Η Αγρελιά είναι χωριό και έδρα ομώνυμης τοπικής κοινότητας, της δημοτικής ενότητας Παληοκάστρου, του δήμου Τρικκαίων, της περιφερειακής ενότητας Τρικάλων, στην περιφέρεια Θεσσαλίας.
Η ιστορία της Αγρελιάς είναι μακρά. Μάρτυρες είναι τα αρχαία ερείπια, δεκάδες ανοιχτοί τάφοι, το κάστρο.
Ότι αφορά στη ονομασία του χωριού υπάρχουνε πολλές εκδοχές με επικρατέστερη τη σλαβική.
Ο σοβιετικός γλωσσολόγος Ν.Trubacev αναφέρει ότι ένα σλαβικό φύλο στη νότια Βαλκανική έφερε πριν από χίλια χρόνια ένα όνομα Σμολεανοί.
Είναι πιθανόν ότι αυτό το σλαβικό φύλο εγκαταστάθηκε, προσωρινά ίσως στην περιοχή αυτή και της έδωσε το όνομά του. Την πρώτη αναφορά για τη Σμόλια την έχουμε το 1393, αργότερα το 1745 και το 1871.
Στις αρχές του αιώνα μας υπήρχε η Παλαιά Σμόλια και η Νέα Σμόλια, η αλλιώς Κουμαριά/Τσιμάρια.)
Το 1929 βρίσκουμε το όνομα Αγριλιά και έτσι γραφότανε μέχρι το 1959 που μετονομάστηκε στην ονομασία που έχει σήμερα Αγρελιά.
Ιστορική αναδρομή
Από την μακεδονική εποχή μέχρι το 1393 δεν υπάρχουνε μαρτυρίες ή άλλες πηγές για την ιστορία του χωριού. Το 1393 έχουμε μια αναφορά για έναν οικισμό στην περιοχή της σημερινής Αγρελιάς. Πρόκειται για την χώρα Σμόλιας των βυζαντινών χρόνων και βρισκόταν στο Παλιοχώρι (εκεί που βρίσκεται η εκκλησία Αγία Παρασκευή). Εκεί υπάρχουν ερείπια βυζαντινού οικισμού και ναού. Μέχρι το 1700 δεν έχουμε κανένα στοιχείο για την ιστορία του χωριού. Στην εποχή της τουρκοκρατίας ονομάζεται Επάνω Σμόλια. Ο οικισμός αυτός εγκαταλείφτηκε μετά το 1804 και πριν το 1824 και πήρε την ονομασία Παλιοχώρι. Πέντε αιώνες αργότερα εμφανίζεται το όνομα Σμολιανή και το χωριό είναι χτισμένο στη σημερινή τοποθεσία από το 1714.
Το χωριό είναι η έδρα των αρματολών Μπλαχαβαίων και κυρίως του Παπαθύμιου Βλαχάβα και οι μαρτυρίες λένε ότι το σπίτι και στρατηγείο του Βλαχάβα βρισκότανε στην πλατεία του χωριού, εκεί που είναι σήμερα το κοινοτικό γραφείο. Μετά την κατάκτηση των ελληνικών περιοχών από τους Τούρκους, επικράτησε μια μεγάλη περίοδος με κοινωνικές αναστατώσεις. Οι Τούρκοι ανέθεσαν το δύσκολο έργο να επιτηρούν τις ορεινές διαβάσεις και να προστατεύουν τους κατοίκους από τους ληστές στους Έλληνες. Έτσι ιδρύθηκαν τα αρματολίκια, τα οποία χωριζόταν σε μικρές περιφέρειες. Το αρματολίκι των Χασίων το ανέλαβαν οι Μπλαχαβαίοι με 80 περίπου χωριά. Ο Παπαθύμιος Βλαχάβας ήθελε να καθαρίσει την περιοχή από τους Αλβανούς. Έστειλε τον αδερφό του με άλλους να αρχίσουν να διώχνουν τους δερβέναγες και σουμπασάδες. Όμως, προδόθηκε από τους άλλους καπεταναίους και απελπισμένος απεσύρθη στα νησιά των Βόρειων Σποράδων.
