Tο παράδοξο φαινόμενο της υπεραπόδοσης στην είσπραξη των φορολογικών εσόδων και της ταυτόχρονης αύξησης των απλήρωτων φορολογικών οφειλών καταγράφηκε το 2016. Η εξέλιξη αυτή φανερώνει από τη μία πλευρά το μέγεθος της υπερφορολόγησης που υπέστησαν τα φυσικά πρόσωπα και οι επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους. Από την άλλη πλευρά, όμως, η υπεραπόδοση των εισπράξεων φορολογικών εσόδων εξηγείται αν ληφθούν υπ’ όψιν κι άλλοι παράγοντες που αύξησαν τη βεβαίωση, αλλά ταυτόχρονα βελτίωσαν και την εισπραξιμότητα των φόρων.
Τέτοιοι παράγοντες ήταν η επέκταση της χρήσης του πλαστικού χρήματος και των λοιπών τραπεζικών μέσων πληρωμής σε πολύ μεγάλο αριθμό καθημερινών οικονομικών συναλλαγών, καθώς και η εντατικοποίηση των διαδικασιών επιβολής αναγκαστικών μέτρων είσπραξης (κατασχέσεων σε καταθέσεις, εισοδήματα και περιουσιακά στοιχεία).
Τα φορολογικά έσοδα που βεβαιώθηκαν εντός του 2016 υπερέβησαν τόσο πολύ τα έσοδα που προβλέπονταν να εισπραχθούν κατά τη διάρκεια του ιδίου έτους, ώστε τα τελικώς εισπραχθέντα ποσά, παρά το γεγονός ότι ήταν λιγότερα κατά 15%-25% σε σύγκριση με τα βεβαιωθέντα εντός του ιδίου έτους, κινήθηκαν κι αυτά σε υψηλότερα επίπεδα από τα προβλεφθέντα!
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία που ανακοινώθηκαν πρόσφατα από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους και την Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων:
1. Τα φορολογικά έσοδα που εισπράχθηκαν το 2016 ήταν περισσότερα κατά 2,753 δισ. ευρώ από αυτά που είχαν προβλεφθεί να εισπραχθούν σύμφωνα με την εισηγητική έκθεση του κρατικού προϋπολογισμού του ιδίου έτους: εισπράχθηκαν 47,519 δισ. ευρώ ενώ είχε προβλεφθεί να εισπραχθούν 44,766 δισ. ευρώ.
2. Κατά τη διάρκεια του 2016 βεβαιώθηκαν από τις φορολογικές αρχές, αλλά δεν πληρώθηκαν εμπρόθεσμα και παρέμειναν ανεξόφλητα, ποσά φόρων συνολικού ύψους 12,157 δισ. ευρώ!
Η εξέλιξη αυτή αποτυπώνει κατ’ αρχάς το μέγεθος της υπερφορολόγησης που υπέστησαν κατά τη διάρκεια του 2016 τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις. Συγκεκριμένα, εντός του προηγούμενου έτους εφαρμόστηκαν πλήθος νέων φοροεισπρακτικών μέτρων, ορισμένα εκ των οποίων είχαν νομοθετηθεί ήδη από το 2015 και είχαν ληφθεί υπ’ όψιν κατά την κατάρτιση του κρατικού προϋπολογισμού του 2016 και ορισμένα ελήφθησαν εντός του 2016 (νομοθετήθηκαν τον Μάιο και τέθηκαν σε ισχύ από τον Ιούνιο) χωρίς να έχουν προβλεφθεί στον προϋπολογισμό του ιδίου έτους. Ειδικότερα, στην αύξηση των φορολογικών εσόδων σε επίπεδο υψηλότερο κατά 2,7 δισ. ευρώ από αυτό που προέβλεπε ο κρατικός προϋπολογισμός του 2016 συνέβαλαν τα ακόλουθα μέτρα:
α) Η αύξηση του συντελεστή ΦΠΑ από το 13% στο 23% από την 1η Ιουλίου 2015 για πλήθος αγαθών και υπηρεσιών, όπως τα μεταποιημένα, τυποποιημένα και συσκευασμένα είδη διατροφής, οι υπηρεσίες μεταφορών, επισκευών, επιδιορθώσεων, εστίασης, οδοκαθαρισμού κ.λπ.
Το μέτρο αυτό εφαρμόστηκε και τους 12 μήνες του 2016, ενώ το 2015 είχε εφαρμοστεί μόνο στο δεύτερο εξάμηνο.
