Ο Ξενοφών Μουσάς, καθηγητής Φυσικής του Διαστήματος Έχει διατελέσει Διευθυντής του Αστεροσκοπείου του Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής του Εργαστηρίου Αστροφυσικής, καθηγητής Φυσικής Διαστήματος, στο Τμήμα Φυσικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας της Φυσικής Διαστήματος του Π. Αθηνών, Αναπληρωτής Προέδρου Τμ. Φυσικής Π.Α και Διευθυντής του Τομέα Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής, μέλος της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργάσθηκε επί έτη ως research Fellow, research assistant, senior visiting research Fellow στο Imperial College of Science Technology and Medicine του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μεξικού, στο Αστεροσκοπείο Παρισίων (Laboratoire d’études spatiales et d’instrumentation en astrophysique) και το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για το Ηλιακό Σύστημα στη Γερμανία. Συμμετέχει με μεγάλη επιτυχία στην μελέτη του αρχαιότερου επιστημονικού οργάνου και μηχανικού σύμπαντος, αλλά και υπολογιστή, (150 με 100 π.Χ.) του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, και έχει γράψει το βιβλίο «Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, «ΠΙΝΑΞ», Ο αρχαιότερος υπολογιστής και αστρονομικό όργανο», Εκδόσεις: Ένωσης Ελλήνων Φυσικών 2011 και 2η έκδοση, 2012.
Άκρως εντυπωσιακές είναι οι διαπιστώσεις των επιστημόνων για την επινοητικότητα των αρχαίων προγόνων μας στον τομέα της τεχνολογίας. Βασισμένοι, στις αρχικές πηγές και δεδομένα της αρχαιοαστρονομίας, αρκετοί ερευνητές και μεταξύ αυτών ο κ. Ξενοφών Μουσάς παρουσιάζουν μια νέα ιστορία και προϊστορία της αστρονομίας.
Συνέντευξη στην Σοφία Νικολάου
Η αστρονομία γεννήθηκε πιθανότατα στην προσπάθεια των παλαιολιθικών ανθρώπων να προβλέψουν τον καιρό. Η αρχαιοαστρονομία παρέχει αστρονομικά δεδομένα που προέρχονται από την αρχαιολογία και αναδεικνύουν αστρονομικούς προσανατολισμούς κτιρίων οι οποίοι υποδεικνύουν αστρονομικές γνώσεις από την παλαιολιθική ακόμη εποχή. Η παράδοση αυτή συνεχίζεται μέχρι σήμερα και ασφαλώς δεν είναι σύμπτωση που όλα τα Ελληνικά και Ρωμαϊκά θέατρα αλλά και ιερά σε όλη την Μεσόγειο έχουν αστρονομικό προσανατολισμό. Οι Έλληνες ανέπτυξαν προηγμένη αστρονομία βασισμένη σε ακριβή μαθηματικά σε γνώσεις αστρονομίας, στην αντίληψη της αιτιοκρατίας και της ύπαρξης νόμων της φύσης με τους οποίους κατανοούμε, ερμηνεύουμε και σε μερικές περιπτώσεις μπορούμε να προβλέψουμε μερικά αστρονομικά φαινόμενα όπως οι φάσεις της Σελήνης, οι εποχές του έτους, οι εκλείψεις της Σελήνης και να προβλέπουμε τον καιρό. Ξαφνιάζει η ευρύτητα και το πλήθος των αρχαιοελληνικών τεχνολογικών επιτευγμάτων. Ο άνθρωπος ήθελε να καλύψει την ανάγκη του για μέτρηση μεγεθών, για υπολογισμό του χρόνου.
Οι μηχανές των προγόνων μας αποτελούν σίγουρα τις πιο αινιγματικές και σε αρκετές περιπτώσεις παράδοξες εφευρέσεις. Οι μελετητές βρήκαν αρκετές αρχαίες ουράνιες σφαίρες χρονολογημένες τον 8ο αιώνα π.Χ. που προέρχονται από όλη την Ελλάδα, κυρίως από την περιοχή της Θεσσαλίας. Οι ουράνιες σφαίρες έχουν άξονα, ισημερινό και αρκετούς μεσημβρινούς και έχουν πάνω τους πολλά σύμβολα των άστρων. Πρόκειται για πρωτόγονα αστρονομικά όργανα που μετρούσαν το γεωγραφικό πλάτος και μήκος. Παρά το μυστήριο που τις περιβάλλει, υπάρχουν και αποδεικνύουν περίτρανα την ικανότητα των ανθρώπων της προϊστορικής εποχής να συλλαμβάνουν, να σχεδιάζουν και να παράγουν όργανα υψηλής τεχνολογίας.
Τέτοια, ασφαλώς μεγαλύτερα ξύλινα όργανα, δηλαδή ουράνιες σφαίρες, θα μπορούσαν να είχαν χρησιμοποιηθεί για τη μέτρηση του χρόνου, του γεωγραφικού πλάτους ή μήκους μιας τοποθεσίας ειδικά όταν κάποιος ταξιδεύει, και μάλιστα στον Εύξεινο Πόντο, ή να βρει μέσω των συντεταγμένων των αστεριών τον προορισμό του.
