Γράφει η Ζήση Αντιγόνη
Ψυχολόγος-Συστημική θεραπεύτρια
Κέντρου Κοινότητας Δήμου Βόλου
Αλήθεια θα μπορούσε η ενσυναίσθηση να αποτελέσει μια ουσιαστική απάντηση στο φαινόμενο της “σχολικής βίας”;
Πριν απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό είναι χρήσιμο να παρατηρήσουμε ποια είναι σήμερα η πραγματικότητα; Πώς απαντάμε στα φαινόμενα βίας; Τιμωρίες, αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, αποβολές είναι μερικά από όσα χρησιμοποιούμε για να “θεραπεύσουμε” το σύμπτωμα. Και ο μαθητής/τρια απομακρύνεται…. αλλά το πρόβλημα λύθηκε; Ή μήπως μαζί με το μαθητή/τρια, μεταφέρεται και ο θυμός, ως μια αποσκευή που θα κουβαλήσει σχεδόν ασυναίσθητα από την παιδική του ηλικία στην ενήλικη ζωή;
Άραγε η “σκληρότητα” μπορεί να είναι απάντηση στην σκληροτητα; Ή μήπως λειτουργώντας τιμωρητικά, ενθαρρύνουμε και αναπαράγουμε τον κύκλο της βίας; Πώς στεκόμαστε στα φαινόμενα παιδικής βίας; Άραγε ακούμε πραγματικά ή βιαζόμαστε να δώσουμε λύσεις; Στεκόμαστε με κατανόηση και ειλικρινές ενδιαφέρον ή σπεύδουμε να νοηματοδοτήσουμε με γνώμονα τις δικές μας αφηγήσεις; Δίνουμε χρόνο ή τρέχουμε να διορθώσουμε; Μιλάμε με νοιάξιμο και φροντίδα ή μπαίνουμε σε ρόλους αυστηρούς και άκαμπτους;
Στην Συστημική θεώρηση τίποτα δεν είναι ευθύ. Οι σχέσεις κινούνται κυκλικά σε μοτίβα που επαναλαμβάνονται. Η βία δεν είναι αρχή και τέλος: Τρέφεται από αντιδράσεις, φόβους σιωπές. Αν αλλάξει ένα σημείο του κύκλου, αλλάζει όλο το σύστημα. Ποιό κομμάτι του κύκλου λοιπόν μπορούμε να αλλάξουμε πρώτα; Και ποιά μπορεί να είναι η αποτελεσματική “συνταγή”;
Σύμφωνα με την σύγχρονη ψυχολογική προσέγγιση η απάντηση σε ένα παιδί ή έφηβο που εναντιώνεται και παραβιάζει τα όρια, δεν είναι η τιμωρία, η φωνή και η αυστηρότητα, αλλά η σύνδεση και η ενσυναίσθηση. Ποιό όμως είναι το παιδί που επιτίθεται; Είναι ο σκληρός, ο δυνατός, ο υπερόπτης και εγωιστής; Ή μήπως είναι ένα παιδί που πονά, που υποφέρει, που νιώθει αόρατο, που δε γνωρίζει ούτε ποιος/α είναι, ούτε και πώς να συνδεθεί, πώς να υπάρχει μέσα σε σχέσεις υγιείς και φροντισμένες. Μήπως είναι ένα παιδί που φωνάζει για βοήθεια, αλλά με λάθος τρόπο; Μήπως είναι ένα παιδί που έχει εσωτερικεύσει από την οικογένεια του την βία ως τον μόνο τρόπο για να συνυπάρχει, και δίχως να το αντιλαμβάνεται, την αναπαράγει και στις σχέσεις έξω από το σπίτι; Γιατί τα παιδιά σήμερα είναι θυμωμένα; Είναι άραγε ένα συναίσθημα που αφορά μόνο εκείνα, ή μήπως ο θυμός είναι ο δικός τους τρόπος να σημάνουν “συναγερμό” για μια κοινωνία που “νοσεί”;
H συμπεριφορά των παιδιών λειτουργεί σαν καθρέφτης του οικογενειακού συστήματος. Δεν γεννιέται στο κενό. Διαμορφώνεται από τα πρότυπα, τις εκφράσεις, τους φόβους και τις ασυνείδητες δυναμικές που βιώνουν μέσα στο σπίτι. Ένα παιδί που θυμώνει εύκολα, ίσως εκφράζει τον θυμό που δεν επιτρέπεται στους γονείς ή τον θυμό που δεν του επιτρέπουν, επειδή δεν έχουν μάθει να τον αντέχουν οι γονείς. Ένα παιδί που αποσύρεται μπορεί να αντικατοπτρίζει την συναισθηματική απόσταση που επικρατεί στο περιβάλλον του. Ένα παιδί που προσπαθεί συνεχώς να είναι καλό, μπορεί να κουβαλά την αγωνία του να μην στενοχωρήσει κανένα, μια αγωνία που δεν του ανήκει, αλλά την έχει μάθει. Τα παιδιά δεν έχουν την γλώσσα να περιγράψουν τί τους συμβαίνει. Το σώμα και η συμπεριφορά τους μιλούν στην θέση τους.