β) Η αύξηση του συντελεστή ΦΠΑ από 6,5% σε 13% για την παροχή υπηρεσιών από ξενοδοχεία και λοιπά τουριστικά καταλύματα από την 1η-10-2015. Το μέτρο αυτό εφαρμόστηκε και τους 12 μήνες του 2016, ενώ το 2015 εφαρμόστηκε μόνο για τρεις μήνες.
γ) Η σταδιακή κατάργηση των μειωμένων κατά 30% συντελεστών ΦΠΑ που ισχύουν για τα νησιά του Αιγαίου. Σε πρώτη φάση, από την 1η-10-2015 οι μειωμένοι κατά 30% συντελεστές ΦΠΑ καταργήθηκαν στα νησιά Ρόδο, Σαντορίνη, Μύκονο, Νάξο, Πάρο, Σκιάθο. Από την 1η-6-2016 οι μειωμένοι κατά 30% συντελεστές ΦΠΑ καταργήθηκαν και στα νησιά Σύρο, Θάσο, Άνδρο, Τήνο, Κάρπαθο, Μήλο, Σκύρο, Αλόννησο, Κέα, Αντίπαρο και Σίφνο.
δ) Η αύξηση της προκαταβολής φόρου εισοδήματος των αγροτών από το 27,5% στο 55% για τα εισοδήματα του 2014 (που φορολογήθηκαν εντός του 2015), στο 75% για τα εισοδήματα του 2015 (που φορολογήθηκαν εντός του 2016) και στο 100% για τα εισοδήματα του 2016 (που θα φορολογηθούν το 2017).
ε) Η αύξηση της προκαταβολής φόρου εισοδήματος για όλες τις ατομικές επιχειρήσεις, τις ομόρρυθμες και τις ετερόρρυθμες εταιρείες που τηρούν απλογραφικά βιβλία, από το 55% για τα εισοδήματα της χρήσης του 2014, στο 75% για τα εισοδήματα της χρήσης του 2015 και στο 100% για τα εισοδήματα της χρήσης του 2016.
στ) Η αύξηση του κανονικού συντελεστή ΦΠΑ από το 23% στο 24% από την 1η Ιουνίου 2016 για όλα τα αγαθά και τις υπηρεσίες που υπάγονται στον συντελεστή αυτό.
ζ) Η μείωση του αφορολόγητου ορίου εισοδήματος από το επίπεδο των 9.545 ευρώ στα επίπεδα των 8.636 έως 9.090 ευρώ για τους μισθωτούς και τους συνταξιούχους χωρίς παιδιά ή με 1 – 2 παιδιά, καθώς επίσης και η εφαρμογή νέας κλίμακας φόρου εισοδήματος στην οποία οι συντελεστές φόρου είναι αυξημένοι από τα επίπεδα του 22%-42% στα επίπεδα του 29%-45%. Η μείωση του αφορολόγητου ορίου και η αύξηση των συντελεστών φόρου εισοδήματος τέθηκε σε ισχύ από την 1η-6-2016, επηρεάζοντας αυξητικά από τον Ιούνιο και μετά τη μηνιαία παρακράτηση φόρου εισοδήματος επί των μηνιαίων αποδοχών εκατομμυρίων μισθωτών και συνταξιούχων.
η) Η αύξηση του φόρου στο αγροτικό πετρέλαιο κατά 65% από το 0,2 στο 0,33 ευρώ το λίτρο, η οποία τέθηκε σε ισχύ από την 1η Οκτωβρίου 2016.
θ) Η αύξηση του φόρου στο πετρέλαιο θέρμανσης κατά 0,05 ευρώ, από το 0,23 στο 0,28 ευρώ το λίτρο, η οποία τέθηκε σε ισχύ από την 1η Οκτωβρίου 2016.
ι) Η επιβολή τέλους 10% στους λογαριασμούς συνδρομητικής τηλεόρασης από την 1η Ιουνίου 2016.
