«… Κοπέλλες του Άουσβιτς, του Νταχάου κοπέλλες, μην είδατε την αγάπη μου; Την είδαμε σε μακρινό ταξίδι, δεν είχε πιά το φόρεμά της ούτε χτενάκι στα μαλλιά. Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου, η χαϊδεμένη από τη μάνα της και τ’ αδελφού της τα φιλιά. Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία. Κοπέλες του Μαουτχάουζεν, κοπέλλες του Μπέλσεν, μην είδατε την αγάπη μου…»
Ήταν 27 Γενάρη 1945 όταν ο Κόκκινος Στρατός, στα πλαίσια της εκστρατείας για την απελευθέρωση της Πολωνίας, έμπαινε στο κολαστήριο του Άουσβιτς, απελευθέρωσε τους μελλοθάνατους και αποκάλυψε σε όλο τον κόσμο τη φρίκη του φασισμού. Αυτή ήταν η μέρα της αποκάλυψης μιας τραγικής κι απίστευτης αλήθειας για το μέγεθος του δολοφονικού χαρακτήρα της ναζιστικής εξουσίας, που η καπιταλιστική (ταξική) ταυτότητά του, ήταν αυτή που έκανε δεδομένη την εχθρότητά του απέναντι στο εργατικό και το επαναστατικό κίνημα, σε κάθε διαφορετικό, που τον οδήγησε στην προγραμματισμένη, μαζική και με απάνθρωπες μεθόδους εξόντωσης εκατομμυρίων ανθρώπων από τη βάρβαρη φασιστική μηχανή. Των Εβραίων, των Τσιγγάνων, χιλιάδων αντιφασιστών και κομμουνιστών που άφησαν την τελευταία τους πνοή στα κολαστήρια του Άουσβιτς, του Μαουτχάουζεν, του Μπέλσεν.
Μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, στα χρόνια που ακολούθησαν στη συνέχεια μέχρι και τις μέρες μας, γίνεται μία προσπάθεια διαστρέβλωσης, παραχάραξης, αποσιώπησης της Ιστορίας και των αγώνων τη δεκαετία 1940-1950, με αναπόδεικτες εκτιμήσεις, αποσπασματική έκθεση πραγματικών γεγονότων ώστε το ψέμα να προσομοιάζει με την αντικειμενική αλήθεια. Έτσι ώστε, εν τέλει, να «αποτυπωθεί» στην ιστορική συνείδηση του εργαζόμενου, της νεολαίας, το επιθυμητό, ιδεολογικοπολιτικά στεγανοποιημένο και προπαντός εγκεκριμένο αποτέλεσμα, η διαιώνιση του υπάρχοντος εκμεταλλευτικού συστήματος, στη θωράκιση και υπεράσπισή του με κάθε μέσο, άλλοτε με την ενσωμάτωση, άλλοτε με την καταστολή και τις διώξεις.
Ιδιαίτερα στο θέμα του Ολοκαυτώματος και της διάσωσης της Εβραϊκής κοινότητας στο Βόλο όπου είχε τα λιγότερα θύματα από τη ναζιστική θηριωδία, μέσω της απόδοσης απελευθερωτικών ενεργειών σε άτομα που δεν είχαν καμία σχέση με τον αγώνα και που, πολύ περισσότερο, έβλεπαν τις πολιτικές δυνάμεις που κυριαρχούσαν στο χώρο του ΕΑΜ τότε φανερά εχθρικά. Κι αυτό διότι βρίσκονταν στο απέναντι στρατόπεδο των φίλα ή των προσκείμενων στους κατακτητές.
Αυτό έγινε, κυρίως, με το έντεχνο πλασάρισμα και με τη μορφή ακαδημαϊκών μονογραφιών για ανθρώπους που έζησαν εκείνη την εποχή στο Βόλο και οι οποίοι υποτίθεται «έδωσαν τα πάντα για να σώσουν τους Βολιώτες Εβραίους ή την πόλη και τις υποδομές της κατά την υποχώρηση των Γερμανών ναζιστών», ενώ στην πραγματική τους ζωή ήταν οι εκπρόσωποι του ναζιστικού καθεστώτος στην περιοχή. Ταυτόχρονα, απέκρυψαν τα πραγματικά γεγονότα και τους ανθρώπους που τελικά πρωτοστάτησαν σε αυτά, οι οποίοι δεν ήταν άλλοι από τους αγωνιστές και μαχητές του ΕΛΑΣ, του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ, της ΟΠΛΑ, του ΚΚΕ.