Έχοντας στο μυαλό του την εκδίκηση ζήτησε την βοήθεια ενός Τούρκου πασά, Καπιτάν-Πασάς, ο οποίος τον πρόδωσε και τον παρέδωσε στον Αλή-Πασά, ο οποίος μετά από βασανιστήρια διαμέλισε το κορμί του σε 4 κομμάτια και τα κρέμασε σε τέσσερα σημεία στα Γιάννενα. Πότε πέθανε ο Παπαθύμιος Βλαχάβας είναι άγνωστο, πάντως μετά το 1821. Μετά από αυτό το γεγονός, οι Βλαχαβαίοι ξετόπισαν για να αποφύγουνε την εκδίκηση των Τούρκων. Μετά το 1912 που έγινε η περιοχή ελληνική ήρθανε στην Αγρελιά όσοι Βλαχαβαίοι είχαν μείνει και ζήτησαν τα Βλαχαβέικα χωράφια. Οι Σμολιώτες δεν τα δώσανε γιατί τα δικαιώματα είχανε πλέον χαθεί.
Μεγάλο ρόλο έπαιξε εκείνη την εποχή ο Κων/νος Έξαρχος ή αλλιώς Κωσταρέλας. Γεννήθηκε στην Αγρελιά το 1850 και πέθανε το 1924. Από αφηγήσεις χωριανών έγινε γνωστό ότι ο Κωσταρέλας έκανε πολλά καλά στο χωριό, είχε πάρει και ένα τούρκικο παράσημο. Ό,τι και να έκαναν οι χωριανοί τους ‘απάλλαζε’ από την τιμωρία των Τούρκων και όλοι τον θεωρούσανε μεγάλο ευεργέτη στο χωριό, χωρίς ανταλλάγματα. Ήτανε όχι μόνο εξολοθρευτής των ληστών και κλεφτών, ήταν έμπορος και εκκλησιαστικός επίτροπος. Είχε πάει στην Κωνσταντινούπολη και τον δέχτηκαν με τιμές, λόγω που σκότωνε τους κλέφτες γύρω από το χωριό. Η φήμη του είχε φτάσει μέχρι την Θήβα. Το 1960 ένας πολύ ηλικιωμένος παππούς, μαθαίνοντας ότι οι επισκέπτες είναι από τη Σμόλια, είπε ότι γνώριζε τον Κωσταρέλα και ότι η Σμόλια δεν έπαθε πολλές ζημιές από τους Τούρκους. Σήμερα υπάρχει ακόμη το παράσημο καθώς και οχτώ έγγραφα, τίτλοι ιδιοκτησίας χωραφιών με το όνομα του Κωσταρέλα.
Α) Κάστρο Αγρελιάς ή Κάστρο Σμόλιας
http://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=agrelia
Αρχαίο κάστρο σε λόφο νοτιοδυτικά από την Αγρελιά Τρικάλων (παλιά ονομασία «Σμόλια»), που στο τέλος του 19ου αιώνα χρησιμοποιήθηκε ως φυλάκιο.
Ιστορία
Υπάρχουν ελάχιστες πληροφορίες για το κάστρο. Λέγεται ότι κατασκευάστηκε περί το 400 πχ. αν και δεν έχει ταυτοποιηθεί η αρχαία ονομασία του. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο δεν υπάρχουν μαρτυρίες για τη χρήση του ως κάστρο ή ως οικισμός.
Μετά το 1881 κτίστηκε εκεί τουρκικό φυλάκιο (καζάρμα) της τότε συνοριακής γραμμής μεταξύ Ελλάδας Τουρκίας. Γι’ αυτό στους ντόπιους η τοποθεσία είναι γνωστή και ως «Σταθμός». Ο πύργος που φαίνεται στις φωτογραφίες είναι από την περίοδο εκείνη.