Το πλαστικό χρήμα
Σύμφωνα, εξάλλου, με αρμόδιες πηγές από το υπουργείο Οικονομικών, η υπέρμετρη αύξηση των βεβαιωθέντων φορολογικών εσόδων αλλά και η πέραν των προβλέψεων του κρατικού προϋπολογισμού αύξηση των εισπραχθέντων φοροεσόδων οφείλονται στους εξής λόγους:
* Στη σημαντική αύξηση της χρήσης πλαστικού χρήματος και άλλων ηλεκτρονικών μέσων πληρωμής εξαιτίας της εφαρμογής των μέτρων περιορισμού της κίνησης κεφαλαίων (capital controls) για ολόκληρο το 2016, ενώ το 2015 τα μέτρα αυτά εφαρμόστηκαν μόνο στο δεύτερο εξάμηνο. Το γεγονός αυτό είχε μεταξύ άλλων ως αποτέλεσμα να αυξηθούν σημαντικά οι πωλήσεις προϊόντων από ελληνικές επιχειρήσεις μέσω καρτών ή μέσω Διαδικτύου. Η υποχρεωτική διενέργεια συναλλαγών μέσω τραπεζικού συστήματος είτε με κάρτες είτε με τη χρήση του Διαδικτύου αύξησε σημαντικά το ύψος των συναλλαγών που δηλώθηκαν αναγκαστικά στις φορολογικές αρχές και συνακόλουθα εκτίναξε στα ύψη τα ποσά των φόρων εισοδήματος και ΦΠΑ που βεβαιώθηκαν και εισπράχθηκαν.
* Στην αύξηση του αριθμού των αναγκαστικών μέτρων είσπραξης που επιβλήθηκαν κατά τη διάρκεια του 2016. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του 2016 επιβλήθηκαν συνολικά 143.982 νέες κατασχέσεις σε καταθέσεις, εισοδήματα, έσοδα και περιουσιακά στοιχεία φορολογουμένων που ήταν οφειλέτες του Δημοσίου. Αντιθέτως το 2015 τα μέτρα αυτά περιορίστηκαν κατά πολύ σε αριθμό, καθώς το Ελληνικό Δημόσιο από τον Ιούλιο του 2015 που επιβλήθηκαν τα capital controls δεν μπορούσε να λάβει μέτρα αναγκαστικής είσπραξης, λόγω της αναστολής πράξεων αναγκαστικής εκτέλεσης η οποία δόθηκε με κοινή υπουργική απόφαση που εφαρμόστηκε μέχρι τις 31/10/2015.
Αυτή η υπεραύξηση των βεβαιώσεων φορολογικών εσόδων οδήγησε μεν και σε αύξηση των εισπράξεων, αλλά ταυτόχρονα αύξησε και το ύψος των ανεξόφλητων φόρων. Όμως, η αύξηση των απλήρωτων φορολογικών οφειλών ήταν μικρότερου μεγέθους το 2016 σε σύγκριση με το 2015 και το 2014.
Συγκεκριμένα, οι φόροι που έμειναν απλήρωτοι το 2016 ανήλθαν σε 12,157 δισ. ευρώ, έναντι 13,48 δισ. ευρώ το 2015 και 13,768 δισ. ευρώ το 2014. Δηλαδή, τα νέα ληξιπρόθεσμα χρέη από φόρους που δημιουργήθηκαν εντός του 2016 ήταν λιγότερα κατά 1,323 δισ. ευρώ σε σύγκριση με το 2015 και λιγότερα κατά 1,611 δισ. ευρώ σε σύγκριση με το 2014.
Υπενθυμίζουμε εδώ ότι, όπως ήδη προαναφέραμε, το 2016 εφαρμόστηκαν 10 νέα φοροεισπρακτικά μέτρα. Επιπλέον, το ποσοστό είσπραξης των νέων ληξιπρόθεσμων οφειλών που δημιουργήθηκαν εντός του 2016 ήταν πολύ μεγαλύτερο από τα αντίστοιχα ποσοστά των ετών 2014 και 2015. Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει από αναλυτικό πίνακα που παρουσιάζουμε, το 2016 εισπράχθηκε το 22,5% των νέων ληξιπρόθεσμων φορολογικών οφειλών που δημιουργήθηκαν εντός του ιδίου έτους, ενώ το 2015 είχε εισπραχθεί το 16,8% και το 2014 το 15,3% των αντίστοιχων ποσών. Προκύπτει δηλαδή ότι το 2016 επί μικρότερου -σε σύγκριση με το 2015 και το 2014- ποσού νέων ληξιπρόθεσμων οφειλών επετεύχθη σημαντικά υψηλότερο ποσοστό είσπραξης
Από τα παραπάνω προκύπτει το συμπέρασμα ότι η εφαρμογή μεγάλου αριθμού νέων φοροεισπρακτικών μέτρων εντός του 2016 και η ταυτόχρονη μείωση του ρυθμού αύξησης των φορολογικών οφειλών που έμειναν απλήρωτες (η οποία επετεύχθη με την αύξηση των ποσοστών είσπραξης των νέων αυτών οφειλών) είναι οι αιτίες για τις οποίες τελικά σημειώθηκε σημαντική υπέρβαση, της τάξεως των 2,745 δισ. ευρώ, στις εισπράξεις φορολογικών εσόδων.
