Η περίοδος των Αποκριών έχει τα δικά της χαρακτηριστικά έθιμα σε κάθε περιοχή της Ελλάδας, έστω και αν υπάρχουν διακριτές ομοιότητες. Η Μαγνησία, η Θεσσαλία και η Κεντρική Ελλάδα γενικότερα δεν αποτελεί εξαίρεση, με έθιμα οι ρίζες των οποίων χάνονται στα βάθη των αιώνων και εντοπίζονται ακόμη και στην Αρχαία Ελλάδα να λαμβάνουν χώρα κάθε τέτοια περίοδο, με το άνοιγμα του Τριωδίου και με την αυλαία να πέφτει την Καθαρά Δευτέρα.
Επιμέλεια: Χρυσόστομος Τρίμμης
Ο διονυσιακός χαρακτήρας στα περισσότερα από αυτά είναι εμφανής. Από την άλλη, η Ορθόδοξη Πίστη δεν θα μπορούσε να μην επηρεάσει την πλειονότητα των δρώμενων σε κάθε περιοχή, ενώ σημαντικό ρόλο έπαιξαν στη διαμόρφωσή τους και οι μετακινήσεις των ελληνικών φύλων στην ευρύτερη περιοχή αλλά και η άφιξη και η εγκατάσταση των προσφύγων σε αρκετά σημεία και της Θεσσαλίας, όπως από τη Μικρά Ασία, την Καππαδοκία και την Ανατολική Ρωμυλία.
Παράλληλα δεν θα πρέπει να ξεχνά κανείς ότι όλα αυτά τα έθιμα πηγάζουν και από την οικονομική ένδεια των περισσότερων κατοίκων, ειδικά τα παλαιότερα χρόνια. Έτσι, με τη δράση τους στα έθιμα της Αποκριάς, όταν η Άνοιξη βρίσκεται προ των πυλών, ήθελαν κατά κάποιον τρόπο να εξασφαλίσουν ότι οι όποιες ανώτερες δυνάμεις θα τους προστατεύσουν και θα δείξουν την εύνοιά τους, φέρνοντας καλές σοδιές και πολλαπλασιασμό των ζώων. Αγροτική περιοχή κατά κύριο λόγο γαρ η Θεσσαλία, δεν θα μπορούσε να μην κινείται σε ανάλογους ρυθμούς, και πάλι με βάση τα διονυσιακά δρώμενα, ενώ η σκληρή καθημερινότητα δεν έδινε τη δυνατότητα για πολλές στιγμές απόλαυσης…!
Διατροφή με βάση τις ημέρες
Διονυσιακές οι ρίζες των περισσότερων εθίμων, αλλά η Ορθόδοξη Πίστη έχει διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση των ημερών. Έτσι με βάση το άνοιγμα του Τριωδίου και μέχρι και την Καθαρά Δευτέρα, καθορίζονται και οι διατροφικές συνήθειες.
Την πρώτη εβδομάδα γίνεται «κατάλυση στα πάντα», δηλαδή τρώγεται ελεύθερα κάθε φαγητό ακόμα και την Τετάρτη και Παρασκευή. Για το λόγο αυτό ονομάζεται «ελεύθερη» ή «απολυτή».
Την δεύτερη εβδομάδα του Τριωδίου γίνεται «κατάλυση στα πάντα» όλες τις ημέρες εκτός της Τετάρτης και Παρασκευής όποτε απέχουμε ακόμα και από το λάδι όπως και τις ημέρες της Μεγάλης Σαρακοστής. Την Πέμπτη της δεύτερης εβδομάδας στην Ελλάδα υπάρχει το έθιμο της Τσικνοπέμπτης, κατά την οποία καταναλώνονται κρεατικά, δεδομένου ότι μετά από τρεις ημέρες αρχίζει ουσιαστικά η νηστεία της Σαρακοστής.
Η τρίτη εβδομάδα του Τριωδίου είναι αυτή της Τυροφάγου ή Τυρινής, οπότε όλες τις ημέρες γίνεται κατάλυση σε όλα τα γαλακτοκομικά προϊόντα του αυγού, των ψαριών και φυσικά του ελαιόλαδου, απαγορεύεται όμως η κρεατοφαγία.
Ειδικότερα για την Τσικνοπέμπτη, η προέλευση του εθίμου κατανάλωσης κρέατος και κρασιού τη συγκεκριμένη ημέρα χάνεται στα βάθη του χρόνου. Ωστόσο, φαίνεται να συνδέεται με τις βακχικές γιορτές των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων. Θεωρούσαν το φαγοπότι και το γλέντι ιεροτελεστία για την καλή ευφορία της γης την άνοιξη.