Μην ξεχνάμε ότι σήμερα ειναι σε ισχύ το πρόγραμμα «Μνήμες Κατοχής στην Ελλάδα» χρηματοδοτείται από το υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας, το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και το Γερμανικό Ιδρυμα «Μνήμη, Ευθύνη και Μέλλον» και διενεργείται σε συνεργασία με το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών που στόχο έχει να παραχαράξει την Ιστορία και να αναδείξει ψεύτικους πρωταγωνιστές για τις μέρες εκείνες, να απομειώσουν και να διαστρεβλώσουν τον κυρίαρχο ρόλο του ΚΚΕ και του ΕΑΜ τις μέρες εκείνες. Και ο λόγος είναι απλός : Διότι τότε ο λαός αποφάσισε και με την δράση του, άλλαξε τους πολιτικούς συσχετισμούς και θέλησε μία εξουσία δική του με δυνατό ΚΚΕ, κάτι που η αστική τάξη δεν θέλει να ξανασυμβεί και να βρεθεί στην θέση που βρέθηκε με την απελευθέρωση της χώρας το Φθινόπωρο του 1944.
Έτσι ένα πρόσωπο που προβάλλεται ότι τελικά έσωσε τους Εβραίους του Βόλου είναι ο τότε γερμανός πρόξενος στο Βόλο Έλμουτ Σέφελ. Ο Σέφελ δεν είναι τυχαίο πρόσωπο. Μεγαλέμπορος και εκπρόσωπος μεγάλων εταιρειών κυρίως γερμανικών στο Βόλο από την περίοδο του Μεσοπολέμου, έγινε πρόξενος της Γερμανίας και είναι αυτός που πρώτος ύψωσε τον αγκυλωτό σταυρό των Ναζί στο Βόλο, ανήμερα της 25ης Μάρτη 1933. (Βιβλίο Η Νίκη μας και πάλι πρωτάθλημα θα πάρει, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή 2020. σελ. 131).
Όμως για εκείνο για το οποίο παρουσιάζεται ως “ήρωας” είναι ότι “..αυτός ειδοποίησε και βοήθησε στην διάσωση των Εβραίων στο Βόλο…”. Πιθανόν, λέμε εμείς, να διέταξε και τους γερμανούς στρατιώτες να κοιμηθούν νωρίς εκείνα τα βράδυα που οι Οργανώσεις του ΕΑΜ έβγαζαν με βάρκες και με άλλα μέσα τους Βολιώτες Εβραίους από την πόλη, με τις ταυτότητες με τα χριστιανικά ονόματα που αυτό είχε κατασκευάσει χάρις στο μηχανισμό του στα χέρια τους, για να ολοκληρωθεί το “σχέδιο διάσωσης”.
Πέθανε τον Μάη του 1964 στο Βόλο. Την ημέρα της κηδείας του, όπως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις εκφωνούνται επικήδειοι όπου αναφέρονται οι σπουδαίες πράξεις του αποθανόντος κατά την διάρκεια της ζωής του.
Έτσι και στην κηδεία του Χ. Σέφελ εκφωνήθηκαν μακρόσυρτοι αποχαιρετιστήριοι λόγοι τόσο από μία φωτεινή μορφή της τοπικής κοινωνίας τότε, τον Μητροπολίτη Δημητριάδος Δαμασκηνό (που είχε περάσει ως όμηρος από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης), όσο και από τον τότε νομάρχη Παπαδάκο έναν άνθρωπο του καθεστώτος από την περίοδο του εμφυλίου πολέμου και αντικομμουνιστή με πατέντα. Κανείς τους όμως δεν αναφέρεται σε καμιά διάσωση των Εβραίων στο Βόλο από τον Σέφελ, ενώ αναφέρονται μόνο σε κάποια άλλη παρέμβαση του, για την διάσωση κάποιων προυχόντων της πόλης από τους Γερμανούς. (Ταχυδρόμος 14-5-1964).
Ακόμη και ο Μητροπολίτης Ιωακείμ σε βιβλίο, διακοσίων και πλέον σελίδων, που εξέδωσε το 1950 με τίτλο “Μεταξύ Γερμανών και ανταρτών” δεν αναφέρει κάτι σχετικό.
Όμως τελικά ποιος είναι στόχος από αυτή την “ηρωοποίηση” του Σέφελ. Ένας και μοναδικός : Να μειωθεί, να ξεχαστεί η δράση του ΕΑΜ και του ΚΚΕ που εκείνη την εποχή είχαν καταστεί χάρις στις θυσίες των καλύτερων παιδιών τους, σε κυρίαρχη πολιτική δύναμη, ο λαός είχε ενστερνιστεί την πολιτική τους, διεκδικούσε με το όπλο στο χέρι έναν και μία ζωή δικαιότερη και κοινωνικά διαφορετική που θα ξημέρωνε για τους αδικημένους και εκμεταλλευόμενους της κοινωνίας.
