Μόλις κυκλοφόρησε ένα ακόμη βιβλίο των Αριστείδη Διαμαντή και Λάζαρου Βλαδίμηρου με τίτλο «ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΖΩΓΡΑΦΙΔΗΣ, ένας πρωτοπόρος γιατρός των αρχών του 20ού αιώνα με σπουδαίο επιστημονικό έργο», απόρροια επίπονης έρευνας και των δύο, γνωστών από τη δημοσίευση πληθώρας μελετών τους στην Ιστορία της Ιατρικής του τόπου μας. Πρόκειται για μια συναρπαστική ιστορική-επιστημονική μονογραφία, η οποία γεννήθηκε από την εσώτερη ανάγκη των δύο συγγραφέων να αναδείξουν μια σπάνια περίπτωση ενός γιατρού, στην ακρίβεια, ενός υγειονομικού αξιωματικού του Πολεμικού Ναυτικού από την περιοχή μας, ο οποίος στις αρχές του περασμένου αιώνα δώρισε στην επιστήμη ένα σπουδαίο ερευνητικό και συγγραφικό έργο.
Οι δύο ακάματοι συγγραφείς εντόπισαν στην ελληνική και ξενόγλωσση βιβλιογραφία της Ιατρικής όλα τα δημοσιεύματα του Στέφανου Ζωγραφίδη και παρουσιάζουν μια μελέτη άρτια και ιδιαίτερα πολύτιμη, που, κατά τη γνώμη μου, δεν απευθύνεται μόνον σε ειδικούς αλλά κερδίζει τον κάθε φιλίστορα αναγνώστη με την πρώτη ματιά. Το βιβλίο με εξαντλητική τεκμηρίωση, πλούτο πρωτογενών πηγών, άριστα δομημένο, διανθισμένο με εξαιρετικά ενδιαφέρον εικαστικό υλικό και με ωραία γλώσσα αποτελεί μια έξοχη ανασκόπηση των ιατρικών δεδομένων της τριακονταετίας που έζησε ο Ζωγραφίδης (1878-1907) σε ελληνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Η μελέτη βεβαίως επικεντρώνεται στις ημέρες και τα έργα του νεαρού συμπατριώτη μας γιατρού και στη συγκριτική θεώρηση των επιστημονικών και πρωτότυπων, έως και σήμερα, θέσεών του.
Ο Ζωγραφίδης, μετά τις πολύ αξιόλογες σπουδές του, εργάστηκε ως γιατρός μόνον οκτώ χρόνια. Σε αυτό το μικρό διάστημα πραγματοποίησε σημαντικό ιατρικό έργο. Εκτός από τα υπηρεσιακά του καθήκοντα ως γιατρός του Πολεμικού Ναυτικού, διετέλεσε δραστήριο μέλος του Συλλόγου Περιστολής Ελωδών Νόσων και μόνιμος συνεργάτης του περιοδικού «Ιατρικός Μηνύτωρ». Στο διάστημα αυτό εκπόνησε πλήθος ιατρικών εργασιών, μετέφρασε ιατρικά συγγράμματα, έγραψε πρωτότυπες πραγματείες, ασχολήθηκε ερευνητικά με τον μελιταίο πυρετό και τη νόσο των δυτών, συμμετείχε με ανακοινώσεις του σε συνέδρια και, μεταξύ άλλων, δημοσίευσε πρωτότυπα άρθρα στον ελληνικό και γαλλικό ιατρικό Τύπο.
Ο Ζωγραφίδης βρέθηκε στη Μάλτα την εποχή, κατά την οποία διεθνώς ήταν τότε το κέντρο της έρευνας για τη νόσο του μελιταίου πυρετού. Εκείνη την εποχή η αγγλική κυβέρνηση είχε ορίσει ειδική επιτροπή στη Μάλτα για τη μελέτη του μελιταίου ή όπως αναφερόταν τότε στη βιβλιογραφία, του πυρετού της Μεσογείου. Η επιτροπή με επικεφαλής τον γιατρό Μπρους εργάστηκε από το 1903 έως το 1906 κα δημοσίευσε τα πρώτα συμπεράσματα και τις πρώτες οδηγίες για την προφύλαξη από τη νόσο. Ο Έλληνας ναυτικός γιατρός μελετώντας στο διάστημα 1903-1904 στη Μάλτα τον μελιταίο βρέθηκε στην καρδιά της έρευνας. Στις αρχές του 20ού αιώνα υπήρχε άγνοια για τον τρόπο μετάδοσής του.
Πέραν όμως της πλούσιας συγκομιδής του σε επιστημονικό και παραγωγικό επίπεδο ήταν φίλος των γραμμάτων και των τεχνών ευρύτερα. Δημοσίευσε αρκετά άρθρα γενικού πνευματικού και καλλιτεχνικού επιπέδου, αποσπάσματα των οποίων παρατίθενται στο βιβλίο.
Το κείμενό του «Μορφώσατε τη γυναίκα» που τεκμηριώνει την προοδευτικότητά του στο γυναικείο ζήτημα, την εποχή που θύελλα αντιδράσεων χαρακτήριζε το επιστημονικό πεδίο σχετικά με την πρόσβαση των γυναικών στην εκπαίδευση, και δη στην ανώτερη, εντυπωσιάζει για την τόλμη του.
