Η Γυρτώνη είναι οικισμός της Θεσσαλίας στην Περιφερειακή Ενότητα Λάρισας. Βρίσκεται νότια του βουνού Κορακόπετρα σε υψόμετρο 590 μέτρων ενώ δυτικά και δίπλα της ρέει ο Πηνειός ποταμός.[2] Το χωριό απέχει περίπου 17 χλμ. Β.-ΒΑ. από την Λάρισα και 9 χλμ. ΝΔ. από το Μακρυχώρι (έδρα του δήμου). Η ονομασία της οφείλεται στην αρχαία Γυρτώνη, στην οποία αναφέρεται ο Όμηρος να ανήκει στην Περραιβία που κατά τον 5ο αιώνα π.Χ εκτείνονταν μεταξύ του Ολύμπου και του Πηνειού. Στα βορειοανατολικά και το ύψωμα “Καστρί” (έχει χαρακτηριστεί από το 1987 ως αρχαιολογικός χώρος) έχουν “διασωθεί λείψανα οικισμού των κλασικών χρόνων της Αρχαίας Γυρτώνης (τμήματα των τειχών και των νεκροταφείων της)”.[4] Στο χωριό το συγκρότημα κονακίου που υπάρχει έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο “γιατί αποτελεί αξιόλογο και αντιπροσωπευτικό δείγμα αγροτικής εγκατάστασης (τσιφλικιού) του δεύτερου μισού του περασμένου αιώνα. Είναι άμεσα συνδεδεμένο με τους αγώνες του αγροτικού κινήματος της Θεσσαλίας των αρχών του αιώνα μας και ως εκ τούτου αποτελεί σημείο αναφοράς συνδεδεμένο με τις ιστορικές μνήμες των κατοίκων της περιοχής. Είναι επίσης σημαντικό για τη μελέτη της αρχιτεκτονικής εξέλιξης στην περιοχή της Θεσσαλίας”.[5]
Αναφέρεται επίσημα, μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας, το 1883 ως Μπάκραινα στο ΦΕΚ 126Α – 02/04/1883 να προσαρτάται στον τότε δήμο Λαρίσης.[6] Σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης, μαζί με το Μακρυχώρι αποτελούν την κοινότητα Μακρυχωρίου που υπάγεται στη Δημοτική Ενότητα Μακρυχωρίου του Δήμου Τεμπών και σύμφωνα με την απογραφή 2011 έχει 74 κατοίκους.[7] Οι απογραφές πραγματικού πληθυσμού (de facto) μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι:
Οι πελαργοί που αποτελούν σημείο αναφοράς
Αν δεν έχεις ξαναδεί μαγγανοπήγαδο με το οποίο αντλούσαν παλιά το νερό για να ποτίσουν τα περιβόλια, αυτό με τον υδραυλικό τροχό και τον χαρακτηριστικό ήχο, θα το δεις στη Γυρτώνη. Η αρχαία Γυρτώνη μνημονεύεται σε κείμενα του Ομήρου καθώς ανήκε στην Περραιβία που κατά τον 5 π.Χ αιώνα εκτείνονταν μεταξύ του Ολύμπου και του Πηνειού.
Πελαργοί στα ερείπια της Μπάκραινας. Ελπιδοφόροι ένοικοι του τριώροφου νεοκλασσικού αρχοντικού που σώζεται στη Γυρτώνη θυμίζοντας την εποχή (1870) που το τσιφλίκι με το κονάκι του ήταν στο κέντρο του ενδιαφέροντος. Αργότερα κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, όταν η Μπάκραινα έγινε πρότυπη αγροτική εταιρεία, συγκέντρωνε γύρω της γαϊτανάκι τα κτήρια που σηματοδοτούσαν την βιομηχανική πρόοδο: σχολείο, νοσοκομείο, αποθήκες, φούρνος και κάθε λογής χρήσιμα μηχανήματα. Απ’ τα περασμένα μεγαλεία μόνο οι τοίχοι ορθώνονται. Από τους λίγους στους πολλούς κι απ’ τους πολλούς, στα πετεινά του ουρανού που φωλιάζουν με τις οικογένειές τους κάθε άνοιξη.
