Το βαλκανικό σινεμά φιλοξενείται και φέτος στο 56ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το οποίο θα πραγματοποιηθεί από 6 έως 15 Νοεμβρίου 2015. Το σινεφίλ κοινό θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει 12 ταινίες καταξιωμένων δημιουργών αλλά και πρωτοεμφανιζόμενων κινηματογραφιστών από την Κροατία, Τουρκία, Ρουμανία, Βοσνία κτλ. Το πρόγραμμα «Ματιές στα Βαλκάνια» δημιουργήθηκε το 1994 και επιμελείται, εως και σήμερα, από τον Δημήτρη Κερκινό. Ο στόχος είναι να παρουσιάζει στο κοινό τις σημαντικότερες ταινίες των βαλκανικών χώρων, ενημερώνοντάς το για τις τελευτές κινηματογραφικές εξελίξεις, γεγονός που έχει ιδιαίτερη σημασία για την πόλη της Θεσσαλονίκης που λόγω της γεωγραφικής της θέσης (και ως έδρα του Οργανισμού για την Ανασυγκρότηση των Βαλκανίων) διαδραματίζει ένα νέο ρόλο στα Βαλκάνια.
Τι είναι όμως ο βαλκανικός κινηματογράφος;
Όσο προβληματικός και να είναι ο προσδιορισμός του όρου ως μια ενιαία κατηγορία ο βαλκανικός κινηματογράφος, ως κινηματογραφικό είδος, είναι προϊόν εθνικών βιομηχανιών, που παράγονται σε εθνικές γλώσσες, απεικονίζουν εθνικές καταστάσεις, ανακυκλώνουν εθνικά διακείμενα και προβάλλουν εθνικές φαντασίες (Stam,2000). Το βαλκανικό κινηματογραφικό είδος είναι ένα σύστημα που αποτελείται από διαφορετικά υπο-είδη (road-movie, έθνικ-κωμωδία), είναι πρωτότυπο, αυθεντικό και υπό όρους art-film. Ο αγαπημένος του ήρωας είναι η ομάδα ως μικρογραφία του συνόλου. Χαρακτηριστικές είναι οι σκηνές του αστικού νεορεαλισμού που περιγράφουν τα κοινωνικά θέματα και δρώμενα και υπογραμμίζουν την τραγική πλευρά της ζωής (Daković, 2008). Χαρακτηρίζονται από ρεαλιστικές αφηγήσεις ή στην περίπτωση του Ρουμανικού Νέου Κύματος από μινιμαλιστικό ρεαλισμό (Παπαδημητρίου Λ., 2015) και νατουραλιστικό, ντοκιμαντερίστικο στιλ με πλούσιο συμβολισμό (Daković, 2008).
Ως προς την παραγωγή η βαλκανική κινηματογραφική βιομηχανία δύσκολα μπορεί να περιγραφεί ως ομοιογενής (Tutui, 2002). Η Τουρκία έχει μεγάλη παραγωγή με αρκετούς δημιουργούς που διακρίνονται και στο εξωτερικό (Nuri Bilge Ceylan, Fatih Akin) ενώ η παραγωγή στις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες είναι περιορισμένη χωρίς αυτό να σημάνει ότι δεν υπάρχουν σημαντικές ταινίες, όπως για παράδειγμα : 4 Μήνες, 3 Εβδομάδες και 2 Ημέρες του Christian Mungiu,2007 (Ρουμανια), No man’s land του Danis Tanović, 2001 (Βοσνια), Underground του Emir Kusturica, 1995 (Σερβια) κτλ.
Σε κάθε περίπτωση διακρίνουμε μια θετική αλλαγή της βαλκανικής πολιτισμικής ταυτότητας, την υπέρβαση του εθνικισμού και των στερεοτύπων, ιδιαίτερα του πολέμου, γιατί τα Βαλκάνια είναι πολύ περισσότερο από μνήμη του πολέμου, της φτώχιας και της δυστυχίας.
Βασική βιβλιογραφία:
Stam,Robert. Εισαγωγή στη θεωρία του κινηματογράφου. εκδ. ΠΑΤΑΚΗ, 2004.
Daković,Nevena. Balkan as (Film) Genre: image, text, nation. Belgrade :FDU,2008.
Papadimitriou, Lydia. Interview with Magda Mihailescu at the Divan Film Festival, August 2015, for AARC.
http://aarc.ro/articol/despre-drumuri-si-raspantii-in-filmul-balcanic-cu-lydia-papadimitriou
*Η Σάντρα Νίκολιτς-Κυριακοπούλου είναι διδάκτωρ του Πανεπιστήμιου Τεχνών του Βελιγραδίου στον τομέα μελέτης του Κινηματογράφου και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Αρθρογράφησε σε διάφορα περιοδικά κινηματογράφου και είναι εκδότρια βιβλίου με τίτλο Narration and contemporary film : Hollywood model (2012). Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν την ιστορία και θεωρία του κινηματογράφου και τον ΜΜΕ και συγκριμένα τα ζητήματα της ταυτότητας και μνήμης στον κινηματογράφο.
