Ας γυρίσουμε τον τροχό του χρόνου έξι δεκαετίες πίσω. Ήταν η 11η Μαΐου του 1964, όταν η καμπάνα της Μητρόπολης του Αγίου Νικολάου του Βόλου έστελνε το χάλκινο θλιβερό μήνυμα του θανάτου του μακροχρόνιου Γερμανού προξένου στον Βόλο Χέλμουτ Σέφφελ. Το νέο μεταδόθηκε σαν αστραπή και όλος ο Βόλος καθώς και η λοιπή Θεσσαλία έμαθε, πως ο «ο ευεργέτης» και «σωτήρας» απεβίωσε σε ηλικία 83 ετών.
Ας γνωρίσουμε από κοντά αυτόν τον άνθρωπο, αυτόν τον ευεργέτη και σωτήρα, του οποίου ο θάνατος συγκίνησε βαθύτατα όλα τα στρώματα της κοινωνίας του Βόλου και της Θεσσαλίας;
Η μνήμη όλων γύρισε κάπου είκοσι χρόνια πιο πίσω, όταν η χώρα στέναζε κάτω από τη βάρβαρη ξένη κατοχή, πρώτα των ιταλικών φασιστικών και μετά των γερμανικών ναζιστικών στρατευμάτων, κατά τη διάρκεια του Δεύτερου παγκοσμίου πολέμου. Ξαναθυμήθηκαν την πείνα, τις φυλακίσεις, τις εκτελέσεις και πυρπολήσεις χωριών και σπιτιών. Θυμήθηκαν χρόνια δίσεκτα, χρόνια, που ήταν ευκολότερο να πεθάνεις παρά να ζήσεις.
Και όμως, μέσα σ’ αυτό το απάνθρωπο τοπίο, πρόβαλε μια αχτίδα ελπίδας, μια σανίδα σωτηρίας στο πρόσωπο του Γερμανού προξένου στον Βόλο Χέλμουτ Σέφφελ. Και πάλι θυμήθηκαν, όταν όμηροι και μελλοθάνατοι, στοιβαγμένοι στις υπόγειες φυλακές των Ες Ες και της Γκεστάπο, με ζωγραφισμένη στα μάτια την ελπίδα της σωτηρίας αναφωνούσαν ομαδικά «παιδιά! Σωθήκαμε! Έρχεται ο Σέφφελ!».
Τότε, το 1964, τα θυμήθηκαν όλα αυτά και ξαναήρθαν στη μνήμη τους οι φρικαλέες σκηνές της θανάσιμης τρομοκρατίας. Τα ξανακουβέντιασαν σαν ένα είδος μνημοσύνου. Οι εφημερίδες τα ξανάγραψαν με λεπτομέρειες. Σήμερα ποιος θυμάται πια τον Γερμανό πρόξενο Χέλμουτ Σέφφελ;
Μετά τη λήξη του πολέμου συκοφαντήθηκε και κατηγορήθηκε ως κατάσκοπος των κατακτητών και φυλακίσθηκε. Το 1947 δικάστηκε από το Ειδικό Στρατοδικείο Εγκληματιών Πολέμου στην Αθήνα. Ξεσηκώνεται όλη η Θεσσαλία. Δήμαρχοι, βουλευτές, στρατηγοί, δικαστές, επιχειρηματίες και ο Μητροπολίτης εμφανίζονται ως μάρτυρες υπεράσπισής του.
Εκεί, στο υπόμνημά του προς το Δικαστήριο, ο Σέφφελ, αναφέρεται για πρώτη φορά στις ριψοκίνδυνες προσωπικές παρεμβάσεις του για τον κατά δύναμη περιορισμό της κτηνώδους ναζιστικής θηριωδίας, για διάσωση από τυφεκισμό εκατοντάδων Ελλήνων, για την αποφυγή πυρπόλησης χωριών, για την αποφυλάκιση χιλιάδων ομήρων καθώς και για τη σωτηρία της πλειονότητας της εβραϊκής κοινότητας του Βόλου, μετά από δική του άκρως μυστική προτροπή να εγκαταλείψουν τάχιστα την πόλη και να κρυφτούν στα χωριά του Πηλίου. Ο Σέφφελ γράφει: «Στα χρόνια του πολέμου έπραξα μόνο το καθήκον μου: Το καθήκον μου ως καλός Γερμανός. το καθήκον μου ως φιλοξενούμενος της χώρας στην οποία εδώ και 42 χρόνια δραστηριοποιούμαι. Είχα τη μεγάλη τύχη να βρίσκομαι σε μια θέση, η οποία μου έδινε τη δυνατότητα, σε συνεργασία με εμφορούμενους από ευγενή αισθήματα γερμανούς αξιωματικούς, να εμποδίσω πολλά εγκλήματα. Εκατοντάδες ανθρώπων είναι της γνώμης ότι τους έσωσα τη ζωή. Χιλιάδες πιστεύουν ότι χρεωστούν σε μένα, το ότι -συλληφθέντες ως όμηροι- αφέθηκαν ελεύθεροι από τις φυλακές και τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως και η αποτροπή προγραμματισμένης καταστροφής μερικών χωριών και πόλεων αποδίδεται επίσης σε μένα…» και συνεχίζει με μετριοφροσύνη: «Συνετέλεσα, επίσης, εις την αποτυχίαν της συλλήψεως των Εβραίων υπό των SS, διότι κατόπιν καταλλήλου και εγκαίρου ειδοποιήσεώς των μέσω του γραφείου μου ηδυνήθησαν ούτω να αποφύγουν ταύτην…».
