Η ανοδική πορεία του εναρμονισμένου δείκτη τιμών καταναλωτή ξεκίνησε περί τα μέσα του 2021 και επιταχύνθηκε το φθινόπωρο του ίδιου έτους. Στο διάστημα που έχει μεσολαβήσει έκτοτε, ήτοι περί τους τριάντα και πλέον μήνες, η μέση μηνιαία μεταβολή ανήλθε στο 5,6%. Ο αντίστοιχος μέσος όρος για το σύνολο των χωρών της Ευρωζώνης ήταν της τάξεως του 6,1% σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat. Τον Ιανουάριο, η αύξηση των τιμών, με βάση τον συγκεκριμένο δείκτη, ανήλθε στο 3,2% (2,8% στην ευρωζώνη) συνεχίζοντας την εν πολλοίς καθοδική πορεία που καταγράφει από τον Σεπτέμβριο του 2022, οπότε και κορυφώθηκε το πρόβλημα του πληθωρισμού στην Ελλάδα καθώς ο εναρμονισμένος δείκτης τιμών καταναλωτή κατέγραψε άνοδο κατά 12,1% σε ένα μόνο μήνα. Πλην απροόπτου που θα ανατρέψει πλήρως την υφιστάμενη τάση, η αποκλιμάκωση που έκτοτε καταγράφεται, αναμένεται να συνεχιστεί και τους επόμενους μήνες.
Ως γνωστόν, η έκρηξη του πληθωρισμού οδήγησε τις Κεντρικές Τράπεζες, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας συμπεριλαμβανομένης, σε σημαντικές αυξήσεις στα επιτόκια για να ανακόψουν την ανοδική πορεία των τιμών και εν συνεχεία για να την αντιστρέψουν. Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι το 2024 ο πληθωρισμός θα κατέλθει κάτω από το ψυχολογικό όριο του 3%.
Παρά την υποχώρηση του πληθωρισμού, η ακρίβεια συνεχίζει να ταλανίζει τα νοικοκυριά και να πλήττει την αγοραστική δύναμή τους η οποία έχει συρρικνωθεί δραματικά. Και τούτο διότι τα εισοδήματα προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα που έχει δημιουργήσει ο πληθωρισμός με πάρα πολύ βραδύτερους ρυθμούς. Εξάλλου, η υποχώρηση του δείκτη τιμών καταναλωτή ουδόλως σημαίνει μείωση τιμών, αλλά μόνο βραδύτερο ρυθμό αύξησης. Δηλαδή η ανοδική τάση θα συνεχίσει και το 2024 καθώς επιπρόσθετα η ανατιμητική ψυχολογία που έχει δημιουργηθεί λειτουργεί ως τροχοπέδη στην αποκλιμάκωση των αυξήσεων. Εν ολίγοις, η ακρίβεια θα συνεχίσει να αποτελεί την μείζονα πρόκληση και τους επόμενους αρκετούς μήνες τόσο για τα νοικοκυριά που θα συνεχίσουν να πιέζονται για να μπορέσουν αν ανταπεξέλθουν στο αυξανόμενο κόστος ζωής όσο φυσικά και για την οικονομική πολιτική της κυβέρνησης που καλείται να βρει αποτελεσματικότερα εργαλεία αντιμετώπισης της ακρίβειας, κυρίως για το σκέλος αυτής που τροφοδοτεί ο πληθωρισμός της απληστίας, οι τιμολογιακές πολιτικές μεγάλων ομίλων, η κερδοσκοπία και οι στρεβλώσεις της εγχώριας αγοράς. Είναι ενδεικτικό ότι σύμφωνα με τα στοιχεία της NielsenIQ, η μεσοσταθμική αύξηση που κατέγραψε το καλάθι των ταχυκίνητων καταναλωτικών προϊόντων ανήλθε σε 9% το 2023. Ειδικότερα, τα τρόφιμα έχουν αποδειχθεί οι πρωταθλητές στις αυξήσεις και οι τιμές σε αυτά και άλλα ευρείας χρήσης καταναλωτικά αγαθά παραμένουν πεισματικά υψηλές. Σχεδόν 12% ήταν σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat η μέση μηνιαία αύξηση στις τιμές των τροφίμων κατά το 2023.
Τόσο εγχώριοι όσο και διεθνείς παράγοντες τροφοδότησαν τον πληθωρισμό και τις αυξήσεις στις τιμές.