Ας κάνουμε λοιπόν ένα βήμα πίσω. Το ένα βήμα πίσω σημαίνει να σταθούμε ως παρατηρητές, και όχι ως κριτές. Να αντέξουμε να δούμε, πώς η δική μας στάση, ο τόνος, οι φόβοι, οι προσδοκίες μας, ίσως γεννούν το “σύμπτωμα” που βλέπουμε στο παιδί. Αυτό απαιτεί ωριμότητα και ενδοσκόπηση. Όχι ενοχή, αλλά επίγνωση. Όταν το κάνουμε, η συμπεριφορά του παιδιού παύει να είναι πρόβλημα και γινεται μήνυμα, μια πρόκληση για σύνδεση, επανόρθωση και αλλαγή.
Το ερώτημα, αν υπάρχει τελικά λύση στο φαινόμενο της σχολικής βίας ακούγεται περισσότερο επίκαιρο από ποτέ. Και αν θέλουμε να δώσουμε μια απάντηση, αυτή θα μπορούσε να είναι η ενσυναίσθηση.
Η ενσυναίσθηση είναι μια λέξη που ακούγεται ολοένα και πιο συχνά στις μέρες μας. Αναφέρεται στην ικανότητα να κατανοείς και να νιώθεις τα συναισθήματα του άλλου και τις σκέψεις του. Να ανακαλύπτεις την ηχώ ενός άλλου ανθρώπου μέσα σου (Moshin Hamid) Αποτελεί βασικό συστατικό για υγιείς και ασφαλείς διαπροσωπικές σχέσεις, καλλιεργείται καθ’όλη την διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου και αξιοποιεί την δύναμη της ενεργητικής ακρόασης για να αναπτυχθεί. Εδώ η συνδρομή της οικογένειας είναι καθοριστική. Αν και γεννιόμαστε με έμφυτη την ικανότητα να νιώθουμε, να βιώνουμε συναισθήματα, ο τρόπος με τον οποίο θα έρθουμε σε επαφή με αυτά, και ο τρόπος με τον οποίο θα τα επικοινωνήσουμε, αλλά και θα τα αναγνωρίσουμε στους άλλους, καθορίζεται από το πώς καλλιεργούνται και ενδυναμώνονται μέσα στην οικογένεια. Αξιοποιώντας την δύναμη της ενσυναίσθησης μαθαίνουμε να ακούμε και να αγκαλιάζουμε τον εαυτό μας και τους άλλους με σεβασμό.
Σήμερα, λοιπόν, περισσότερο από ποτέ είναι σημαντικό να μετακινηθούμε από την κουλτούρα της τιμωρίας, στην κουλτούρα της ενσυναίσθησης και της σύνδεσης. Να εμπλακούμε στον κύκλο της βίας, οχι με απολυτότητα και σκληρότητα, αλλά με παρουσία, με κατανόηση, με διάθεση να καταλάβουμε και να βοηθήσουμε, ώστε να αναζητήσουμε μαζί με τα παιδιά νέους και πιο υγιείς τρόπους σύνδεσης και συνύπαρξης. Όχι με φόβο, και θυμό, αλλά με νοιάξιμο και φροντίδα. Γιατί ένα παιδί που ασκεί βία, είναι ένα παιδί που φωνάζει για βοήθεια. Βοήθεια και στήριξη, αποδοχή και αγάπη. Βασικός μας στόχος χρειάζεται να είναι η πρόληψη. Όχι να «διορθώσουμε» ένα παιδί, αλλά να κατανοήσουμε τί προσπαθεί να μας πει μέσα από τη συμπεριφορά ή τη σιωπή του.
Και σε αυτή την προσπάθεια ας γίνουμε όλοι μαζί σύμμαχοι. Γονείς, εκπαιδευτικοί, επαγγελματίες, παιδιά! Ας γίνουμε όλοι μαζί κομμάτια ενός ενιαίου παζλ. Αφού για να μπορέσει να υπάρξει η εικόνα, όλα τα κομμάτια του παζλ χρειάζεται να πάρουν την θέση τους μέσα στον καμβά. Και αν ένα από τα κομμάτια έχει τσαλακωμένες άκρες, η εικόνα δεν μπορεί να είναι ομοιόμορφη!
Αν ως γονιός/φροντιστής αισθάνεσαι την ανάγκη να ενδυναμωθείς στον ρόλο σου, να μοιραστείς τις αγωνίες και τις απορίες σου, και να εμπλουτίσεις την γονεική σου εργαλειοθήκη, μπορείς να απευθυνθείς στο Γραφείο Στήριξης Παιδιών και Οικογενειών Ευάλωτων Νοικοκυριών του Κέντρου Κοινότητας Δήμου Βόλου, το οποίο λειτουργεί καθημερινά από τις 7:30 – 15:30, παρέχοντας ΔΩΡΕΑΝ υπηρεσίες ατομικής και οικογενειακής συμβουλευτικής και στεγάζεται στο Κοινωνικό Κέντρο Νεαπόλεως, Φιλικής Εταιρείας με Σκουφά. Για περισσότερες πληροφορίες και ραντεβού μπορείτε να καλείτε στα τηλέφωνα : 2421353159 και 2421353160.
Η ΠΡΑΞΗ Κέντρο Κοινότητας Δήμου Βόλου (συνεχιζόμενες δομές) συμπεριλαμβάνει 2 Παραρτήματα Ρομά και συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση στα πλαίσια του προγράμματος «Θεσσαλία 2021-‘27» στο ΕΣΠΑ 2021-2027. Τελικός Δικαιούχος ΤΗΣ ΠΡΑΞΗΣ είναι η κοινωφελής επιχείρηση του Δήμου Βόλου ΚΕΚΠΑ-ΔΙΕΚ έως 31-12-2023 και ο Δήμος Βόλου από 1-1-2024 και έως την οριστική λήξη της Πράξης.
