Μοιάζει τόσο μακρινή αλλά δεν είναι καθόλου, η εποχή που οι περισσότεροι περιμέναμε την ημερήσια ενημέρωση για τον κορωνοϊό στην Ελλάδα κλεισμένοι και κλεισμένες στα σπίτια μας. Στην αρχή ήταν για μία εβδομάδα. Μετά πέρασε μήνας. Η αγωνία κορυφωνόταν, η αισιοδοξία έφτασε την περίοδο του καλοκαιριού αλλά και πάλι το lockdown εφαρμόστηκε ξανά.
Ακούγαμε για covid, ακούγαμε για νοσηλείες και θύματα, ψάχναμε κάπου ν’ ακουμπήσουμε. Πέντε χρόνια μετά, πολλοί κάνουν λόγο για χαμένους μήνες από τη ζωή μας, αφού δεν μπορούσαμε να κάνουμε απολύτως τίποτα. Μετά ήρθαν τα πιστοποιητικά και το εμβόλιο, ενώ είχαμε ακούσει ήδη για εκατοντάδες και χιλιάδες θύματα… Όπως σε κάθε περίοδο αγωνίας, έτσι και στην εποχή του κορωνοϊού, έγινε ο… χαμός! Ποια είναι όμως η κατάσταση σήμερα, ενώ έχουν περάσει πέντε χρόνια και δέκα μήνες από το πρώτο κρούσμα που είχε καταγραφεί στην Ελλάδα (26/02/2020);
Η καθηγήτρια Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, Αρετή Λάγιου, μας περιγράφει την εικόνα που επικρατεί σήμερα, τις εξελίξεις σε επίπεδο αντιμετώπισης, ενώ σχολιάζει αυτό που αναρωτιούνται πολλοί: Τι γίνεται τελικά με τα εμβόλια;
Συνέντευξη: Χρυσόστομος Τρίμμης
-Πώς θα περιγράφατε τη σημερινή κατάσταση της COVID-19 στην Ελλάδα και διεθνώς; Υπάρχει λόγος ανησυχίας για νέα κύματα;
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας παρατηρεί αναζωπύρωση της δραστηριότητας του SARS-CoV-2 σε ορισμένες περιοχές, με αντίστοιχες ήπιες αυξήσεις στην Ευρώπη. Το ECDC αναφέρει ότι μέχρι στιγμής δεν υπάρχει σημαντική πίεση στα νοσοκομεία, στις ΜΕΘ ή επιπτώσεις στα ποσοστά θνησιμότητας. Στην Ελλάδα, δεν καταγράφεται δραματική έξαρση όπως στα πρώτα χρόνια της πανδημίας.
Παρά την ανάγκη για συνεχή επιτήρηση, οι ειδικοί θεωρούν πιο πιθανό να εμφανιστούν ήπιες αναζωπυρώσεις παρά μεγάλα κύματα COVID-19.
-Ποια είναι τα πιο σημαντικά δεδομένα που παρακολουθούν οι ειδικοί αυτή την περίοδο — ποσοστά νοσηλειών, μεταλλάξεις, ή άλλους δείκτες;
Η παρακολούθηση της COVID-19 επικεντρώνεται σε κρίσιμους δείκτες όπως οι παραλλαγές του ιού, η θετικότητα των τεστ, οι νοσηλείες σε θαλάμους και ΜΕΘ και οι θάνατοι. Στην Ευρώπη, οι αυξήσεις στα κρούσματα δεν έχουν προκαλέσει σημαντική επιβάρυνση στα συστήματα υγείας, ενώ η εμβολιαστική κάλυψη και η συνδυαστική ανοσία από προηγούμενες λοιμώξεις περιορίζουν τη σοβαρότητα των νέων κύκλων. Παράλληλα, παρακολουθούνται ευρύτεροι δείκτες λειτουργικότητας των συστημάτων υγείας, όπως διαθεσιμότητα προσωπικού και πόρων, για την εκτίμηση του πραγματικού αντίκτυπου κάθε αναζωπύρωσης.
