Στην Ελλάδα, ανέκαθεν, η αναζήτηση βοήθειας ειδικού ψυχικής υγείας αποτελούσε κάποιου είδους «ένοχο μυστικό» μεταξύ των μελών της ελληνικής οικογένειας. Σήμερα, ως θετική συνέπεια της ψυχοπιεστικής συνθήκης που βιώσαμε λόγω covid-19, διαφαίνεται η άρση του στίγματος της ψυχικής νόσου, με αποτέλεσμα να «φτάνουμε» πιο εύκολα στον ειδικό ψυχικής υγείας. Παρόλο που η «ντροπή» έχει περιοριστεί και οι φωνές που μας παροτρύνουν να αναζητήσουμε βοήθεια αυξάνονται, στην Ελλάδα επικρατεί σύγχυση γύρω από τους τίτλους των ειδικών ψυχικής υγείας, καθιστώντας δύσκολη υπόθεση τον εντοπισμό του κατάλληλου επαγγελματία.
Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, να ξεκαθαρίσουμε το τοπίο σχετικά με το πώς οι ειδικοί διαφοροποιούνται μεταξύ τους και το πώς επιλέγουμε ειδικό.
Εν συντομία, ο ψυχολόγος είναι επαγγελματίας υγείας, ο οποίος, σύμφωνα με τον νόμο 991/1979, μπορεί να διερευνά όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης και να αξιολογεί την ανθρώπινη προσωπικότητα και συμπεριφορά, σύμφωνα με τις καθιερωμένες αρχές και μεθόδους της Επιστήμης της Ψυχολογίας. Έχει πανεπιστημιακή κατάρτιση στην Επιστήμη της Ψυχολογίας και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου. Μπορεί να εργάζεται σε ιδιωτικά ή δημόσια πλαίσια, ατομικά ή ομαδικά.
Ενδεικτικά, ο ψυχολόγος ασχολείται με θέματα όπως το άγχος, η κατάθλιψη, προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις (συντροφικές, οικογενειακές κ.λπ.), ζητήματα αυτοπεποίθησης, αυτοεκτίμησης και στοχοθέτησης και, εν γένει, προσωπικής ανάπτυξης του ατόμου. Μπορεί, μετά την ολοκλήρωση των βασικών σπουδών στην ψυχολογία, να ειδικευτεί σε κάποια μέθοδο ή/και αντικείμενο/είδος προβλήματος (π.χ. στη συμβουλευτική, στον επαγγελματικό προσανατολισμό, στις διατροφικές διαταραχές, σε συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα κ.ά.) ή/και σε κάποια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση (π.χ. ο “ψυχαναλυτής” είναι εκείνος που έχει εκπαιδευτεί στην ψυχαναλυτική προσέγγιση).
Ο ψυχίατρος είναι απόφοιτος της ιατρικής σχολής, που έχει ειδίκευση στην ψυχιατρική. Ο ψυχίατρος μπορεί να κάνει αξιολόγηση της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς του ανθρώπου, διάγνωση ψυχιατρικών διαταραχών και είναι ο μόνος ειδικός ψυχικής υγείας που μπορεί να χορηγήσει φάρμακα για την αντιμετώπιση αυτών. Ο ψυχίατρος μπορεί να εργάζεται σε δημόσιο πλαίσιο ή ιδιωτικά. Η εκπαιδευτική κατάρτισή του εστιάζεται στο βιολογικό/σωματικό κομμάτι, το οποίο συνδέεται με την ψυχική υγεία, ενώ η φαρμακοθεραπεία είναι το βασικό εργαλείο του. Μπορεί, όμως, να εκπαιδευτεί σε κάποια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση και να ασκεί ταυτόχρονα και ψυχοθεραπεία.
Ο ψυχοθεραπευτής είναι ειδικός ψυχικής υγείας, ο οποίος βασιζόμενος στην ψυχοθεραπευτική προσέγγιση στην οποία έχει εκπαιδευτεί (π.χ. προσωποκεντρική, γνωσιακή/συμπεριφοριστική), μπορεί να ασκεί ψυχοθεραπεία για την αντιμετώπιση ψυχικών δυσκολιών. Συνήθως, αλλά όχι πάντα, καθώς δεν υπάρχει σχετικό νομικό πλαίσιο που να θέτει περιορισμό, πρόκειται για ψυχολόγους και ψυχιάτρους που κάνουν εξειδίκευση σε κάποια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση σε ιδιωτικά εκπαιδευτικά κέντρα. Ο ψυχοθεραπευτής μπορεί να εργάζεται ατομικά ή ομαδικά, σε ιδιωτικό ή δημόσιο πλαίσιο.
Ο Σύμβουλος ψυχικής υγείας πραγματοποιεί την (συνήθως βραχύχρονη και όχι πάντα αξιόπιστη -για αυτό ας είμαστε προσεκτικοί αναφορικά με τα προσόντα του επαγγελματία που χρησιμοποιεί έναν τέτοιον τίτλο) εκπαίδευσή του σε κάποιο ινστιτούτο. Σύμβουλος ψυχικής υγείας μπορεί να γίνει ο οποιοσδήποτε με ενδιαφέρον στην ψυχική υγεία. Προσφέρει ψυχολογική υποστήριξη και συμβουλευτική, χρησιμοποιώντας τις αρχές της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας.
Πώς επιλέγουμε, τελικά, ειδικό ψυχικής υγείας;
Ιδανικά, ο κάθε ειδικός αναλαμβάνει μόνο όσα περιστατικά εμπίπτουν στην ειδικότητά του και στην εξειδίκευση που κατέχει είτε μέσω εκπαίδευσης είτε μέσω εμπειρίας. Επειδή, όμως, δεν μπορούμε πάντα να βασιστούμε στην τήρηση των αρχών της επαγγελματικής ηθικής και δεοντολογίας από τους ειδικούς του χώρου, καλό είναι να έχουμε υπόψη τα ακόλουθα:
Ένας καλός ειδικός ψυχικής υγείας πρέπει:
– να έχει αναπτυγμένες προσωπικές και διαπροσωπικές ικανότητες
– να εστιάζει στη σχέση με τον συμβουλευόμενο/θεραπευόμενο και να αφιερώνει χρόνο στην ανάπτυξη σχέσης εμπιστοσύνης
– να σχεδιάζει ένα εξατομικευμένο θεραπευτικό/συμβουλευτικό πλάνο που διακρίνεται από ευελιξία
– να παρακολουθεί την εξέλιξη του θεραπευόμενου/συμβουλευόμενου
– να προσφέρει στήριξη, ελπίδα και ρεαλιστική αισιοδοξία
– να είναι ενημερωμένος και να βασίζεται σε επιστημονικά και βιβλιογραφικά δεδομένα.
Συνοψίζοντας, ας έχουμε υπόψη ότι η επάρκεια ακαδημαϊκής κατάρτισης, ειδίκευσης και επαγγελματικής και προσωπικής εμπειρίας του ειδικού είναι αναγκαία, αλλά καθοριστική για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού είναι η σχέση ειδικού και συμβουλευόμενου/θεραπευόμενου, μια σχέση που πρέπει να τη διακρίνουν η καλή «χημεία», η εμπιστοσύνη, ο αμοιβαίος σεβασμός και το φιλικό κλίμα.