Έθιμα σύμφωνα με την καταγωγή
Ανάλογα με την πληθυσμιακή ομάδα από εκεί και πέρα παρατηρούνται και διαφορετικά έθιμα.
Για παράδειγμα τις ημέρες της Αποκριάς οι Σαρακατσάνοι τιμούν τους νεκρούς, θεωρώντας ότι με την τέλεση μνημόσυνων ανακουφίζουν τις ψυχές, ενώ έκαναν διανομή γευμάτων σε φτωχούς.
Οι Καπαδόκες την Καθαρά Δευτέρα συνήθιζαν να καθαρίζουν τα σπίτια τους, αλλά δεν έπλεναν τα πιάτα της Κυριακής, προκειμένου όπως πίστευαν να χορτάσουν οι ψυχές των αγαπημένων τους που είχαν φύγει… Συγχρόνως σε έναν τοίχο του σπιτιού που έβλεπε τόσο το φως του ήλιου όσο και της Σελήνης, έκαναν σχέδια με το δάχτυλό τους βουτηγμένο σε αλεύρι, ή τρίγωνο ή ένα φεγγάρι με σταυρό, προκειμένου να πουν το δικό τους «ευχαριστώ» για τα αγαθά που προσφέρει η Φύση.
Σε διάφορες περιοχές, οι Βλάχοι μετά τον εκκλησιασμό της Κυριακής της Τυρινής έχουν το κάλεσμα της αρραβωνιασμένης νύφης στις γυναίκες της οικογενείας του γαμπρού. Αυτές της προσέφεραν χαλβά για την περίοδο της Νηστείας, αλλά και άλλα είδη όπως ένα λευκό μαντήλι, σαπούνι και άρωμα και αυτή από την πλευρά της πλεκτές κάλτσες και μαντήλια.
Τα «τριήμερα» είναι ένα έθιμο που προσπαθούν να κρατήσουν όσοι κατάγονται από την Ανατολική Ρωμυλία. Έτσι, την τρίτη ημέρα μετά την Κυριακή της Αποκριάς στήνουν γλέντι με μουσική, φαγητό και κρασί.
Τέλος, οι Καραγκούνηδες υποδέχονταν το Τριώδιο με ντουφεκιές, για να διώξουν τα κακά πνεύματα εξασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο τη χαρά και την υγειά τους.
Η Συγχώρεση
Ένα από τα βασικά έθιμα της Αποκριάς και στη Θεσσαλία είναι το έθιμο της Συγχώρεσης. Συνήθως την Κυριακή της Τυρινής τα μέλη της οικογένειας ζητούσαν από τον γηραιότερο αυτής συγχώρεση για όσες αρνητικές καταστάσεις μπορεί να έγιναν στο παρελθόν. Στο Μαρκό Καρδίτσας μάλιστα μετά τον Εσπερινό οι κάτοικοι ζητούν Συγχώρεση από τον ιερέα, για να ακολουθήσει ο Χορός του Παπά σε εξωτερικό χώρο.
Το Μπουρανί
Στον Τύρναβο ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην διονυσιακή λατρεία είναι το διάσημο έθιμο του φαλλού, το «μπουρανί». Παλαιότερα στο Μπουρανί συμμετείχαν μόνο άνδρες. Οι κάτοικοι κατά την διάρκεια του εθίμου μεταφέρονταν σε κάθε πλατεία και γειτονιά μεταμφιεσμένοι. Έπειτα έφτιαχναν το παραδοσιακό «μπουρανί», δηλαδή ένα φαγητό από σπανάκι, τσουκνίδα και ξύδι. Τραγουδούσαν άσεμνα τραγούδια, ενώ πείραζαν τους περαστικούς με χειρονομίες αλλά και με τους χειροποίητους φαλλούς από ξύλο ή πηλό, γιορτάζοντας κάθε χρόνο τη γονιμότητα της γης και υμνώντας τη φύση για τους καρπούς που προσφέρει.