-Έχουμε στελέχη που προκαλούν ανησυχία;
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας παρακολουθεί ορισμένες παραλλαγές του SARS-CoV-2, επειδή φέρουν μεταλλάξεις που μπορεί να επηρεάσουν τη μεταδοτικότητα ή την ανοσοδιαφυγή. Αν και καμία δεν φαίνεται να αποτελεί σοβαρή απειλή αυτή τη στιγμή, η στενή παρακολούθησή τους είναι σημαντική γιατον έγκαιρο εντοπισμό πιθανών αλλαγών στη συμπεριφορά του ιού.
-Πώς έχει αλλάξει η εικόνα των συμπτωμάτων και της σοβαρότητας της νόσου σε σχέση με τα πρώτα χρόνια της πανδημίας;
Η σοβαρότητα της COVID-19 έχει μειωθεί σημαντικά σε πολλές περιοχές χάρη στη συσσωρευμένη ανοσία από εμβολιασμούς και προηγούμενες λοιμώξεις, καθώς και στη διάθεση και συνεχή ενίσχυση των θεραπευτικών πρωτοκόλλων. Τα συμπτώματα πλέον είναι συχνά ήπια π.χ. πονόλαιμος, βήχας, κόπωση, ενώ οι βαριές πνευμονικές επιπλοκές είναι λιγότερο συχνές, αν και οι ευάλωτες ομάδες παραμένουν σε κίνδυνο σοβαρής νόσησης. Τα συστήματα υγείας αντιμετωπίζουν σήμερα την COVID-19 αξιοποιώντας όλη την προηγούμενη εμπειρία, με μεγαλύτερη ετοιμότητα, με δοκιμασμένα πρωτόκολλα και έμπειρο προσωπικό, μειώνοντας την πιθανότητα επιβάρυνσης και διευκολύνοντας την ομαλή διαχείριση τυχόν νέων κύκλων.
H εμπιστοσύνη απέναντι στους ειδικούς
-Μετά από τόσα χρόνια πανδημίας, ποια είναι τα μόνιμα διδάγματα που άφησε η COVID-19 στη δημόσια υγεία;
Η εμπειρία της COVID-19 ανέδειξε κρίσιμα μαθήματα ως προς τη σημασία: της ισχυρής επιτήρησης, των επαρκών υποδομών, της ενίσχυσης και υποστήριξης του ανθρώπινου δυναμικού των συστημάτων υγείας, καθώς και της επιστημονικά τεκμηριωμένης επικοινωνίας για την ενίσχυση της εμπιστοσύνης του κοινού. Η πανδημία ανέδειξε επίσης τον σημαντικό ρόλο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ) που μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην ταχεία ανίχνευση κρουσμάτων, στην συνεχή παρακολούθηση των ευάλωτων ομάδων, στην παροχή αξιόπιστης πληροφόρησης και τη διατήρηση της πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες υγείας ακόμη και σε περιόδους πίεσης.
Παράλληλα, η ολοκληρωμένη προσέγγιση “One Health”, όπου η προστασία της υγείας εντάσσεται σε ένα πλαίσιο αλληλεξάρτησης ατόμων και περιβάλλοντος, η διεθνής συνεργασία και η ευελιξία στις στρατηγικές αντιμετώπισης, παραμένουν θεμελιώδεις παράγοντες για την αποτελεσματική και ταχεία ανταπόκριση σε νέες υγειονομικές απειλές.
-Πώς έχει επηρεάσει η πανδημία τη νοοτροπία του κόσμου απέναντι στην επιστήμη και στους ειδικούς; Έχει αυξηθεί ή μειωθεί η εμπιστοσύνη;
Η πανδημία ανέδειξε τη σημασία της δημόσιας υγείας και της ΠΦΥ, αλλά ταυτόχρονα ανέδειξε ένα σοβαρό πρόβλημα εμπιστοσύνης λόγω παραπληροφόρησης αλλά και διαφορών στις κοινωνικές και πολιτικές αντιλήψεις. Η «πανδημική κόπωση» λόγω σταθερής ανάγκης υιοθέτησης προστατευτικών μέτρων, μείωσε την προθυμία συμμόρφωσης στα αλλεπάλληλα μέτρα ακόμη και στους εμβολιασμούς, καθιστώντας κρίσιμη τη συμμετοχή ειδικών επαγγελματιών υγείας που θα μπορούν να παρέχουν ορθές και επιστημονικά τεκμηριωμένες πληροφορίες, να καθοδηγούν σωστά τους πολίτες και να διασυνδέουν αποτελεσματικά τα άτομα που προσέρχονται στις δομές Πρωτοβάθμιας Φροντίδας.
