Όσο κι αν παραβλέψεις την ιστορία σου, αυτή έρχεται πίσω σου και σε κυνηγά. Και ο ελληνισμός διασώθηκε χάρις στην ιστορία του. Η ελληνική γλώσσα, η γραμματεία, η εκκλησία, τα έθιμα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, διασώθηκαν χάρις στο έπος των Ελλήνων εμπόρων, των ναυτικών και των πραματευτάδων, που διέσχιζαν τις πεδιάδες και τα στενά ποτάμια περάσματα των Βαλκανίων για να φθάσουν στις απέραντες πεδιάδες της Κεντρικής Ευρώπης ή στα πλεούμενα των καπεταναίων που έκαναν το εμπόριο ανάμεσα στα νησιά του Αιγαίου, στην Κωνσταντινούπολη και στα λιμάνια του Ευξείνου πόντου.
Οι κοινότητες που σύστηναν εκεί διέσωζαν την εθνικότητα, τη γλώσσα και τη θρησκευτική ταυτότητα των μεταναστών. Η εκκλησία, συχνά κοινή με άλλες βαλκανικές εθνότητες, ήταν απαραίτητο στοιχείο για την τέλεση των θείων μυστηρίων και τη διατήρηση της ελληνικότητας των οικογενειών. Το σχολείο, που συντηρούνταν με τις εισφορές των μελών της κοινότητας, διέσωζε τη γλώσσα, τη γραφή και δίδασκε όσα ήταν απαραίτητα για το εμπόριο και για τη μνήμη του ελληνικού πολιτισμού. Πολλά από τα σχολεία και τις εκκλησίες εκείνων των εποχών διασώζονται ακόμη.
Σήμερα αυτή η ιστορία αναδύεται στην επιφάνεια της επικαιρότητας και μας βάζει το μεγάλο δίλημμα: θα παραμείνουμε οι Έλληνες κοσμοπολίτες, πρωτοπόροι στο εμπόριο και στα γράμματα ή θα αποδεχτούμε τη μοίρα μιας μικρής βαλκανικής εθνότητας, αποκηρύσσοντας το παρελθόν και μαζί τις δυνάμεις που μας έκαναν να μεγαλουργήσουμε;
Στα Βαλκάνια η ιστορία του ελληνισμού είναι πανάρχαιη. Υπήρχε πολλούς αιώνες πριν την έλευση των Σλάβων, των Ιλλυριών, των Βουλγάρων και των Τούρκων. Αρχαίες ελληνικές πόλεις αναδύονται όπου γίνεται εκσκαφή: στο κέντρο της Φιλιππούπολης, στην πόλη των Σκοπίων, στα παράλια του Ευξείνου Πόντου, που βρίθουν από ελληνικές αρχαιότητες, στην Κριμαία, μέχρι τον μακρινό Πόντο με τις πολλές αρχαίες αποικίες.
Τα Βυζαντινά Βαλκάνια ανέδειξαν δύο μεγάλα κέντρα της πολιτικής, της οικονομίας και του πολιτισμού: την Κωνσταντινούπολη ως “βασιλεύουσα” και τη Θεσσαλονίκη ως “συμβασιλεύουσα”. Από εκεί η βυζαντινή τέχνη, αρχιτεκτονική, αγιογραφία, ψηφιδωτά, και η ελληνική γλώσσα εξακτινίζονταν στα μεγάλα κέντρα της περιφέρειας και στα γύρω χωριά, στις Πρέσπες, στην Ιλλυρία, στα Σκόπια, στη Σερβία, στο Βελιγράδι, στη Σόφια, στη Φιλιππούπολη, στις ελληνικές πόλεις της Σωζόπολης, της Αγχιάλου, της Μεσημβρίας, της Βάρνας, στις όχθες του Δούναβη, και διαμόρφωσαν την τέχνη και τα γράμματα που στο διάβα του χρόνου αποτέλεσαν τη “ζύμη” των εθνικών πολιτισμών.
Οι δυνάμεις του Ελληνισμού στη μακρά πορεία του ήταν: η πρωτογενής παραγωγή, η κατεργασία και η μεταπώληση στα μακρινά αστικά κέντρα της Ευρώπης, η ισχυρή και τολμηρή εμπορική ναυτιλία και η αγάπη για τα γράμματα. Ποτέ ο εθνικισμός, ο θρησκευτικός φανατισμός, οι χιλιαστικές “προφητείες”, ο πόλεμος.
Οι Έλληνες οργάνωσαν κοινότητες, σχολεία, εκκλησίες, πολιτιστικούς συλλόγους. Διείσδυσαν ειρηνικά και επέβαλαν την οικονομική και πνευματική υπεροχή τους. Αυτό μας δίδαξε το παρελθόν, αυτός πρέπει να είναι και ο δρόμος του μέλλοντος.
