Όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, νόσησε με Covid-19, οι γιατροί τού χορήγησαν μια σειρά από φάρμακα -μερικά αποδεδειγμένα αποτελεσματικά (όπως η δεξαμεθαζόνη) και μερικά πειραματικά. Ο ίδιος ο Τραμπ έδειξε ενθουσιασμό μόνο για ένα απ’ αυτά: Ένα κοκτέιλ αντισωμάτων έναντι του κορωνοϊού.
Όμως η «θεραπευτική» αξία αυτού του κοκτέιλ αντισωμάτων δεν έχει ακόμη αποδειχθεί. Αν και έχει δείξει θετικά αποτελέσματα σε μικρές, πρώιμες μελέτες σε άτομα με ήπια συμπτώματα Covid-19, οι μεγάλες κλινικές δοκιμές δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί. Εντωμεταξύ, οι ερευνητές σχεδιάζουν ήδη πιο προηγμένες θεραπείες αντισωμάτων, οι οποίες θα μπορούσαν να είναι φθηνότερες, ευκολότερες στην παραγωγή και πιο αποτελεσματικές.
Στο πλαίσιο αυτό, οι Καθηγητές της Θεραπευτικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Ευστάθιος Καστρίτης και Θάνος Δημόπουλος (σ.σ. Πρύτανης ΕΚΠΑ), συνοψίζουν τα μέχρι στιγμής δεδομένα.
Πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν
Τα αντισώματα αποτελούν βασικό συστατικό της φυσικής ανοσολογικής απόκρισης του του οργανισμού στο SARS-CoV-2 και οι ερευνητές αγωνίζονται να αναπτύξουν θεραπείες που να αξιοποιούν την ικανότητά των αντισωμάτων να συνδέονται άμεσα με τις πρωτεΐνες του ιού και να αναστέλλουν την αναπαραγωγή του. Ένας τρόπος για να γίνει αυτό, είναι με τη χρήση πλάσματος από το αίμα ασθενών που αναρρώνουν από την Covid-19, ώστε να μεταφερθούν τα αντισώματα που έχουν ήδη αναπτύξει κατά την διάρκεια της νόσου τους, και που ήταν αποτελεσματικά αφού καταπολέμησαν τον ιό, σε κάποιον άλλο ασθενή, ο οποίος προς ώρας δεν έχει αναπτύξει τέτοια αντισώματα.
Ένας άλλος τρόπος χρήσης των αντισωμάτων είναι η παρασκευή τους στο εργαστήριο και η μαζική παραγωγή ειδικών αντισωμάτων κατά του ιού, τα οποία θα μπορούσαν να συμπληρώσουν την ανοσολογική απόκριση του οργανισμού. Αυτή η προσέγγιση έχει αποδειχθεί επιτυχής έναντι άλλων ασθενειών: Στις 14 Οκτωβρίου, η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) ενέκρινε ένα κοκτέιλ τριών ειδικών αντισωμάτων ως θεραπεία κατά του ιού του Έμπολα, αφού αποδείχθηκε ότι μειώνει τους θανάτους από τον ιό στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.
Τα πρώτα αποτελέσματα
Σε πρώτη φάση, φαίνεται ότι τέτοιες θεραπείες με αντισώματα θα μπορούσαν να σταματήσουν την ήπια COVID-19 από το να εξελιχθεί σε σοβαρή. Ωστόσο, υπάρχει λιγότερη αισιοδοξία ότι οι θεραπείες αυτές θα μπορούσαν να αλλάξουν την έκβαση της νόσου σε σοβαρές περιπτώσει. Άλλωστε, σ’ αυτές τις περιπτώσεις η βλάβη προκαλείται όχι μόνο από τον ιό, αλλά και από την υπερβολική ανοσολογική αντίδραση του οργανισμού σ’ αυτόν.
Τουλάχιστον δέκα αντισώματα έναντι της Covid-19 δοκιμάζονται σε κλινικές δοκιμές και πολλά ακόμη βρίσκονται υπό ανάπτυξη. Λαμβάνοντας υπόψη πόσο καλά αυτά τα αντισώματα συνδέονται με τις πρωτεΐνες του ιού SARS-CoV-2, πολλά απ’ αυτά τα υποψήφια φάρμακα είναι πιθανό να προσφέρουν κάποιο όφελος σε άτομα με Covid-19. Φαίνεται λοιπόν, ότι μπορεί να υπάρχουν διαφορές ως προς τον βαθμό, αλλά τα περισσότερα απ’ αυτά τα αντισώματα θα μπορούσαν να έχουν κάποιο είδος αποτελεσματικότητας.
Οι ερευνητές προσπαθούν επίσης να βρουν τρόπους για να ελαχιστοποιήσουν τις πιθανότητες του ιού να γίνει ανθεκτικός σε αυτές τις θεραπείες. Όταν χρησιμοποιείται μόνο ένα αντίσωμα, είναι πιθανό ο ιός να αναπτύξει μεταλλάξεις -για παράδειγμα στη θέση που συνδέεται το αντίσωμα με την πρωτεΐνη του ιού, γεγονός το οποίο θα του επιτρέπει να αποφύγει το αντίσωμα. Θεραπείες που συνδυάζουν πολλά αντισώματα, όπως της Regeneron που έλαβε ο Τραμπ, ίσως να μπορούν να μειώσουν την πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο, στοχεύοντας τον ιό με πολλαπλά αντισώματα που συνδέονται σε διαφορετικές πρωτεΐνες.