Ειδικά στο πλαίσιο της ΠΦΥ, η δυνατότητα διάθεσης επαρκούς χρόνου καθώς και η διαχρονική συνεργασία που συνήθως υπάρχει με άτομα και οικογένειες, αποτελούν συνθήκες πρόσφορες για διάλογο και επικοινωνία που θα ανατρέψει λανθασμένες αντιλήψεις, θα συζητηθούν οι αγωνίες των ανθρώπων και θα προαχθεί η εμπιστοσύνη τους.
Τα κρίσιμα ερωτήματα για τα εμβόλια
-Ποια είναι σήμερα η επιστημονική εικόνα για την αποτελεσματικότητα και τη διάρκεια προστασίας των εμβολίων;
Τα εμβόλια COVID-19 συνεχίζουν να παρέχουν υψηλή προστασία έναντι σοβαρής νόσησης, νοσηλείας και του κινδύνου θανάτου, αν και η ανοσία μειώνεται σταδιακά με την πάροδο του χρόνου. Οι αναμνηστικές δόσεις και τα αναβαθμισμένα εμβόλια, που έχουν σχεδιαστεί για να ανταποκρίνονται σε πιο πρόσφατες παραλλαγές του ιού, μπορούν να επαναφέρουν τα επίπεδα προστασίας. Συνιστάται οι ευάλωτες ομάδες να επανεμβολιάζονται τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο, ώστε να διατηρείται επαρκής ανοσία απέναντι στις κυκλοφορούσες παραλλαγές. Για τα ευπαθή απέναντι στον ιό άτομα υφίστανται και επικαιροποιούνται ειδικές κατευθυντήριες οδηγίες τις οποίες θα πρέπει να ακολουθούν ανάλογα με την ιδιαίτερη κατάσταση της υγείας τους.
-Τι απαντάτε σε όσους εκφράζουν ανησυχίες για παρενέργειες ακόμη και θανατηφόρες ή θεωρούν πως τα εμβόλια δεν χρειάζονται πια;
Τα εμβόλια COVID-19 μπορεί να προκαλέσουν ήπιες παροδικές παρενέργειες, ενώ οι σοβαρές αντιδράσεις είναι σπάνιες, με τα οφέλη (μείωση σοβαρής νόσησης, νοσηλειών και θανάτων) να υπερτερούν σαφώς των κινδύνων. Η προστασία είναι ιδιαίτερα σημαντική για τις ευάλωτες ομάδες, ενώ η επιστημονική κοινότητα παρακολουθεί συνεχώς την αποτελεσματικότητα των εμβολίων και προσαρμόζει τις συστάσεις, όπως και τις αναμνηστικές δόσεις, ανάλογα με τα νέα δεδομένα. Οι πολίτες καλούνται να ενημερώνονται από αξιόπιστες πηγές, κατεξοχήν δε από επαγγελματίες υγείας.
-Υπάρχουν νέα εμβόλια ή τεχνολογίες που θα μπορούσαν να βελτιώσουν την προστασία ή να καλύψουν νέες παραλλαγές του ιού;
Τα αναβαθμισμένα εμβόλια COVID-19 έχουν σχεδιαστεί για να ανταποκρίνονται στις πιο πρόσφατες παραλλαγές, ενισχύοντας την προστασία, ενώ παράλληλα συνεχίζεται η έρευνα για εμβόλια που θα προσφέρουν μακροχρόνια και πιο ολοκληρωμένη ανοσία. Η τεχνολογία mRNA παραμένει κεντρική, παρέχοντας ευελιξία και δυνατότητα γρήγορης προσαρμογής σε νέες εκδοχές του ιού.
Με φόντο το μέλλον…
-Πώς φαντάζεστε την επόμενη πενταετία όσον αφορά την COVID-19 — θα παραμείνει μια εποχική ασθένεια όπως η γρίπη ή θα υπάρξουν νέες εκπλήξεις;
Η COVID-19 πιθανότατα θα εξελιχθεί σε ενδημική νόσο με εποχικά κύματα, παρόμοια με τη γρίπη, απαιτώντας τακτικές αναμνηστικές δόσεις για τις ευάλωτες ομάδες. Η συνεχής γονιδιωματική επιτήρηση και η στενή παρακολούθηση της δημόσιας υγείας παραμένουν κρίσιμες για την έγκαιρη ανίχνευση νέων παραλλαγών και την προσαρμογή των εμβολίων και των μέτρων, ενώ η εμφάνιση νέων υποτύπων του ιού αλλά και νέων θεραπειών θα μπορούσε να αλλάξει σημαντικά το μέλλον της νόσου.
