Το ξεκίνημα κάθε νέου έτους σηματοδοτεί μια νέα αρχή, έστω και εάν αυτό αποτελεί μία ακόμα σύμβαση, μια ημερολογιακή μετάβαση χωρίς ιδιαίτερη πραγματικά σημασία, που ωθεί τους περισσότερους από εμάς να γιορτάσουμε, να βγούμε από την καθημερινότητα, να αναστοχαστούμε, να μπούμε σε μια διαδικασία αξιολόγησης του έτους που αφήνουμε πίσω και εκτίμησης των καταστάσεων και των γεγονότων που βιώσαμε κατά τη διάρκειά του, σε μια διαδικασία, εν τέλει, απολογισμού, και, εν συνεχεία, αποφάσεων και υποσχέσεων, για τον νέο χρόνο, ασχέτως εάν τελικά θα τις τηρήσουμε.
Με αφορμή τη σκέψη για το τι σηματοδοτεί μια νέα χρονιά και στην ψυχολογία μας, στο Ράδιο Ένα και τον Ηλία Κουτσερή, μίλησε η κα Χριστίνα Ρούμπου, ψυχολόγος, κοινωνική ανθρωπολόγος και εκπαιδεύτρια ενηλίκων.
Όπως εξήγησε, «εκτός ίσως από τα γενέθλια, στις δυτικού τύπου τουλάχιστον κοινωνίες, καμιά άλλη στιγμή του έτους δεν λαμβάνει αυτό το είδος προσοχής. Η σημασία που αποδίδουμε στην Πρωτοχρονιά, ίσως έχει να κάνει, σε συμβολικό επίπεδο, με το ένστικτο, με το κίνητρο καλύτερα, της επιβίωσης. Το στοιχείο του εορτασμού είναι, νομίζω, προφανές. Όπως τα γενέθλια -σε ατομικό επίπεδο, με τον ίδιο τρόπο και η Πρωτοχρονιά, μάς δίνει την ευκαιρία να γιορτάσουμε το γεγονός ότι καταφέραμε να ζήσουμε άλλη μια χρονιά και να μπορέσουμε να πούμε με ανακούφιση: Άλλη μία χρονιά πέρασε και είμαστε ακόμα εδώ!
Παρομοίως, φαίνεται να συμβαίνει και με τις αποφάσεις για τη νέα χρονιά… Αν αναλογιστούμε τις συνήθεις αποφάσεις και υποσχέσεις για τη νέα χρονιά, δεν μπορούμε εύκολα να διαπιστώσουμε ότι συνήθως σχετίζονται με την επιβίωση και τη βελτίωση της ζωή μας, δηλαδή, με το να ζήσουμε καλύτερα και περισσότερο; Οι αποφάσεις της Πρωτοχρονιάς, μάλλον αποτελούν παραδείγματα της καθολικής ανθρώπινης επιθυμίας για έλεγχο… έλεγχο για το τι μέλλει γενέσθαι, έλεγχο, ώστε το μέλλον να μην φαντάζει τόσο τρομακτικό και απειλητικό… έλεγχο, ώστε να κατευνάσουμε την υπαρξιακή αγωνία… Το να μην ξέρουμε τι πρόκειται να συμβεί σημαίνει ότι νιώθουμε ότι δεν ξέρουμε αυτά που πρέπει να ξέρουμε για να είμαστε και να παραμείνουμε ασφαλείς. Αντισταθμιστικά, λοιπόν, κάνουμε πράγματα για να έχουμε κάποιον έλεγχο… ή την αίσθηση του ελέγχου… Αποφασίζουμε να κάνουμε δίαιτα και γυμναστική, να κόψουμε το κάπνισμα και να αρχίσουμε να αποταμιεύουμε. Δεν έχει καν σημασία αν τηρούμε τις υποσχέσεις μας και αν κάνουμε πράξη τις αποφάσεις μας τελικά… Η ίδια η διαδικασία, η πρακτική αυτή της δέσμευσης, έστω και για μια στιγμή, μας δίνει την αίσθηση του ελέγχου…»
Οι 9 σχεδόν στους 10… απέτυχαν
να επιτύχουν τους στόχους τους!
Σύμφωνα με την κα Ρούμπου, «από μελέτη του Βρετανού ψυχολόγου Wiseman Richard, διαπιστώθηκε ότι από 3.000 άτομα που παρακολουθήθηκαν για ένα χρόνο, το 88% απέτυχε να επιτύχει τους στόχους των αποφάσεών του, παρόλο που το 52% ήταν σίγουρο ότι θα το έκανε τη στιγμή που τις ανακοίνωνε.
