Του Θανάση Μουσόπουλου*
Για πολλούς λόγους – διαχρονικούς – ο Βόλος είναι μέσα στην καρδιά μου. Μια πόλη στην οποία θα ήθελα να ζω… Πρόσφατα προστέθηκε ένα ακόμη λόγος. Την Πέμπτη 9 Οκτωβρίου 2025 οργανώθηκε εκδήλωση με θέμα: «Ο πολιτισμός της Θράκης μέσα από την εργoγραφία του Θανάση Μουσόπουλου». Ανάμεσα στους διοργανωτές ήταν η Πολιτιστική Εστία Μικρασιατών Ν. Ιωνίας Μαγνησίας «ΙΩΝΕΣ», της οποίας η Πρόεδρος κυρία Αργυρώ Μάμαλη-Κοπάνου με προσφώνησε. Είχα τη χαρά, μάλιστα, να μου χαρίσει το πρόσφατο βιβλίο της «Αργυρά Όνειρα», εκδ. Γράφημα, 2024, σελ. 481, για το οποίο θα μιλήσω στο κείμενο που ακολουθεί.
Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «Αργυρά Όνειρα» διαβάζουμε:«Η Αργυρή ταξιδεύει με το τρένο προς το Παρίσι για να συναντήσει μετά από σαράντα τέσσερα χρόνια τις αδερφές της! Ο λήθαργος την τυλίγει απαλά σαν πέπλο και αφήνεται στον άυλο κόσμο του νου της που την πηγαίνει στην χιλιοτραγουδισμένη Θράκη, στη Θράκη την αθάνατη, με τους θρύλους της τους μυθικούς. Στην αλύτρωτη Ανατολική Θράκη, εκεί που ρίζωσε κι άνθισε ο Θρακικός Ελληνικός Πολιτισμός για πάνω από τρεις χιλιάδες χρόνια, σε τόπους λατρεμένους, που η αχλή του χρόνου θέλησε να σκεπάσει το φωτεινό παρελθόν της περασμένης ζωής τους… Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, στο όμορφο Κούμπαο ή Χρυσάμπελο που απλώνεται νωχελικά στη Θάλασσα του Μαρμαρά, ξετυλίγεται το κουβάρι της μοίρας της οικογένειας Βογιατζή και ξεπροβάλλουν τα πρόσωπα, τα πανηγύρια, τα έθιμα, οι γιορτές, οι ασχολίες, τα χρώματα, τα αρώματα, οι φωνές, οι ήχοι! Σκιές και φως μπλέκονται σε έναν αέναο χορό, καθώς στροβιλίζονται οι ζωές των ηρώων στη δίνη των τραγικών γεγονότων της εποχής που συνταράσσουν την πολύπαθη Θράκη… Κι έπειτα η ματωμένη πορεία κι ο μισεμός… Μα όσο βαριά κι αν είναι τα σύννεφα η ψυχή μας αναζητά τον ήλιο. «Το καλό θε να ‘ρθει σαν το μελετάμε συνεχώς και το αποζητάμε με το μυαλό και την ψυχή μας», επαναλαμβάνει η γιαγιά Μπαλάσα. » ( Βασίζεται σε αληθινά γεγονότα)
Πολύ διαφωτιστική είναι συνέντευξη της συγγραφέως στον Ανδρέα Πολυχρόνη για το έργο της. Στην ερώτηση: «Τι ήταν αυτό που αποτέλεσε την έμπνευσή σας για το βιβλίο σας, «Αργυρά Όνειρα» και τι ήταν αυτό που σας ενέπνευσε να ασχοληθείτε με τη συγγραφή;»
Η Αργυρώ απάντησε: «΄Ηταν οι ιστορίες που άκουγα από τη γιαγιά μου και αν θέλετε και η λαχτάρα που είχα για το μοναδικό εκείνο ταξίδι που θα κάναμε μαζί στο Παρίσι, να συναντήσουμε τις αδερφές της γιαγιάς μου της Αργυρής, στο οποίο όμως δεν μπόρεσα να την ακολουθήσω γιατί ήμουν αρκετά μικρή. Στο τρένο λοιπόν η γιαγιά μου γλυκοκοιμάται και ένας νοσταλγικός λήθαργος την τυλίγει και την γυρνά σε εποχές και τόπους της μνήμης της, τους τόπους που θυμόταν από την παιδική της ηλικία. Ξεπροβάλουν λοιπόν εικόνες της Προποντίδας, της θάλασσας του Μαρμαρά, του χωριού της, του «Χρυσάμπελου», της μοναδικής σε ομορφιά και πλούσιας σε ελληνικό στοιχείο, Ανατολικής Θράκης και μνήμες από πανηγύρια, θρησκευτικές τελετές, μοναστήρια, ήθη και έθιμα, τραγούδια, μυρωδιές και μέρη χαμένα πλέον στις μνήμες όσων επιβίωσαν από τις περιπέτειες των διωγμών, του πολέμου και της τελικής εκτόπισης αφού περιήλθε η Ανατολική Θράκη στην Τουρκία. Από μικρό παιδί και λόγω ότι δεν μπόρεσα να κάνω αυτό το ταξίδι με την γιαγιά μου άρχισα να αναρωτιέμαι, να ρωτάω και να ερευνώ για την οικογένεια μου, τον τόπο καταγωγής της, την ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά της, προσπαθώντας να χαρτογραφήσω την ιστορία και τα βήματα τους από την Ανατολική Θράκη στην πόλη της Νέας Ιωνίας του Βόλου, αυτή τη νέα τους πατρίδα. Απλώνοντας τον ιστορικό καμβά και εξερευνώντας τις ιστορίες και τις μνήμες, είχα την τύχη να έρθω σε επαφή με συγγενικό πρόσωπο του Άγιου Γρηγορίου Καλλίδη, του τότε μητροπολίτη Ηρακλείας και Ραιδεστού, ο οποίος καταγόταν από το Χρυσάμπελο και έφτασε στην πόλη του Βόλου, για να έρθει στα χέρια μου σπάνιο και ιδιαίτερα σημαντικό υλικό για την έρευνα μου για το βιβλίο».
