις ισημερίες. Έχουμε κορύφωση στις ισημερίες, ευθύγραμμη πορεία του ήλιου στην ισημερία, και 11 μέρες μετά το πέρας των ισημεριών, δηλαδή μια υπερβολή. Αυτό είχε το ρόλο ενός συστήματος μέτρησης του χρόνου, πρόκειται για ένα ημερολόγιο.
Ένα αστεροσκοπείο μέσα στο ανάκτορο, που δίνει το ημερολόγιο της 8ετηρίδος, ίδιο με αυτό που έχουμε στα τηγανόσχημα αγγεία. Και αυτό το ημερολόγιο το χρησιμοποιήσαμε για το Πάσχα, αυτό το ίδιο που είναι στην ουσία προϊστορικό 1100 ή 1300 π.Χ για άλλους συγγραφείς και μετά πήραμε ένα άλλο ημερολόγιο που πάλι υπάρχει στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων.
Η 8ετηρίδα είναι το ημερολόγιο των Κρητών την εποχή του Μίνωα, και σίγουρα όλη η Ελλάδα το είχε, γιατί το είχαν ακόμη κι οι Σουηδοί. Κι ο Όμηρος αναφέρει ο «Μίνως εννεωρός», δηλαδή ο Μίνωας κυβερνά, βασιλεύει για εννιά χρόνια.
Στην πραγματικότητα όμως το ένατο έτος ξαναπαίρνει την εντολή για να βασιλεύσει από το ίδιο το Δία, ή του την αφαιρεί. Η θητεία των βασιλέων ήταν λοιπόν οκτάχρονη. Η 8ετηρίδα βασίζεται στην κίνηση του Ήλιου, της Αφροδίτης, της Γης και της Σελήνης που χορεύουν ένα μινουέτο, έναν ωραίο χορό όπου η Αφροδίτη κάνει 5 κυκλάκια πηγαίνοντας γύρω από τον Ήλιο ενώ στο μεταξύ η Γη κάνει 8. Έτσι, λοιπόν, συνδέσαμε και τους τελετουργικούς χορούς που λάμβαναν χώρα στην Κρήτη με τον αστρικό χορό. Μάλιστα, η ερευνήτρια Άννα Λάζου καθ. του Π.Α μελετάει τους αρχαίους χορούς καθώς και τους παραδοσιακούς και τα αρχαία κείμενα με βάση την ιδέα του κ Μουσά ότι πιθανώς οι χοροί των αρχαίων Κρητών αντιπροσώπευαν τους χορούς των πλανητών. Την ίδια υπόθεση κάνει και μια ερευνήτρια στο Μόναχο.
»Είναι φανερό, ότι οι άνθρωποι της εποχής εκείνης χρησιμοποιούσαν πολύπλοκα σεληνοηλιακά ημερολόγια, όπως αυτά που περιέχονται στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων», τονίζει ο κ. Μουσάς.
Πολλά μένουν να αποκαλυφθούν σε συνδυασμό με τα αρχαία χωρία αλλά και με τις ανακαλύψεις. Η Ελλάδα κρύβει τόσα μυστικά.
- Τα παραπήγματα ήταν τα πρώτα μετεωρολογικά ημερολόγια, που κυκλοφορούσαν στην αρχαία Ελλάδα από τον 5ο π.Χ. αιώνα.
Αναφέρονται στο έργο του Θεόφραστου, ενώ λιγα από αυτά διασώθηκαν στο έργο του Γέμινου «Εισαγωγή στα φαινόμενα».
- 2Πρόκειται για το «Uppsala Archaeoastronomical Project», με ειδικότερο τίτλο
«The development of astronomy and its importance for society in ancient Greece» και με διάρκεια 17 ετών
Πηγή: Περιοδικό Volos City