Είναι ενδιαφέρον ότι οι αποφάσεις της Πρωτοχρονιάς περιλαμβάνουν επίσης, συνήθως, υποσχέσεις που σχετίζονται με την αυτοσυγχώρεση και την αυτοβελτίωσή μας… όπως, για παράδειγμα, να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι, να φερόμαστε καλύτερα στους ανθρώπους, να κάνουμε νέους φίλους, να επιλύσουμε διαφορές και διαφωνίες, να εξοφλήσουμε τυχόν χρέη κ.λπ.. Αυτό φαίνεται να συμβαίνει σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας. Οι Βαβυλώνιοι επέστρεφαν τα δανεικά αντικείμενα. Οι Σκωτσέζοι κάνουν το “firstfooting”, επισκεπτόμενοι τους γείτονες για να ανταλλάξουν ευχές για το νέο έτος. Πώς συνδέονται, όμως, αυτού του είδους οι πρακτικές με την επιβίωση; Φαίνεται, πως, ως κοινωνικά ζώα, έχουμε εξελιχθεί, ώστε να εξαρτόμαστε από τους άλλους, και κυριολεκτικά, για την υγεία και την ασφάλειά μας. Συνεπώς, εάν αντί για «Ὅ σὺμισεῖς, ἑτέρω μὴ ποιήσης», πορευόμαστε με την αρχή του «Κάνε στους/για τους άλλους αυτό που θα ήθελες να κάνουν σε/για εσένα», ίσως υιοθετούμε και μια καλή στρατηγική επιβίωσης. Σε όλη την ιστορία επίσης, οι άνθρωποι φαίνεται να αντιμετώπισαν αυτήν την υπαρξιακή αγωνία με την προσχώρηση σε θρησκείες που υπόσχονται αίσιο τέλος και έτσι πολλοί μέχρι και σήμερα στρέφονται και στην προσευχή».
Νέα αρχή, νέο έτος, νέες επιθυμίες
«Στο ίδιο πλαίσιο κινούνται και οι εκατοντάδες τελετουργίες καλής τύχης συνυφασμένες με τους εορτασμούς της Πρωτοχρονιάς, που επίσης εφαρμόζονται ως «προσπάθεια» άσκησης κάποιου ελέγχου «πάνω στη μοίρα». Για παράδειγμα, οι Έλληνες φτιάχνουν τη βασιλόπιτα με ένα νόμισμα στο εσωτερικό της, που υπόσχεται καλή τύχη για το επόμενο έτος σε αυτόν που θα το βρει. Τα πυροτεχνήματα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, που έχουν γίνει πλέον και στην Ελλάδα έθιμο, ξεκίνησαν στην Κίνα πριν από χιλιετίες ως ένας τρόπος για να διώχνουν τα κακά πνεύματα.
Νέα αρχή λοιπόν, νέο έτος, νέες επιθυμίες, πολλές ευχές, πολλοί στόχοι, πολλές υποσχέσεις και προσδοκίες, νέα ξεκινήματα, όλα νέα και πολλά… Η ελπίδα που σχεδόν πάντα συνοδεύει τον ερχομό του νέου έτους, για κάποιον, συχνά, φέρει μαζί άγχος, αβεβαιότητα και υπερβολή», όπως αναφέρει.
Χρήσιμη διεργασία
ο απολογισμός της χρονιάς
Όπως αναφέρει η κα Ρούμπου, «ο απολογισμός της χρονιάς που πέρασε μπορεί να είναι μια χρήσιμη και βοηθητική για το άτομο διεργασία. Η αναδρομή στο παρελθόν, η ανασκόπηση και ο αναστοχασμός, η αναγνώριση των επιτευγμάτων και των δυσκολιών του προηγούμενου έτους είναι κρίσιμα στοιχεία για την υγιή ψυχολογική ανάπτυξη. Αυτή η διαδικασία επιτρέπει την αξιολόγηση των εμπειριών και τη διαμόρφωση νέων στόχων που είναι κατάλληλα προσαρμοσμένοι και πιο ρεαλιστικοί, εφόσον το άτομο κάνει τον δικό του απολογισμό και όχι «συγκριτικό απολογισμό», συγκρίνοντας τον εαυτό με τους άλλους. Ο προσωπικός απολογισμός, καλό είναι να εστιάζει στην αξιολόγηση και στον επανακαθορισμό της πορείας μας, με βάση τους προσωπικούς στόχους μας, αλλά και το πού θέλουμε εμείς να πάμε, ώστε να αποφύγουμε τη δυσφορία που μπορεί να φέρουν τόσο η σύγκριση όσο και οι υψηλοί, μη ρεαλιστικοί στόχοι.
Τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι ενώ μπορεί ο χρόνος να αλλάζει μια φορά τον… χρόνο, εμείς έχουμε τη δυνατότητα να αρχίζουμε και να πλησιάζουμε στους στόχους μας κάθε ημέρα και από λίγο».