Τι έγινε τελικά…;
Σε κείνα τα χρόνια της Κατοχής, ενδιάμεσος φορέας για την μεταφορά των αποφάσεων των Αρχών Κατοχής ήταν οι υπηρεσίες του δήμου Βόλου. Όπως ίσχυσε και στην περίπτωση των Εβραίων, που η αρμόδια υπηρεσία στις 14 του Γενάρη 1944 ανέφερε σε ανακοίνωσή της: «Κατόπιν διαταγής της αρμόδιας Γερμανικής αρχής, άπαντες οι εν Βόλω Ισραηλίται από ηλικίας 14 ετών και άνω, άρρενες και θήλεις, όπως διέλθωσι εκ των γραφείων μας διά την εγγραφήν τους την προσεχή Τετάρτη 19 τρέχοντος ώραν 10-11 το πρωί (Εκ του γραφείου δήμου)». (Τύπος του Βόλου 14-1-1944.)
Ουσιαστικά δηλαδή, τους ζητούσαν να παραδοθούν.
Το ΕΑΜ όμως, από πολύ νωρίτερα υπογράμμιζε σε Προκήρυξή του: «…Ο αιμοχαρής κατακτητής ετοιμάζει ένα από τα φοβερώτερα και απαισιώτερα πογκρόμ εναντίον των ελλήνων Εβραίων… Το νέο αυτό έγκλημα δεν στρέφεται μόνον κατά των Εβραίων αλλά και εναντίον του ελληνικού λαού, διότι οι έλληνες εβραίοι είναι ένα κομμάτι του ελληνικού λαού… Γι’ αυτό το ΕΑΜ καλεί τον αθηναϊκό λαό και όλους τους έλληνες και κάθε χριστιανό, να βοηθήση για την σωτηρία των Εβραίων… Με ομαδικές διαμαρτυρίες, με μεγάλες επιτροπές και γενικώτερες κινητοποιήσεις για να ματαιώσουμε το ετοιμαζόμενο πογκρόμ… Να δώσουμε στέγη και καταφύγιο σε κάθε διωκόμενο Εβραίο, να τσακίσουμε κάθε καταδότη Εβραίου…». (Αθήνα 22-1-1943… Το ΕΑΜ των Εθνικοτοπικών οργανώσεων Ρούμελης, Θεσσαλίας, Θράκης- Μακεδονίας, Επτανήσων, Δωδεκανήσων, Πελοπονήσσου, Αιγαίου και Εβραίων…)
Φυσικά, χάρη στις πληροφορίες που είχαν το προηγούμενο διάστημα οι οργανώσεις του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στον Βόλο, μπόρεσαν να φυγαδεύσουν τους Εβραίους του Βόλου, κυρίως προς την περιοχή του Πηλίου, και να τους διασώσουν στη μεγάλη τους πλειοψηφία. Για την επιχείρηση διάσωσης των Εβραίων του Βόλου κινητοποιήθηκε όλος ο μηχανισμός του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, σε συνεργασία με τον αρχιραβίνο Πεσάχ που ήταν ο συνδετικός κρίκος μαζί τους. Η επιχείρησε οργανώθηκε και εκτελέστηκε με απόλυτη μυστικότητα, ουσιαστικά σε μια βραδιά, με έτοιμη υποδομή υποδοχής των Εβραίων σε περιοχές που δεν ελέγχονταν από τους Γερμανούς και μάλιστα με πλαστές ταυτότητες –με χριστιανικά ονόματα– τις οποίες κατασκεύασε με εντολή του ΚΚΕ συγκεκριμένος αγωνιστής. Ήταν ο Κωνσταντίνος Μπελογιάννης. (Μαρτυρία Κ. Μπελογιάννη το 2007, στο βιβλίο «Όταν τους ιδώμεν όλους υπό το πέλμα μας».).
Η χαρακτηριστικότερη από όλες τις μαρτυρίες των Εβραίων του Βόλου αποτύπωσε ως εξής τα γεγονότα: «Ένα βράδυ, άρχισε ο αρχιραβίνος να περνά ένα-ένα τα σπίτια των Εβραίων και να μας ειδοποιεί να προετοιμαστούμε να φύγουμε από την πόλη για το βουνό, διότι οι Γερμανοί ετοιμάζονται να μας συγκεντρώσουν, να μας συλλάβουν και να μας στείλουν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως είχε γίνει το προηγούμενο διάστημα στη Θεσσαλονίκη. Είχαν ζητήσει από το δήμο τις καταστάσεις των Εβραίων. Φτιάξαμε ένα μπόγο, βάλαμε λίγα πράγματα και κατεβήκαμε μέσα στο σκοτάδι της νύχτας σε ένα σημείο του λιμανιού. Εκεί μας περίμεναν βάρκες, μπήκαμε μέσα και μας έβγαλαν κάπου στα Καλά Νερά. Από εκεί ανεβήκαμε στις Μηλιές και πάλι με τα ποδάρια φτάσαμε στο Προμύρι. Εκεί μείναμε μέχρι την Απελευθέρωση. Άλλοι πήγαν στον Άγιο Λαυρέντιο, όλοι πια, με “χριστιανικά ονόματα” και νέες ταυτότητες που μας έδωσε η Οργάνωση του Βόλου, του ΕΑΜ. Μας έκρυψαν, μας έσωσαν. Τα βιβλία της Συναγωγής δόθηκαν και φυλάχτηκαν στον Ιερό ναό της Μεταμόρφωσης…». (Μαρτυρία Ματούλη Φελούς.).