Το κόστος ενέργειας μαζί με τις διαταραχές στις διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες ήταν οι δύο βασικοί πυροκροτητές που πυροδότησαν τον πληθωρισμό διεθνώς. Όμως από τα μέσα του 2022, οπότε και η τιμή του αργού πετρελαίου άγγιξε τα $120, ακολουθούν πτωτική πορεία με την τιμή του βαρελιού να βρίσκεται σήμερα στην περιοχή των $77. Πτωτική είναι επίσης η τάση που καταγράφει ο δείκτης τιμών του Διεθνούς Οργανισμού Τροφίμων: από 131,6 τον Ιανουάριο του 2023 σε 118,9 το Ιανουάριο του 2024. Βεβαίως, η καταγραφόμενη επιβράδυνση ουδόλως σημαίνει ότι οι τιμές θα αποκλιμακωθούν αισθητά το επόμενο διάστημα ή ακόμα περισσότερο ότι οσονούπω θα επιστρέψουν στα προηγούμενα επίπεδα. Είναι επίσης σκόπιμο να σημειωθεί ότι οι παράγοντες που συντελούν στις αυξήσεις των τιμών δεν είναι ίδιοι για όλα τα αγαθά. Διαφορετικές οι γενεσιουργές αιτίες των αυξήσεων στα τρόφιμα και σε προϊόντα όπως λόγου χάρη το ελαιόλαδο και άλλες αυτές που αφορούν στην αγορά ακινήτων και τις αυξήσεις στα ενοίκια. Στην δεύτερη περίπτωση η ανισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης είναι ο κυρίαρχος παράγοντας που προκαλεί τις αυξήσεις στα ενοίκια και στις τιμές των ακινήτων. Η κατακόρυφη μείωση που καταγράφτηκε τα προηγούμενα χρόνια στον κατασκευαστικό κλάδο, οι επιπτώσεις της επέλασης της βραχυχρόνιας μίσθωσης σε συνδυασμό με το γεγονός ότι πολλά ακίνητα παραμένουν κλειστά και εκτός αγοράς επεξηγούν τις αυξήσεις στις τιμές των οικιστικών ακινήτων. Φυσικά, σε αυτούς τους παράγοντες πρέπει να συνεκτιμηθούν οι αυξήσεις στις τιμές των εισροών που χρησιμοποιούνται στην οικοδομή. Σύμφωνα με την Τράπεζα Πειραιώς, μεταξύ 2017-2022 ο δείκτης τιμών κατοικιών αυξήθηκε κατά 37,3%. Εν ολίγοις οι λόγοι που επεξηγούν τις αυξήσεις σε ενοίκια είναι σε σημαντικό βαθμό εγχώριοι και ως εκ τούτου αντίστοιχα στοχευμένες πρέπει να είναι οι παρεμβάσεις της κυβερνητικής πολιτικής. Αντιθέτως, οι αυξήσεις σε τρόφιμα οφείλονται και στις μεγάλες ανατιμήσεις που καταγράφονται στις διεθνείς αγορές όπως αυτή του ελαιολάδου και εσχάτως στον χυμό πορτοκαλιού λόγω της μεγάλης καθίζησης στην παγκόσμια παραγωγή. Λόγου χάρη η τιμή του χυμού πορτοκαλιού στις αγορές αυξήθηκε κατά περίπου 15,7% από τις αρχές του έτους.
Παρότι όπως προαναφέρθηκε, φαίνεται ότι οι πληθωριστικές πιέσεις θα εκτονωθούν εντός του 2024 και ότι διεθνώς έχουμε εισέλθει σε φάση επιβράδυνσης στο ρυθμό αύξησης των τιμών, εντούτοις σειρά αβεβαιοτήτων μπορεί να λειτουργήσουν ανασταλτικά στην καταγραφόμενη πτωτική τάση του ρυθμού μεταβολής των τιμών. Σε αυτές προφανώς συμπεριλαμβάνεται η γεωπολιτική ένταση που προκαλούν οι επιθέσεις των ανταρτών Χούθι της Υεμένης στα στρατηγικά στενά Μπαμπ ελ Μαντέμπ του Κόλπου του Άντεν. Από αυτές τις επιθέσεις παρακωλύεται η διεθνής ναυσιπλοΐα και δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα στις παγκόσμιες εμπορικές ροές και εφοδιαστικές αλυσίδες. Από τη Διώρυγα του Σουέζ διέρχεται περίπου το 12% του παγκόσμιου εμπορίου και ένα μεγάλο ποσοστό των ενεργειακών πόρων που τροφοδοτούν τις Ευρωπαϊκές χώρες. Συνολικά από την Ερυθρά Θάλασσα διέρχεται το 25% των παγκόσμιων ροών υγροποιημένου φυσικού αερίου και το 30% του πετρελαίου. Εξ αιτίας αυτών των επιθέσεων πολλές ναυτιλιακές εταιρείες επιλέγουν ως εναλλακτική και ασφαλέστερη διαδρομή τον περίπλου της Αφρικής γεγονός που αυξάνει το μεταφορικό κόστος των εμπορευμάτων και των πρώτων υλών. Ενδεικτικά, το κόστος θαλάσσιας μεταφοράς ενός εμπορευματοκιβωτίου έχει σχεδόν τριπλασιασθεί. Τελικά, οι αυξήσεις αυτές καταλήγουν στο ράφι του καταναλωτή και συντηρούν την ακρίβεια που συρρικνώνει την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών. Μεσοπρόθεσμα, σημαντικό όπλο στη φαρέτρα για την αντιμετώπιση των συνεπειών της ακρίβειας είναι η αύξηση των μισθών και των εισοδημάτων. Οι αυξήσεις που έχουν ήδη καταγραφεί στο μέσο μισθό, από περίπου €1.046 το 2019 σε €1.258 σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέθεσε ο Υπουργός Οικονομικών στη Βουλή κατά την πρόσφατη συζήτηση του Προϋπολογισμού, προφανώς δεν επαρκούν για να αντισταθμίσουν το αυξημένο κόστος ζωής, πολύ δε περισσότερο να καλύψουν τις μεγάλες απώλειες σε αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών και ειδικότερα των πιο ευάλωτων. Η διατήρηση του συγκριτικά με τις άλλες χώρες της ΕΕ27 υψηλού ρυθμού ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας με τη συνεπαγόμενη μείωση της ανεργίας – από 10,9% το 2022, σε 9,9% το 2023 σε 9,3% το 2024 σύμφωνα με τις προβλέψεις – είναι εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση για να διατηρηθεί και να επιταχυνθεί η αυξητική τάση στα εισοδήματα των νοικοκυριών ώστε σταδιακά να ανακτήσουν τις απώλειες στην αγοραστική δύναμη και στο βιοτικό επίπεδό τους που έχει προκαλέσει ο πληθωρισμός και η ακρίβεια.
*Ο Δρ. Χρήστος Κόλλιας είναι καθηγητής στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
