Θεσσαλονίκη, παραμονές του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου: Πάθη, ανταγωνισμοί, ένοχα μυστικά θα έρθουν όλα στο φως, καθώς οι ήρωες αυτού του ιστορικού μυθιστορήματος, καλούνται να αντιδράσουν και να πάρουν θέση σ’ έναν κόσμο που αλλάζει δραματικά. “Η Επιστροφή” της συγγραφέα Πέρσας Κουμούτση (εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ) φέρνει τον αέρα μιας άλλη εποχής και βάζει τον αναγνώστη στη θέση θεατή γεγονότων και καταστάσεων μιας άλλης Ελλάδας. Η γνωστή και βραβευμένη συγγραφέας και μεταφράστρια ποίησης και λογοτεχνίας αραβόφωνων δημιουργημάτων μίλησε στο «Ράδιο ΕΝΑ» και στον Ηλία Κουτσερή για το νέο της συγγραφικό εγχείρημα στο οποίο όπως ανέφερε πάντα πατά σε δύο κόσμους, σε δύο πολιτισμούς… Η Πέρσα Κουμούτση γεννήθηκε στο Κάιρο. Ήρθε στην Ελλάδα αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη Φιλοσοφική Σχολή του Αιγυπτιακού Πανεπιστημίου του Καΐρου. Τα πρώτα χρόνια δίδαξε στην ανώτερη εκπαίδευση, ενώ από το 1993 ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη λογοτεχνική μετάφραση από τα αραβικά και τα αγγλικά. Από το 2002 ξεκίνησε να εκδίδει τα δικά της βιβλία.
Τι είναι αυτό που θέλετε να αποτυπώσετε στην “Επιστροφή”;
Τα περισσότερα βιβλία μου άπτονται του διαπολιτισμικού διαλόγου, δηλαδή της ζωής των Ελλήνων στην Αίγυπτο ως συνέχεια της παράδοσης του Τσίρκα, τηρουμένων βέβαια των μεγεθών και των αξιών, αλλά είναι το δεύτερο βιβλίο μου στα οκτώ που έχω γράψει που δεν αναφέρεται στην επιστροφή στην πατρίδα, αλλά στην επιστροφή σε μια άλλη πατρίδα. Στην επιστροφή του ήρωά μου στη Θεσσαλονίκη σε μία πολύ ταραγμένη εποχή, αντικατοπτρίζει και τον ψυχισμό του ήρωα. Το βιβλίο μου διαδραματίζεται πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην μεταξική εποχή, δηλαδή δεν φτάνω μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου αλλά πως ήταν η ζωή και πως αντιδρούσαν οι άνθρωποι σ’ αυτά τα γεγονότα λίγο πριν από το μεγάλο και τραγικό γεγονός του πολέμου.
Άρα στους τόπους δράσεις είναι κυρίως η Θεσσαλονίκη ή και άλλοι τόποι;
Είναι η Θεσσαλονίκη και η Αθήνα. Ξέφυγα λίγο από την Αλεξάνδρεια και το Κάιρο, αλλά είναι ακριβώς η αντιστοιχία τους. Γράφω για δύο τόπους, ίσως επειδή ανήκω σε δύο τόπους, πάντα πατάω σε δύο τόπους, δύο γλώσσες, δύο πολιτισμούς. Σε όλα μου τα βιβλία υπάρχει πάντα η μετατόπιση ανάμεσα σε δύο τόπους, είναι κάτι που κουβαλάω μέσα μου!
Ένα ιστορικό μυθιστόρημα συνεπάγεται και με αρκετή έρευνα;
Ναι, πάντα όλα μου τα βιβλία, μπορεί να μην είναι όλα «καθαρόαιμα ιστορικά», με την έννοια ότι δεν εστιάζουν τόσο πολύ στην ιστορία, αλλά η ιστορία είναι πάντα η αφορμή γιατί πιστεύω πάρα πολύ ότι δεν μπορεί να υπάρξει ατομικό χωρίς το ιστορικό πλαίσιο, δηλαδή δεν υπάρχει ατομική συνείδηση χωρίς την συλλογική. Και ό,τι κάνουμε, όλες οι πράξεις μας, όλη η πορεία της ζωής μας είναι σε συνάφεια με την κοινωνική μας πορεία και τα γεγονότα που επιδρούν σε μας. Ένα απλό παράδειγμα, τώρα ο κορωνοϊός είναι ένα γεγονός, ένα εξωτερικό γεγονός, που εξαιτίας του οι άνθρωποι άρχισαν να συμπεριφέρονται αλλιώς, άρχισε να διαφέρει η ψυχοσύνθεση των ανθρώπων. Άρα κάθε τέτοιο γεγονός που αλλάζει το κοινωνικό και πολλές φορές και το πολιτικό πλαίσιο, όπως είναι ένας πόλεμος, μια διένεξη, όλα αυτά έχουν επιπτώσεις στην ψυχολογία των ηρώων μου. Σ’ όλα μου τα βιβλία οι ήρωες δρουν και ατομικά, ατομιστικά αλλά και σαν σύνολο. Ο συγκεκριμένος ήρωας πάσχει από αυτό, δηλαδή θέλει να δράσει μόνο ατομιστικά, δεν έχει τη δύναμη να αντιπαρατεθεί με τα προβλήματα τα εξωτερικά, τα μεγαλύτερα και αυτό έχει ως συνέπεια μια επιστροφή, πολύ οδυνηρή για τον ίδιο, αλλά και για την οικογένειά του. Είναι περισσότερο η επιστροφή στη συνείδησή μας, είναι κυρίως συμβολική αυτή η επιστροφή.