Σε αντίθεση, λοιπόν, με όσους σήμερα προσπαθούν να αποκρύψουν τη συμβολή του ΚΚΕ και του ΕΑΜ εκείνη την περίοδο, η ιστορία είναι ιδιαίτερα πεισματάρα. Τα ιστορικά ντοκουμέντα διαψεύδουν τα προκατασκευασμένα σχήματα.
Δε χρειάστηκε δα και μεγάλη προσπάθεια για να βρούμε επιστολή του ίδιου του αρχιραβίνου Πεσάχ, που έθεσε τα πράγματα στην πραγματική τους διάσταση. Καμιά φορά οι νεκροί μιλάνε πιο θαρρετά από τους ζωντανούς. Παραθέτουμε αυτούσιο το δημοσίευμα εφημερίδας του Βόλου αμέσως μετά την Απελευθέρωση: «Ο αρχιραβίνος Βόλου κ. Μωυσής Πεσάχ ο οποίος με άλλους συμπολίτες μας Ισραηλίτες κατέφυγε στα ελεύθερα χωριά μας στην περίοδο της Κατοχής, με την απελευθέρωση απέστειλε θερμό ευχαριστήριο γράμμα προς το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, το 54ο σύνταγμα, τη Διοικητική Επιτροπή Θεσσαλίας και την Επαρχιακή Επιτροπή του ΕΑΜ Βόλου, στην οποία εκφράζει τη βαθιά του ευγνωμοσύνη προς τον ΕΛΑΣ και τις απελευθερωτικές οργανώσεις για την προστασία που παρέσχον σ’ αυτόν και σε όλους τους Ισραηλίτες. Στο θερμό γράμμα ο αρχιραβίνος Βόλου καταλήγει ως εξής: «…Η παγκόσμιος Ιστορία του Εβραϊσμού και η νεωτέρα τοιούτη θα μνημονεύουν μεταξύ των άλλων και εις ιδιαίτερον κεφάλαιον το σημαντικόν γεγονός της διασώσεως των Εβραίων της Ελλάδος, οίτινες κατέφυγον με την προστασίαν του ΕΛΑΣ και την παρασχεθείσαν εις αυτούς συνδρομήν και υποστήριξην κατά την διάρκειαν του σκληρού διωγμού των υπό των βαρβάρων Γερμανών. Ημείς δε οι Ισραηλίται της Ελλάδος ουδέποτε θα λησμονήσωμεν την μεγάλην αυτήν ευεργεσίαν ης ετύχαμεν εκ μέρους του ηρωικού εθνικού στρατού του ΕΛΑΣ και των οπαδών των λοιπών απελευθερωτικών οργανώσεων του ΕΑΜ ως και της προστάτιδος των θυμάτων του φασισμού και μάνας των φτωχών Εθνικής Αλληλεγγύης, της ειρηνοφίλου Εθνικής Πολιτοφυλακής, της ΕΠΟΝ της ελπίδος αυτής του έθνους και όλων των πραγματικών Ελλήνων συμπατριωτών μας, και εστέ βέβαιοι ότι το γεγονός τούτο θα μεταβιβάζωμεν κατά ιεράν υποχρέωσιν από γενεάς εις γενεάν προς υπόμνησιν της οφειλομένης μεγάλης ευγνωμοσύνης εις τον απελευθερωτικόν στρατόν ΕΛΑΣ και τα αδελφάς οργανώσεις αυτού. Αι ευλογίαι του Υψίστου ας συνοδεύσουν τα έργα σας, έργα λαοσωτήρια της ανθρωπότητας, εθνοσωτήρια δι’ ημάς τους Έλληνας. Αυτός ας διαφυλάτη εκ παντός κινδύνου και βλάβης για το καλό όλων μας. Ο δρόμος σας, δρόμος τροπαίων. Ζήτω ο ΕΛΑΣ, Ζήτω η Ελλάς. Ο αρχιραβίνος Βόλου Μωυσής Συμεών Πεσάχ…”». (Εφημερίδα Αναγέννηση του ΕΑΜ Μαγνησίας 6-1-1945.)
