Γράφει ο Γιάννης Ζωίδης,
Πρόεδρος της Ηπειρωτικής Αδελφότητας Μαγνησίας
Η επιτυχής απώθηση των Ιταλών στο Καλπάκι της Ηπείρου οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην νικηφόρα μάχη της Γκραμπάλας, μία από τις πλέον θρυλικές μάχες του έπους του ΄40.
Το όρος Γκραμπάλα βρίσκεται βορειοανατολικά του Καλπακίου ενώ στους πρόποδές του, προς βορρά, βρίσκεται το χωριό Αρίστη Ζαγορίου.. Το όνομα Γκραμπάλα, θεωρούμε, είναι σλαβικό και προέρχεται από την λέξη grăb που σημαίνει «ράχη»
Οι ελληνικές δυνάμεις ήταν διατεταγμένες στην Γκραμπάλα, . Οι ιταλικές δυνάμεις ήταν στην κοιλάδα Καλπακίου
Από την 1 ως τις 8 Νοεμβρίου του 1940, πολεμικές ιαχές και ήχοι θρυμματιζόμενου μετάλλου ακουγόταν ασταμάτητα στις κορυφές της Γκραμπάλας. Σκληρές μάχες διεξήχθησαν μεταξύ των δύο ιταλικών συνταγμάτων (2.000 άνδρες) ενισχυμένων με δύο τάγματα (600 άνδρες) και υποστηριζόμενων από 56 πυροβόλα και εναέριους βομβαρδισμούς και ενός μόλις ελληνικού τάγματος που είχε όμως το πλεονέκτημα της φυσικής οχύρωσης σε μια δύσκολα προσπελάσιμη κορυφή, κυρίως από την δυτική πλευρά του βουνού από όπου και επιχειρούσαν οι Ιταλοί. Οι συνθήκες διεξαγωγής των μαχών εξαιρετικά δύσκολες, υπό δυνατή χιονοθύελλα.
Την 1 Νοεμβρίου, από τις 7 το πρωί μέχρι το απόγευμα, το ιταλικό πυροβολικό άρχισαν καταιγιστικά πυρά κατά της Γκραμπάλας αλλά με ανεπαίσθητες ζημιές στις ελληνικές δυνάμεις. Σύμφωνα με μαρτυρίες των Ελλήνων στρατιωτών το 70% των ιταλικών οβίδων δεν έσκαγαν!
Τα ξημερώματα της 2ης Νοεμβρίου μετά από νέα υποστηρικτικά πυρά του πυροβολικού, ιταλικά στρατεύματα πεζικού επιχείρησαν να καταλάβουν την Γκραμπάλα αλλά καθηλώθηκαν από το ελληνικό πυροβολικό και τα οπλοπολυβόλα. Η επίθεση επαναλήφθηκε στις 3 το απόγευμα από δύο λόχους των Ιταλών που προσπάθησαν να ανέβουν από την απότομη δυτική πλευρά της Γκραμπάλας. Ο ένας λόχος αναχαιτίστηκε αλλά ο δεύτερος λόχος που αποτελούνταν από Αλβανούς εθελοντές κατάφερε να ανέβει στο πλάτωμα της Γκραμπάλας που ήταν απροστάτευτο και άρχισε να βάλει εναντίων το ελληνικού λόχου της βόρειας κορυφής ο οποίος υποχρεώθηκε να διαφύγει στον Κόζακο. Η βόρεια κορυφή πέρασε στα χέρια των Ιταλών. Η κατάσταση ήταν κρίσιμη, αν χανόταν η Γκραμπάλα οι συνέπειες θα ήταν καταστροφικές. Την νύχτα, μια δυνατή χιονοθύελλα έβαλε τέλος σε κάθε σκέψη για αντεπίθεση. Οι Έλληνες ανασυντάχθηκαν και ενισχύθηκαν με 150 άνδρες.
Η αντεπίθεση των Ελλήνων άρχισε την αυγή της 3ης Νοεμβρίου, Οι Ιταλοί που είχαν οχυρωθεί στην κορυφή Γκραμπάλα αιφνιδιάστηκαν και υποχώρησαν έχοντας μεγάλες απώλειες. Η ανακατάληψη κράτησε λιγότερο από μία ώρα.. Στις επτάμισι το εχθρικό πυροβολικό άρχισε πάλι τους βομβαρδισμούς εναντίων της Γκραμπάλας που κράτησαν μέχρι την νύχτα. Σημειωτέον ότι, , οι Έλληνες στην Γκραμπάλα καλύπτονταν σε χαρακώματα «γονυπετώς βάλλοντος» και όχι σε σκυρόδετα πολυβολεία όπως αυτά που είχαν κτιστεί σε πολλές θέσεις γύρω από το Καλπάκι, επειδή οι εργασίες οχύρωσης καθυστέρησαν να ξεκινήσουν γιατί η Γκραμπάλα συμπεριλήφθηκε στις τοποθεσίες που έπρεπε να οχυρωθούν μόλις δύο μήνες πριν την κήρυξη του πολέμου. Σήμερα, όπως και στην εποχή της μάχης, η Γκραμπάλα είναι ένα γυμνό βουνό και αυτό συνεπάγεται έλλειψη κάλυψης από τα εχθρικά πυρά.