Και σίγουρα, στην περίοδο των σπουδών του, θα γνώρισε γυναίκες που εκείνη την εποχή μοχθούσαν για το αυτονόητο. Να σπουδάσουν, καθότι ο δρόμος της δημόσιας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στις επιστήμες και στην τέχνη για τις γυναίκες ήταν δύσβατος και η κρατούσα άποψη, ακόμη και στις αρχές του 20ού αιώνα, ήταν αμήχανα αντιμέτωπη με τάσεις εκσυγχρονισμού. Ίσως να γνώρισε και την Καλλιρρόη Παρρέν την πρωτοπόρο του γυναικείου ζητήματος και ιδρύτρια του θεσμού του Λυκείου των Ελληνίδων και να παρακολουθούσε την έκδοσή της «Η εφημερίς των Κυριών», η οποία πρωτοστατούσε στα θέματα της μόρφωσης των γυναικών.
«Διά να επέλθη η εξίσωσις αύτη, γράφει ο Ζωγραφίδης, απαιτείται ελευθέρα μόρφωσις της γυναικός. Μορφώσατε την γυναίκα. Ιδού το ζήτημα. Η κοινωνική, εθνική και ατομική ευημερία καθώς και η οικογενειακή, θα ψωθώσιν απιστεύτως με την μόρφωσιν της γυναικός. Μορφώσατε την γυναίκα, κυρίαι και κύριοι, όσον μορφώνετε και τον άνδρα» (το κείμενό του είναι αναδημοσιευμένο στο βιβλίο της Κούλας Ξηραδάκη, «Φεμινιστικό Κίνημα την Ελλάδα, Πρωτοπόρες Ελληνίδες 1830-1936», σ. 72-74, εκδόσεις Γλάρος, Αθήνα 1988).
Το καλοκαίρι του 1907, ο Μιτζελιώτης γιατρός συμμετείχε στο τελευταίο συνέδριο της βραχύβιας ζωής του. Ήταν το 7ο Διεθνές Συνέδριο Φυσιολογίας στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας (13-16.8.1907). Το θέμα που παρουσίασε, μεταξύ ογκολίθων της τότε παγκόσμιας ιατρικής κοινότητας, στη γερμανική γλώσσα ήταν «Περί του αέρος εις το αίμα» σχετικά με τους κινδύνους των δυτών εξαιτίας της απότομης αποσυμπίεσης μετά από γρήγορη ανάδυση. Η ανακοίνωσή του, έκανε πάταγο, όπως θα λέγαμε σήμερα. Αυτό προκύπτει από την ευρύτατη δημοσίευσή της, εκτός βέβαια από τα πρακτικά του συνεδρίου. Μετά το συνέδριο αυτό ο Ζωγραφίδης αποφάσισε να έρθει στην Ελλάδα. Στο δρόμο της επιστροφής του στάθμευσε για λίγο στη Ρώμη, όπου στις 27 Αυγούστου άφησε την τελευταία του πνοή. Απ’ ότι συμπεραίνεται έχασε τη ζωή του από τη χρόνια μορφή της νόσου, την εξάντλησή του και τα συμπτώματα που συγγενεύουν με τη χρόνια μορφή φυματίωσης.
Οι πολυάριθμες αναφορές στα «ιερά τέρατα» της ιατρικής επιστήμης και της φιλοσοφίας και στις τότε κρατούσες επιστημονικές και φιλοσοφικές θεωρίες, όπως επισημαίνουν οι Διαμαντής και Βλαδίμηρος στο βιβλίο τους, δηλώνουν τη συνεχή βιβλιογραφική ενημέρωση του Ζωγραφίδη πάνω σε καίρια ζητήματα της Ψυχολογίας, Νευρολογίας και Ψυχιατρικής, που απασχόλησαν τους ειδικούς της εποχής του. Δεν ήταν τελικά μόνον ένας σπουδαίος ιατροφιλόσοφος της εποχής του ή ο νεαρός ευφυής λόγιος γιατρός της εκπνοής του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Ήταν ο ενθουσιώδης γιατρός του Πολεμικού Ναυτικού, που με τις μελέτες του πάνω στη νόσο των δυτών έθετε τις βάσεις για την ανάπτυξη της ειδικότητας της Υπερβαρικής και Καταδυτικής Ιατρικής στη χώρα μας και που, δυστυχώς, το Ναυτικό κι η ιατρική επιστήμη έχασαν πρόωρα έναν άξιο αξιωματικό και επιστήμονα. Μακάρι το βιβλίο αυτό να αποτελέσει αντικείμενο ενδιαφέροντος και να παρουσιαστεί στη γενέτειρά του ως ελάχιστη σπονδή στη μνήμη του υπέροχου αυτού πολυσχιδούς γιατρού, άγνωστου εν πολλοίς, και που, παρά το σύντομο του βίου του, άφησε ευδιάκριτο αποτύπωμα.