Εν τέλει το παράδοξο φαινόμενο της υπεραύξησης των εισπράξεων φορολογικών εσόδων και της ταυτόχρονης αύξησης των απλήρωτων φορολογικών οφειλών εξηγείται αν ληφθούν υπ’ όψιν τα νέα εισπρακτικά μέτρα που εφαρμόστηκαν, η απότομη αύξηση της χρήσης τραπεζικών μέσων πληρωμής και η αύξηση των κατασχέσεων. Οι τρεις αυτοί παράγοντες συνέβαλαν στο να υπεραυξηθούν οι βεβαιώσεις και οι εισπράξεις φόρων και αντίστοιχα να επιβραδυνθεί ο ρυθμός αύξησης των απλήρωτων φόρων.
Οι φόροι που έμειναν απλήρωτοι κατά τη διάρκεια του 2016 προέρχονται κατά ένα μεγάλο μέρος τους από τις τρεις βασικές κατηγορίες φορολογικών εσόδων: τον φόρο εισοδήματος, τον ΦΠΑ και τον ΕΝΦΙΑ. Το ίδιο συνέβη και τα έτη 2014 και 2015. Όμως το 2016 τα ποσοστά εισπραξιμότητας των φόρων αυτών ήταν υψηλότερα.
ΦΠΑ, ΕΝΦΙΑ και φόρος εισοδήματος
Όπως προκύπτει από στοιχεία της ΑΑΔΕ:
* Ο φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων που βεβαιώθηκε το 2016 με τις φορολογικές δηλώσεις που υπέβαλαν 6,1 εκατομμύρια νοικοκυριά ανήλθε σε 3,923 δισ. ευρώ, όμως τελικά εισπράχθηκαν μόλις 2,692 δισ. ευρώ. Δηλαδή έμεινε απλήρωτο ποσό 1,231 δισ. ευρώ. Το ποσοστό εισπραξιμότητας ανήλθε σε 68,63%. Όμως τα έτη 2014 και 2015 τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 65,44% και 63,83%, δηλαδή πολύ χαμηλότερα.
* Ο φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων που βεβαιώθηκε το προηγούμενο έτος μέσω των υποβληθεισών φορολογικών δηλώσεων από τις εταιρείες και τα λοιπά νομικά πρόσωπα έφθασε τα 3,959 δισ. ευρώ, αλλά τελικά εισπράχθηκαν 3,515 δισ. ευρώ. Δηλαδή, έμειναν απλήρωτα 444 εκατ. ευρώ και το ποσοστό εισπραξιμότητας έφτασε το 88,79%. Όμως τα έτη 2014 και 2015 τα αντίστοιχα ποσοστά εισπραξιμότητας ήταν χαμηλότερα, καθώς ανήλθαν σε 85,33% και 81,14%, αντίστοιχα.
* Ο ΦΠΑ που βεβαιώθηκε από τις περιοδικές δηλώσεις του 2016 ανήλθε σε 11,465 δισ. ευρώ, όμως από το ποσό αυτό εισπράχθηκαν τελικά 9,7 δισ. ευρώ και 1,765 δισ. ευρώ έμειναν απλήρωτα. Το ποσοστό εισπραξιμότητας έφτασε το 84,6%. Όμως τα έτη 2014 και 2015 τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 84,34% και 81,53%, δηλαδή λίγο χαμηλότερα.
* Οι εισπράξεις από τον ΕΝΦΙΑ έφθασαν τα 2,845 δισ. ευρώ το 2016, όμως είχαν βεβαιωθεί πολύ περισσότερα και συγκεκριμένα 3,838 δισ. ευρώ. Έτσι ο απλήρωτος ΕΝΦΙΑ έφθασε τα 993,54 εκατ. ευρώ, το δε ποσοστό εισπραξιμότητας του φόρου ανήλθε σε 74,12%. Τα έτη 2014 και 2015 τα ποσοστά εισπραξιμότητας του ΕΝΦΙΑ ήταν χαμηλότερα, καθώς ανήλθαν σε 73,06% και 71,91% αντίστοιχα. Σημειώνεται ότι εντός του 2016 εισπράχθηκαν 2 μηνιαίες δόσεις του ΕΝΦΙΑ του 2015 (τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο) και 4 μηνιαίες δόσεις του ΕΝΦΙΑ του 2016 (από Σεπτέμβριο έως Δεκέμβριο).