-Πιστεύετε ότι η εμπειρία της πανδημίας μάς έχει προετοιμάσει επαρκώς για μια μελλοντική παγκόσμια υγειονομική κρίση;
Η εμπειρία της COVID-19 έδειξε τη σημασία της ενίσχυσης των πόρων (ανθρώπινων και υλικών) των συστημάτων δημόσιας υγείας, της βελτίωσης των συστημάτων/μεθόδων επιτήρησης, της ενίσχυσης της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας καθώς και της αποτελεσματικής συνεργασίας μεταξύ φορέων υγείας. Παρά τα βήματα προόδου, απαιτείται σταθερή επένδυση σε υποδομές, προσωπικό, σχέδια διαχείρισης κρίσεων, στρατηγικές επικοινωνίας κινδύνου, εκπαίδευσης επαγγελματιών υγείας και εργαλείων/μέσων τεχνολογίας. Έτσι τα συστήματα υγείας θα είναι καλύτερα προετοιμασμένα να αντιμετωπίσουν μελλοντικές υγειονομικές κρίσεις, αξιοποιώντας εμπειρίες, δεδομένα και διδάγματα από την πρόσφατη πανδημία.
CV: Αρετή Λάγιου
Η Αρετή Λάγιου είναι Καθηγήτρια Επιδημιολογίας, Πρόληψης Νοσημάτων και Δημόσιας Υγείας, Διευθύντρια του Εργαστηρίου Υγιεινής και Επιδημιολογίας και μέλοςτουΣυμβουλίου Διοίκησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Διετέλεσε πρόεδρος του Τμήματος Δημόσιας και Κοινοτικής Υγείας και αναπληρώτρια Κοσμήτωρ της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακών τίτλων MSc & PhD στην Επιδημιολογία και Πληθυσμιακή Υγεία από το London School of Hygiene and Tropical Medicine (LSHTM) του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (UCL) και μεταδιδακτορικής έρευνας από το Harvard School of Public Health (HSPH).
Έχει πολυετές αυτοδύναμο διδακτικό έργο τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο στα γνωστικά αντικείμενα της Επιδημιολογίας, της Πρόληψης νοσημάτων, και της Δημόσιας Υγείας.
Ασχολείται ερευνητικά με την επιδημιολογία, την πρόληψη των χρονίων νοσημάτων, και την προαγωγή της υγείας. Έχει εκτεταμένη ερευνητική εμπειρία με ενεργό συμμετοχή σε εθνικές και διεθνείς επιδημιολογικές μελέτες και consortia αλλά και επιστημονική ευθύνη χρηματοδοτούμενων ερευνητικών και αναπτυξιακών προγραμμάτων. Την τρέχουσα περίοδο έχει την επιστημονική ευθύνη δύο προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από το ΕΣΠΑ.
Έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό ελληνικών και ξενόγλωσσων εργασιών, οι περισσότερες εκ των οποίων σε επιστημονικά περιοδικά με σύστημα κριτών που αποδελτιώνονται σε μείζονες επιστημονικές βάσεις δεδομένων. Έχει δημοσιεύσει 120 και πλέον ξενόγλωσσες εργασίες, 95 εκ των οποίων αποδελτιώνονται στις έγκριτες βάσεις δεδομένων ΜEDLINE και ISI. Τον Απρίλιο του 2024, η βάση Google Scholar κατέγραφε περισσότερες από 3.806 βιβλιογραφικές αναφορές στο έργο της και δείκτη Hirsch (h-index) 36. Έχει συμβάλλει στην συγγραφή του βιβλίου «Επιδημιολογία και Προαγωγή Υγείας- Συμπεριφορική Επιδημιολογία» και έχει συγγράψει κεφάλαια σε μείζονα ξενόγλωσσα και ελληνικά βιβλία.
Πηγή: Περιοδικό Volos City του Ομίλου Καρεκλίδη