Το Δικαστήριο, μετά από σύντομη ακροαματική διαδικασία τον αθωώνει πανηγυρικά και τον αποκαθιστά ηθικά. Επιστρέφει και παραμένει στον Βόλο μέχρι τον θάνατό του.
Ας ξαναθυμηθούμε χαρακτηριστικές εκφράσεις που περιγράφουν με σαφήνεια ποια ήταν η γνώμη του λαού για τον πρόξενο Χέλμουτ Σέφφελ, που λειτουργούσε ως ένα είδος προστατευτικής ασπίδας πάνω από τον Βόλο.
Ο Παρμενίων Αλεξίου, του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Βόλου έγραψε: «…αι άλλαι πόλεις μας εμακάριζον, διότι κατά τα έτη της μαύρης κατοχής έτυχε να έχει ο Βόλος έναν Σέφφελ.» και ο Δήμαρχος Καρδίτσας Διονύσιος Π. Κουκορίκος τόνισε: «… δεν αποκρύπτομεν ότι αι πόλεις του εσωτερικού της Θεσσαλίας εζήλευον την τύχην του Βόλου, όστις είχεν έναν τέτοιον άνθρωπο [τον Σέφφελ] που από της αρχής μέχρι του τέλους της κατοχής κατέβαλε προθύμως, ανιδιοτελώς και πολλάκις δαπανηράς προσπαθείας με κίνδυνο και αυτής της ζωής του διά την μείωσιν των εκ της κατοχής συμφορών.»
Και σήμερα, ο νυν επίτιμος πρόξενος της Γερμανίας στη Θεσσαλία κ. Γεώργιος Παπαρρίζος, συνοψίζοντας την προσωπικότητα του Σέφελ, είπε: «Κατά κοινή ομολογία, το άτομο το οποίο σφράγισε με τη παρουσία και τη δράση του μία ολόκληρη εποχή, δίνοντας νέα διάσταση στις ελληνογερμανικές σχέσεις, είναι ο Γερμανός πρόξενος στον Βόλο Χέλμουτ Σέφφελ, χάρη στη πρωτοβουλία και παρέμβαση του οποίου διασώθηκαν οι Ελληνοεβραίοι του Βόλου από τον εκτοπισμό και τη θανάτωση στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, από το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας…» και ο πρώην πρέσβης της Γερμανίας στην Αθήνα κ. Βόλφγκανγκ Ντολτ τόνισε με κριτική προδιάθεση: « Εδώ πρόκειται για ασυμβίβαστο θάρρος. Πρόκειται για την τόλμη κάτω από ύψιστο κίνδυνο, ακόμη για το ίδιο του το πρόσωπο, να γίνεται εγγυητής χάριν της δικαιοσύνης. Ο Χέλμουτ Σέφφελ απέδειξε ότι είχε αυτό το θάρρος. Αποτελεί πρότυπο για όλους τους μετέπειτα γεννηθέντες. Και ο καθείς, όπως και εγώ ο ίδιος, θα θέσει τo ερώτημα, εάν θα μπορούσε να επιδείξει αυτήν την τόλμη.».
Ο Σέφελ, το μόνο που απαίτησε από την Ελλάδα και τον Βόλο που υπεραγαπούσε ήταν «ενάμισι μέτρο γη», που έλαβε στις 11. Μαΐου 1964 πάνω στον λόφο «Πευκάκια», απέναντι από το λιμάνι του Βόλου, ανάμεσα στις χιλιάδες των πεύκων, που φυτεύτηκαν από τον ίδιο και τους συνεργάτες του.
Με τη σημερινή ιστορική διαδρομή επαναφέρουμε στη μνήμη έναν οικουμενικό, ευεργετικό πολίτη με υψηλά ανθρωπιστικά ιδεώδη και ανυπέρβλητο ψυχικό σθένος. Τον Γερμανό Χέλμουτ Σέφφελ, ο οποίος προερχόμενος από τη Σαξονία εγκαταστάθηκε το 1905 στον Βόλο, για εμπορικούς λόγους. Πολύ σύντομα, ως πρόξενος πια της Γερμανίας, από το 1914 μέχρι το 1964 (με ενδιάμεσες διακοπές εξαιτίας των δύο παγκοσμίων πολέμων), συνέδεσε τη ζωή του με τη σύγχρονη Ιστορία της Θεσσαλίας και της Ελλάδας. Όποιος μελετήσει τις περιπετειώδεις φάσεις της ζωής του θα διαπιστώσει πως θα μπορούσαν να αποτελέσουν το υλικό, από το οποίο δημιουργούνται κινηματογραφικές ταινίες ανώτερες σε πλοκή και ένταση ακόμη και από τη δημοφιλή ταινία «Η Λίστα του Σίντλερ» του Steven Spielberg. Αιωνία η μνήμη του μεγάλου φιλέλληνα Χέλμουτ Σέφφελ!
*, τ. αναπλ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