Η συγγραφέας Ελένη Δικαίου σε εμπεριστατωμένο δημοσίευμά της σημειώνει: «Κεντρικά πρόσωπα του βιβλίου η οικογένεια της Αργυρής , ο πατέρας της Γιαννακός Βογιατζής αμπελουργός , κτηματίας και έμπορος , η σοφή γιαγιά Μπαλάσα με τα γιατροσόφια της, η Κανέλα σύζυγος του Γιαννακού με τις νοικοκυροσύνες της και την Τσιβούλα την αεικίνητη βοηθό της, οι τρεις κόρες τους, ο αρραβωνιαστικός της μιας απ’ αυτές της Λένης ο κουρέας Νικολός με την μητέρα του και μετά ένα- ένα τα πρόσωπα όχι μόνο της κωμόπολης αλλά και συγγενείς από γειτονικά μέρη δεμένοι όλοι με τις κοινές παραδόσεις σε μια ζωή ήρεμη και αρμονική. Μέσα από τις αναμνήσεις της Αργυρής ξεδιπλώνονται ήθη και έθιμα , αρραβώνες και πανηγύρια, γιορτές, ξωκλήσια στολισμένα με λουλούδια, άγιοι που γιορτάζονται με ευλάβεια και δίνουν την ευκαιρία για γλέντι και φαγοπότι, η χαρισάμενη ζωή ανθρώπων νοικοκυραίων, καλόβολων, εργατικών που χαίρονται τους καρπούς των κόπων τους και νοιάζονται ο ένας για τον άλλο «΄Έλληνες και Τούρκοι μαζί αγαπημένοι στην ίδια πατρίδα, δεν τους χώριζε τίποτε δεν ζητούσε τίποτε ο ένας απ’ τον άλλον. Κοινός αγώνας για την ζήση την δική τους και των οικογενειών τους» ,όπως λέει η συγγραφέας. Όλα αυτά μέχρι το καλοκαίρι του 1912, όταν οι ειρηνικοί κάτοικοι του Χρυσάμπελου βρίσκονται στην δίνη της βουλγαροτουρικής σύγκρουσης».
Μετά τη μελέτη του έργου της Αργυρώς, μου δίνεται η ευκαιρία να εκφράσω κάποιους προβληματισμούς για την τοπική ιστορία και λογοτεχνία στην Εκπαίδευση.
Παραθέτω ένα απόσπασμα από σχετική εισήγησή μου: «To 2014 από το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, οργανώθηκε στην Αλεξανδρούπολη επιστημονική Διημερίδα με τίτλο “ Η σύνοδος των Τεχνών στο σημερινό σχολείο”. Συμμετείχα με την εισήγηση “Η τοπική λογοτεχνία στο σχολείο – Η περίπτωση της Θράκης”. Δεν είναι η πρώτη φορά που εδώ και σαράντα χρόνια μιλώ δημόσια και παρουσιάζω την αναγκαιότητα διδασκαλίας της τοπικής ιστορίας, και στα πλαίσια αυτής εντάσσω και την προσέγγιση και μελέτη της τοπικής λογοτεχνίας.Τα παιδιά της Θράκης, να μάθουν την τρισχιλιόχρονη θρακική ιστορία, τα παιδιά της Ξάνθειας / Ξάνθης να μάθουν την ιστορία της πολιτείας τους. Κοντά σ’ αυτά να μάθουν τους εκπροσώπους της Θρακικής Λογοτεχνίας, από το Βιζυηνό και το Βάρναλη, ως τους νεότερους και σύγχρονους άνδρες και γυναίκες δημιουργούς. Σε κάθε μικρή ή μεγαλύτερη πολιτεία συναντούμε τόσους και τόσους να μας ευφράνουν, μικρούς και μεγάλους, να μας ανοίξουν την καρδιά και τα μάτια.Ο πόνος μου, όμως, δεν είναι για τη Λογοτεχνία μόνο στη Θράκη, αλλά για τη θέση της νεοελληνικής λογοτεχνίας σε όλα τα σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Υποχωρεί, μπαίνει στο περιθώριο – όπως οι ανθρωπιστικές σπουδές γενικά – και η λογοτεχνία μας».
Η μελέτη και αναγνωστική απόλαυση του έργου «Αργυρά Όνειρα» της Αργυρώς Μάμαλη-Κοπάνου μας οδηγεί στη θέση πως θεωρώ επιβεβλημένο στην Εκπαίδευσή μας, μέσα στο κεφάλαιο «Τοπική Ιστορία» να περιλάβουμε και την «Τοπική Λογοτεχνία». Για να αγαπήσω ένα τόπο, οφείλω να γνωρίσω την ιστορία και τον πολιτισμό του.
* Ο Θανάσης Μουσόπουλος γεννήθηκε, ζει και εργάζεται στην Ξάνθη. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή Θεσσαλονίκης και ασχολείται με την ποίηση, το δοκίμιο, την ιστορία και τον πολιτισμό της Θράκης, ενώ παράλληλα αρθρογραφεί στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο. Είναι επίσης Mέλος Λογοτεχνικών και Φιλοσοφικών Εταιρειών και Πολιτιστικών Φορέων.