Είστε μεταφράστρια ποίησης και πεζογραφίας κυρίως από αραβόφωνες χώρες…
Ναι, λόγω καταγωγής και σπουδών . Πάντα το ελληνικό και το αραβικό στοιχείο συνυπάρχουν στα βιβλία μου, δεν μπορεί να υπάρξει το ένα χωρίς το άλλο και αυτό με βοηθάει ώστε να έχω μία πιο σφαιρική οπτική πάνω στα πράγματα.
Ιστορικά υπάρχουν πολλές συνδέσεις, υπάρχουν και κοινά στοιχεία της ελληνικής ποίησης με την αραβική;
Υπάρχουν πολλά που δεν είναι γνωστά, τα έχω αναφέρει και στα άρθρα μου, αλλά και μέσα στα βιβλία μου είναι πολύ απτό αυτό, τα κοινά αυτά στοιχεία δείχνουν και πόσο τελικά μοιάζουμε οι άνθρωποι. Δεν διαφέρουν από τον ένα τόπο στον άλλο, αυτό είναι κάτι που διδάχθηκα μελετώντας την αραβική λογοτεχνία, την αγγλική λόγω σπουδών, αλλά και την ελληνική λόγω ενασχόλησης.
Ο άνθρωπος είναι ένα πλάσμα που παντού έχει τις ίδιες αντιδράσεις ακόμη κι αν οι εξωτερικές συνθήκες διαφέρουν, κατά βάση έχει τις ίδιες φοβίες, τα ίδια υπαρξιακά προβλήματα κι αυτό δεν διαφέρει από τόπο σε τόπο. Κι αυτό το αποτυπώνω σε όλα μου τα βιβλία, ακόμη και σ’ αυτό. Διότι ο ήρωάς μου ξεκινάει από το Βερολίνο και φτάνει στη Θεσσαλονίκη μετά από 25 χρόνια απουσίας και υπάρχουν αυτά τα στοιχεία.
Έχετε ασχοληθεί όμως όπως γνωρίζω και με τους μεγάλους δημιουργούς της διασποράς. Πόσο πιο δυνατή βγαίνει η Ελλάδα μέσα από την ανάδειξη αυτών των έργων;
Στο προηγούμενο βιβλίο “Οι Αλεξανδρινές φωνές στην οδό Λέψιους”, αποτυπώνεται η ζωή των Ελλήνων στην περίοδο του Καβάφη και αναφέρομαι και στον Καβάφη κι ότι περιφέρεται στους δρόμους και παίζει ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας. Δείχνω πως η ζωή η προσωπική, αλλά και το ποιητικό έργο, είχε αντίκτυπο στο άμεσο περιβάλλον του, αλλά και στο Ελλαδίτικο, ειδικά όταν γυρίζει στην Ελλάδα και μένει ένα διάστημα. Κάποιοι μου είπαν ότι προτιμούν να διαβάζουν δικά μου βιβλία, παρά ιστορία για τη Μέση Ανατολή κι αυτό θεωρώ ότι ήταν ένα από τα σπουδαιότερα κομπλιμέντα που μου έχουν γίνει. Κι έχω ασχοληθεί πολύ με Τσίρκα και Καβάφη, τους θεωρώ δασκάλους μου, τους έχω σημείο αναφοράς κι έχω επηρεαστεί κι από την ποίηση και από την πεζογραφία και υπάρχουν έντονα αυτά τα στοιχεία στα βιβλία μου.
Άρα μιλάμε για έναν μεγάλο πλούτο, που αυτός αναδεικνύεται όμως, τόσο, όσο θα έπρεπε;
Όχι , δυστυχώς κι αυτό είναι ένα μεγάλο παράπονό μου. Γίνονται προσπάθειες και κάποια στιγμή ελπίζω να ευοδωθούν.