Τα μειονεκτήματα
Ωστόσο, υπάρχουν και σοβαρά μειονεκτήματα. Τα αντισώματα είναι δαπανηρά και δύσκολα να παρασκευαστούν και χορηγούνται σε σχετικά υψηλές δόσεις. Αρκετοί ερευνητές θεωρούν ότι τα 8 γραμμάρια αντισωμάτων -την υψηλότερη δοσολογία που δοκιμάστηκε σε κλινικές μελέτες, και την οποία έλαβε και ο πρόεδρος Τραμπ- είναι μια τεράστια δόση. Όπως τονίζουν, ακόμα κι αν μια τέτοια θεραπεία δουλεύει, σε δόση οκτώ γραμμαρίων, θα ήταν απίστευτα ακριβή. Ακόμη και οι χαμηλότερες δόσεις που εξετάζονται, θα είχαν πολύ υψηλό κόστος για ευρεία χρήση ως προληπτική θεραπεία.
H λύση (;) των νανοσωμάτων
Άλλοι ερευνητές εργάζονται για την ανάπτυξη μικρών μορίων που μοιάζουν με αντισώματα και που ονομάζονται «νανοσώματα» (nanobodies). Αυτά βασίζονται σε ένα είδος αντισώματος που παράγεται φυσικά από το ανοσοποιητικό σύστημα ορισμένων ειδών καμήλας, συμπεριλαμβανομένων των λάμα και των αλπακά. Τα νανοσώματα είναι ευκολότερα στην παραγωγή, και συχνά μπορούν να παραχθούν και μέσα σε βακτήρια, τα οποία είναι πολύ φθηνότερα για ανάπτυξη και συντήρηση από ότι τα κύτταρα θηλαστικών που απαιτούνται για την φυσιολογική παραγωγή αντισωμάτων. Πέρυσι, ο FDA ενέκρινε το πρώτο θεραπευτικό «νανόσωμα», το οποιο ονομάζεται caplacizumab -μια θεραπεία για μια σπάνια και σοβαρή αιματολογική νόσο, την θρομβωτική θρομοβοπενική πορφύρα
Αλλά αυτή η τεχνολογία είναι ακόμα σχετικά νέα και οι θεραπείες με νανοσώματα έναντι της Covid-19 βρίσκονται ακόμα σε πρωϊμότερο στάδιο ανάπτυξης σε σχέση με τα συμβατικά αντισώματα, όσον αφορά στην ένταξή τους στην κλινική πράξη. Μια ερευνητική ομάδα έχει απομονώσει από μια αλπακά ένα νανόσωμα έναντι μιας βασικής πρωτεΐνης του SARS-CoV-2 (s.s. της πρωτεΐνης-ακίδας συγκεκριμένα, με την οποία συνδέεται στα κύτταρα του ανθρώπου). Κατόπιν παρασκεύασαν το νανόσωμα και στο εργαστήριο, ενώ το τροποποίησαν ώστε να βελτιώσουν τη δραστικότητα, τη σταθερότητα και την πιθανότητα χορήγησης σε ανθρώπους. Ωστόσο, δεν το έχουν δοκιμάσει ακόμη σε ζώα.
Μερικοί ερευνητές ελπίζουν να αναπτύξουν νανοσώματα, τα οποία μπορούν να χορηγηθούν με την μορφή εισπνοής, για να προστατεύσουν άμεσα τα βασικά σημεία της λοίμωξης από τον κορονοϊό: τη μύτη και τους πνεύμονες. Στη Σαγκάη της Κίνας, μία φαρμακευτική εταιρεία, ανέπτυξε αρχικά εισπνεόμενα νανοσώματα για τη θεραπεία του άσθματος, αλλά τώρα έκανε στροφή στην ανάπτυξη νανοσωμάτων έναντι της Covid-19, και αναζητά διεθνείς συνεργάτες για να διεξάγει τις απαραίτητες κλινικές δοκιμές.
Ειδικοί σε αυτές θεραπείες ελπίζουν ότι η χορήγηση μέσω εισπνοής θα επιτρέψει σε αυτά τα νανοσώματα να είναι αποτελεσματικά σε πολύ χαμηλότερες δόσεις από αυτές που απαιτούνται για τα τυπικά αντισώματα, τα οποία χορηγούνται ενδοφλέβια ή υποδόρια και πρέπει να «ταξιδέψουν» μέσω της κυκλοφορίας αίματος στην τοποθεσία όπου βρίσκεται ο ιός. Έτσι ορισμένοι αναφέρουν ότι θα μπορούσε ένα τέτοιο φάρμακο με εισπνεόμενα νανοσώματα να χρησιμοποιηθεί ως προφυλακτικό σπρέι πριν κάποιος μπει στο αεροπλάνο για παράδειγμα. Ρεαλιστικά όμως, είμαστε ακόμα πολύ μακριά, από τη άφιξη τέτοιων νανοσωμάτων στην κλινική πρακτική αλλά αρκετοί ειδικοί εκφράζουν συγκρατημένη αισιοδοξία.