Τις επόμενες τρεις μέρες, στις 4, 5 και 6 Νοεμβρίου εξαπολύθηκαν νέες επιθέσεις των Ιταλών κατά των υψωμάτων πάντα με την κάλυψη του πυροβολικού και των αεροπλάνων, αλλά και οι τρεις επιθέσεις ήταν ανεπιτυχείς.
Στις 7 Νοεμβρίου μια ακόμα ιταλική επίθεση, το απόγευμα, κατέληξε ξανά σε αποτυχία. Τότε οι Ιταλοί αποφάσισαν να επιτεθούν την νύχτα με ένα τάγμα). Στις 9 το βράδυ ένα τμήμα αυτού του τάγματος επιχείρησε επίθεση και απέτυχε. Ταυτόχρονα ένα άλλο τμήμα πλησίασε από άλλη πλευρά αλλά και αυτό απωθήθηκε. Μερικές ώρες αργότερα, τα μεσάνυχτα, το τάγμα επιτέθηκε πάλι, αιφνιδιαστικά, εναντίων των δύο ελληνικών διμοιριών που υπήρχαν και αυτή την φορά το κατέλαβε αναγκάζοντας τις διμοιρίες να διαφύγουν Όλα αυτά γινόντουσαν μέσα στο σκοτάδι της νύχτας. Οι ελληνικές δυνάμεις, ανασυνταχθηκαν και, αποφάσισαν ταυτόχρονη αντεπίθεση από βορρά και νότο και ανατολή κατά των Ιταλών που βρίσκονταν εκεί. Η επίθεση έγινε εφ’ όπλου λόγχη και με χειροβομβίδες. Έλληνες και Ιταλοί πολεμούσαν «εκ του συστάδην», σώμα με σώμα. Οι Ιταλοί βρέθηκαν περικυκλωμένοι και τελικά υποχώρησαν μετά από μία μάχη – μακελειό που κράτησε δύο ώρες. Όσοι την παρακολούθησαν από το παρατηρητήριο του πυροβολικού στους Νεγράδες, μίλησαν για νυχτερινή «τιτανομαχία».
Στην Γκραμπάλα έπεσαν συνολικά 22 Έλληνες στρατιώτες, οι 19 την νύχτα της 8ης Νοεμβρίου (11 είχαν χαρακτηριστεί αρχικά «αγνοούμενοι» – τα σώματά τους πιθανώς να θάφτηκαν μέσα στα χιόνια). Σχεδόν όλοι ήταν Γιαννιώτες και από τα γύρω χωριά(πολεμούσαν υπέρ πατρίδος αλλά και υπέρ βωμών και εστιών). Τα ονόματα όλων τους είναι σήμερα χαραγμένα στο μνημείο που στήθηκε στην ΓΚΡΑΜΠΑΛΑ. Οι νεκροί Ιταλοί (πάνω από 300) θάφτηκαν σε νεκροταφείο στον λόφο Τσουφάραχη (υψόμετρο 935μ.) που βρίσκεται βορειοανατολικά του Μεσοβουνίου. Σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής, οι Ιταλοί, την δεκαετία του 1950, επαναπάτρισαν τους νεκρούς τους και το μόνο που μένει πλέον από το νεκροταφείο αυτό είναι κάποιες σπασμένες ταφόπλακες με ιταλικά ονόματα. Στο νεκροταφείο αυτό υπήρχαν και μερικοί τάφοι Ελλήνων στρατιωτών – ίσως αυτών που θεωρούνταν αγνοούμενοι.
. Στην κορυφή, η θέα προς την κοιλάδα του Καλπακίου και την Γκαμήλα Ζαγορίου είναι σαγηνευτική. Ανάκατα με αυτή την ομορφιά βρίσκονται τα σημάδια της φρίκης του πολέμου. Ο τόπος είναι γεμάτος με θραύσματα οβίδων (όλμων και αεροπλάνων) και συχνά συναντά κανείς Οι διαταράξεις του εδάφους από τις εκρήξεις 85 χρόνια μετά, είναι ακόμα εμφανείς στο προσεκτικό βλέμμα. Αυτό προδίδει την μεγάλη βία των μαχών που διεξήχθησαν εδώ. Όπως λέει το δημοτικό τραγούδι των αρματολών «χιόνι έτρωγαν, χιόνι έπιναν και τη φωτιά βαστούσαν». Κέρδισαν όμως έτσι όχι μόνο μια ένδοξη θέση στην εποποιία που έσωσε τα Γιάννενα και την Ελλάδα αλλά και την αθανασία.