Τα «μπουλούκια» της Λάρισας
Στη πόλη της Λάρισας οι πολιτιστικοί σύλλογοι και ο δήμος, τα τελευταία χρόνια χορεύουν στους ρυθμούς παραδοσιακής μουσικής τα «μπουλούκια». Ομάδες χορευτών των πολιτιστικών συλλόγων της πόλης όπου αναβιώνουν τα παραδοσιακά έθιμα της αποκριάς από κάθε σημείο της πατρίδας μας. Μουσικοί με γκάιντες, νταούλια, κλαρίνα, κιθάρες και βιολιά ξεσηκώνουν την πόλη, σκορπώντας κέφι και χαρά, το Σάββατο της Τρανής Αποκριάς.
Το σκοπελίτικο έθιμο της τράτας
Την προτελευταία Κυριακή του Τριωδίου, οι «τραταραίοι» στη Σκόπελο, κρατώντας στα χέρια τους καλαμένια καΐκια διασχίζουν τις γειτονιές με τελικό προορισμό την παραλία, για να τα ρίξουν στη θάλασσα, πειράζοντας και τραγουδούν τα «περπάσκα», αυτοσχέδια «πιπεράτα» σατυρικά τραγούδια.
Το Καρναβάλι
Οι καρναβαλικές παρελάσεις στη Θεσσαλία έχουν και το όνομα και τη χάρη!
Στη Μαγνησία το Καρναβάλι της Ευξεινούπολης και αυτό του Ριζόμυλου έχουν γράψει ιστορία εδώ και αρκετές δεκαετίες.
Στην Καρδίτσα, το Καρναβάλι των Σοφάδων πάντα έκλεβε τις εντυπώσεις και έχει αποκτήσει διαχρονικό χαρακτήρα.
Στον Νομό Λάρισας, το Καρναβάλι του Τυρνάβου κλέβει κάθε χρονιά τις εντυπώσεις σε όλη την Ελλάδα, ενώ είναι δεδομένο ότι σε πολλές ακόμη περιοχές τα δρώμενα που λαμβάνουν χώρα σκορπούν το κέφι και προσφέρουν στιγμές διασκέδασης απλόχερα.
Οι φωτιές
Κεντρικό στοιχείο της Αποκριάς σε όλη τη χώρα είναι οι φωτιές, οι οποίες συμβολίζουν τον εξαγνισμό, τη λατρεία της φύσης που ανανεώνεται και ξαναγεννιέται, σηματοδοτώντας το καλωσόρισμα της άνοιξης και την έναρξη της καρποφορίας της Γης.
Είναι πάρα πολλές και οι περιοχές της θεσσαλίας όπου λαμβάνει χώρα το συγκεκριμένο έθιμο. Έτσι και στο Βελεστίνο για παράδειγμα και στη Συκή και την Αργαλαστή, τα περιβόητα Κατσίποδα πάντα έκλεβαν το ενδιαφέρον. Ανάβοντας φωτιά σε κεντρικό σημείο του χωριού, στήνεται γύρω της γλέντι, ενώ πολλοί είναι αυτοί που πηδούν πάνω από τις φλόγες.
Οι «Μιτζούνοι», οι «Κουδουνάδες» και η Καθαρά Δευτέρα στο Τρίκερι
Στο νότιο Πήλιο ντύνονταν την ημέρα των Αποκριών οι «Μιτζούνοι» με ενδύματα του άλλου φύλου και άλλης ηλικίας, θέλοντας να στρέψουν με αυτόν τον τρόπο τα πυρά τους κατά του Χρόνου που περνάει και να καταγγείλουν την ματαιότητα της ζωής. Στόχος τους ήταν να καταστούν μη αναγνωρίσιμοι, αλλάζοντας ακόμη και τη φωνή τους, ενώ τύλιγαν το κεφάλι τους με ύφασμα, βλέποντας οι ίδιοι αλλά χωρίς οι υπόλοιποι να βλέπουν τα χαρακτηριστικά τους.
Την ίδια ημέρα οι Κουδουνάδες κάνουν την εμφάνισή τους στη Δράκεια, και επισκεπτόμενοι τα σπίτια του χωριού συναντιούνται στην πλατεία προκαλώντας αρκετή φασαρία με τα κουδούνια τους ενώ στη συνέχεια γλεντάνε με μουσική και χορό έως το πρωί.
Τέλος, στο Τρίκερι, η καθαροδευτεριάτικη έξοδος μεταφραζόταν σε μαζική εξόρμηση στις γύρω και και τις απέναντι ακτές και τα μικρονήσια με τα ψαροκάικα, για να συγκεντρώσουν θαλασσινά και στη συνέχεια να γευματίζουν στις αμμουδιές.