Όταν είχε επισκεφτεί το Βόλο ο κ. Μουσάς είδε σε μια προθήκη του Αθανασάκειου Μουσείου 3-4 μικρές σφαίρες που όπως έγραφε η πινακίδα ήταν αφιερώματα στο ναό της Αθηνάς Ιτωνίας1 και μόλις είδε τα χάλκινα αυτά, μπρούντζινα αντικείμενα που τα δύο εξ αυτών είχαν σαφέστατα έναν άξονα, όλα είχαν μεσημβρινούς, ατράκτους και όλα είχαν επάνω αυτό που αρχαίοι και σύγχρονοι αστρονόμοι χρησιμοποιούν για να συμβολίσουν τον Ήλιο αλλά αντί να έχει γραμμούλα έχει τελεία στη μέση, κύκλος δηλαδή με τονισμένο το κέντρο του. Αυτομάτως, αναφέρει ο κύριος Μουσάς του πέρασε η σκέψη πως αυτές είναι οι ουράνιες σφαίρες που σύμφωνα με την παράδοση ο Μουσαίος δημιούργησε πρώτος και που ο Κένταυρος Χείρων εκπαίδευσε τον Ιάσονα και τους Αργοναύτες να τις διαβάζουν για να μπορούν να βρίσκουν το δρόμο τους ταξιδεύοντας όπως αναφέρει κι ο Πλάτων, ο οποίος έγραψε ότι πρέπει να ξέρουμε να ταξιδεύουμε σε στεριά και θάλασσα και να ρυθμίζουμε τις αγροτικές εργασίες, να γνωρίζουμε δηλαδή πότε να σπείρουμε και πότε να μαζέψουμε τη συγκομιδή. Αυτή ήταν η αρχική μου σκέψη μας είπε ο κύριος Μουσάς και έπειτα με κάποιους φοιτητές εκ των οποίων ο κ. Πετούσης που έλκει την καταγωγή του από το Βόλο, μελετήσαμε τα σφαιρικά αντικείμενα και ανακαλύψαμε ότι από τον Δούναβη, που στα αρχαία ελληνικά η ονομασία του είναι Ίστρος, μέχρι εδώ κάτω έχουν βρεθεί πάνω από 100 τέτοιες ουράνιες σφαίρες. Μάλιστα, στη Θεσσαλία, όπως λένε οι αρχαιολόγοι, υπήρχαν κάποια ιερά πανευρωπαϊκής εμβέλειας όπου έρχονταν προσκυνητές απ’ όλη την Ευρώπη και τα Βαλκάνια και αφιέρωναν στην Αθηνά τέτοιες ουράνιες σφαίρες που τους βοηθούσαν να βρίσκουν το δρόμο τους. Ένα τέτοιο αντικείμενο είναι στην ουσία ένας μικρός αστρολάβος και μπορεί κανείς να βρει το γεωγραφικό πλάτος και μήκος, πόσο βόρεια ή νότια πήγε κανείς. Ο Νεύτων λέει ότι ο Ιάσων και οι Αργοναύτες βρήκαν το δρόμο τους με τα «σχήματα Ολύμπου», δηλ. τα σχήματα του ουρανού, και εννοεί τη θέση των άστρων πάνω στον ουρανό. Κι αυτό ήταν μετρήσιμο με αυτό που ονομάζουμε ουράνιες σφαίρες και ο Μουσαίος2 το παρέδωσε στους Αργοναύτες. Πολλές πλέον αρχαιολογικές ανακαλύψεις επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν πολλές αστρονομικές γνώσεις και είχαν εφεύρει πολλούς μηχανισμούς με τους οποίους μετρούσαν το χρόνο ή το γεωγραφικό πλάτος και μήκος.
1 Ιτωνία προσωνύμιο της Αθηνάς, το οποίο προερχόταν από την πόλη Ίτωνα της Φθιώτιδας. Το χρησιμοποιούσαν είτε με τον τύπο «Ιτωνίς», είτε ως «Ιτωναία», με το όνομα αυτό λατρευόταν ευρύτατα στη Θεσσαλία, αλλά και στη Βοιωτία, την Αθήνα αλλά και την Αμοργό.
2 Μουσαίος, σύμφωνα με το Διόδωρο Σικελιώτη ήταν γιος του Ορφέα, μουσικός και ποιητής, τελετάρχης των Ελευσινίων Μυστηρίων. Λεγόταν πως θεράπευε με τη μουσική του και είχε μαντικές ικανότητες. Οι μύθοι τον θέλουν να είναι κάτοχος υπερφυσικών δυνάμεων, και συγκεκριμένα πως διέθετε την ικανότητα του να πετάει. Σε παλαιό έπος που είχε διαβάσει ο Παυσανίας, η πτητική ικανότητα του Μουσαίου παρουσιάζεται ως δώρο του Βορέα.