Έχουν βρεθεί μακεδονικοί τάφοι με νομίσματα και όπλα της εποχής του Φιλίππου και του Αλέξανδρου, αλλά οι ανασκαφές έχουν σταματήσει εκεί.
Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία
Διακρίνονται καθαρά τα νότια – νοτιοανατολικά αρχαία τείχη, τα οποία αποτελούνται από μεγάλους ορθογώνιους παραλληλεπίπεδους λίθους, ενώ υπάρχουν διαζώματα από μικρότερες πέτρες, πιθανόν μεταγενέστερα. Φαίνεται ότι κάτω από τη βλάστηση και το έδαφος, υπάρχουν μεγάλα τμήματα του αρχαίου τείχους, αλλά δυστυχώς, ο χώρος δεν έχει ανασκαφεί ποτέ, πλην των τάφων στην περίμετρο.
Β) Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός στη Θεσσαλία
Δυτική Θεσσαλία: Τρίκαλα
Συνολικά και στους δύο νομούς εντοπίζονται 7 θέσεις με μυκηναϊκές ταφές:
Στον νομό Τρικάλων εντοπίζονται 3 θέσεις με 14 ταφές:
Νομός Τρικάλων Κατανομή τάφων ανά θέση, περίοδο και φάση
ΕΙΔΟΣ ΤΑΦΟΥ | ΘΕΣΗ | ΠΕΡΙΟΔΟΣ – ΦΑΣΗ | Σύνολο
Κιβωτιόσχημος | Άγιος Αθανάσιος (Αγρελιά) | YE III | 10
Εξάλοφος | ΥΕ ΙΙΙΓ1 | 2
Φήκη | ΥΕ τέλη | 2
Γενικό Άθροισμα: 14
Οι πληροφορίες που μπορούν να αντληθούν για την περιοχή του νομού Τρικάλων είναι σχετικά λίγες. Μόλις σε τρεις θέσεις έχουν αποκαλυφθεί ταφικά κατάλοιπα και όλα ανήκουν στον αρχιτεκτονικό τύπο του κιβωτιόσχημου τάφου. Στην θέση Εξάλοφος αποκαλύφθηκε ταφικός μεμονωμένος τύμβος, στον οποίο ανήκουν οι 2 από τους 14 συνολικά τάφους του νομού. Η διάμετρος του τύμβου δεν αναφέρεται, ενώ ως προς την κατασκευή του ένας λίθινος χαμηλός περίβολος συγκρατούσε τον σωρό από το χώμα και τις πέτρες που κάλυπταν τους τάφους. Αμέσως μετά από τις καλυπτήριες πλάκες των κιβωτιόσχημων υπήρχε μία στρώση από αργούς ποτάμιους λίθους, στην οποία κατά τόπους υπήρχαν ίχνη πυράς (Θεοχάρης 1969δ, 264). Στους 10 κιβωτιόσχημους από τον Άγιο Αθανάσιο στην Αγρελιά δεν αναφέρονται περισσότερες πληροφορίες παρά μόνο ότι γενικώς στους τάφους βρέθηκε κεραμική, κοσμήματα και όπλα, ενώ σε έναν από αυτούς υπήρχε ως κτέρισμα ήλεκτρο, άγνωστο σε τι μορφή, το οποίο θεωρείται εισηγμένο προϊόν από τον βορρά (Παπαγιαννάκης 1996, 233).
Οι ταφές στην περιοχή των Τρικάλων στον Εξάλοφο, στην Αγρελιά και στη Φήκη, οι οποίες χρονολογούνται προς τα τέλη της ΥΕ ΙΙΙΓ περιόδου φέρουν κτερίσματα ανάμεικτων παραδόσεων, μυκηναϊκής και τοπικής, ενώ έχει σημειωθεί η ομοιότητάς τους με σύγχρονες ταφές της Ηπείρου (Feuer 1994, 212).
Πηγή: https://www.agrelia-smolia.gr/
