Πολλοί από όσους έχουν επισκεφτεί τις Μηλιές λένε ότι πρόκειται για ένα χωριό που, με τον δικό του τρόπο, καταφέρνει και συμπυκνώνει σε μικρογραφία όλο το Πήλιο. Ξεχωρίζοντας, έτσι, σε μια γεωγραφική περιοχή γεμάτη ομορφιές, κατάφυτη με καστανιές, ελιές και (φυσικά) μηλιές.
Οι Μηλιές απέχουν 28 χιλιόμετρα από τον Βόλο και είναι χτισμένες σε υψόμετρο 400 μέτρων, στους πρόποδες του φημισμένου «Βουνού των Κενταύρων». Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 δηλώθηκαν ως τόπος μόνιμης κατοικίας από 640 άτομα.
Η τοπική παράδοση θέλει τον πρώτο οικισμό να ιδρύεται από ανθρώπους που ήρθαν στο Πήλιο ως πρόσφυγες από τις Μηλιές της Εύβοιας –οι οποίες εξακολουθούν να υφίστανται– ελπίζοντας ότι έτσι θα απαλλαχθούν από τις πειρατικές επιδρομές του Μεσαίωνα και των πρώτων νεότερων αιώνων. Η παλιότερη γραπτή αναφορά που έχουμε στη διάθεσή μας πιστοποιεί ότι το χωριό στεκόταν εκεί το 1510. Θα πέρναγε ωστόσο καιρός μέχρι να αρχίσει να γνωρίζει ακμή και άνθιση.
Η οικονομική ανάπτυξη χτύπησε την πόρτα στις Μηλιές στα τέλη του 18ου αιώνα. Παράλληλα, ξεπρόβαλλε και η πρώτη εξέχουσα προσωπικότητα που βγήκε από το χωριό: ο κληρικός, συγγραφέας και χαρτογράφος Άνθιμος Γαζής –μία από τις σπουδαιότερες μορφές για τον Ελληνικό Διαφωτισμό. Χάρη στη δράση του άνοιξε εκεί η Μηλιώτικη Σχολή (1814), παρέχοντας μαθητεία στις φυσικές επιστήμες και στη φιλοσοφία σε ένα σπάνιο για τον τόπο μας επίπεδο, που συναγωνιζόταν τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα της εποχής.
Το 1821, μάλιστα, ο Γαζής δεν δίστασε να κηρύξει την επανάσταση στις Μηλιές, παίρνοντας προσωπικά μέρος στις (ανεπιτυχείς) συρράξεις που έγιναν στην ευρύτερη περιοχή κόντρα στους Τούρκους. Η σχολή επέζησε μέχρι το 1844, αλλά η πρότυπη βιβλιοθήκη της εξακολουθεί να λειτουργεί και στις δικές μας ημέρες: ονομάζεται «Ψυχής Άκος» (σημαίνει «θεραπεία ψυχής») και προσφέρει ένα μοναδικό αξιοθέατο, καθώς είναι μία από τις παλαιότερες σε όλη την Ελλάδα. Διαθέτει χιλιάδες τίτλους, μεταξύ τους και ορισμένα σπάνια βιβλία και χειρόγραφα. Διασώζει, επίσης, την επαναστατική σημαία του Γαζή.
Τι αξίζει να δείτε και να κάνετε αν έρθετε στις Μηλιές
Οι Μηλιές είναι τερματικός σταθμός για τον «Μουντζούρη», δηλαδή για το περίφημο τρενάκι του Πηλίου. Η πρώτη του χρήση ανάγεται στο μακρινό 1903, όταν ο οικισμός ήταν ακόμα κεφαλοχώρι με σημαντικό πληθυσμό, οπότε κρίθηκε απαραίτητη η σιδηροδρομική του σύνδεση με τον Βόλο. Μάλιστα, την πραγμάτωσε ο Ιταλός μηχανικός Εβαρίστο ντε Κίρικο –πατέρας του διάσημου σουρεαλιστή ζωγράφου Τζόρτζιο Ντε Κίρικο.
Το τρένο βγήκε εκτός λειτουργίας το 1971, αλλά το 1985 χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο, οπότε ξανατέθηκε σε νέα τροχιά το 1996, πλέον ως τουριστικό αξιοθέατο, διατηρώντας το παλιό χαϊδευτικό «Μουντζούρης». Πλέον, βέβαια, εκτελείται μόνο το δρομολόγιο από τις Μηλιές στα Άνω Λεχώνια (από τον Απρίλη ως και τον Οκτώβρη, όχι όλη τη χρονιά). Το οποίο διασχίζει μία από τις πιο στενές σιδηροδρομικές γραμμές στον κόσμο (είναι μόλις 60 εκατοστά), που θεωρείται όμως μία από τις ωραιότερες διαδρομές με τρένο σε όλη την Ευρώπη.
Οι Μηλιές, ωστόσο, έχουν ένα ακόμα αξιοθέατο, το οποίο συναγωνίζεται τον «Μουντζούρη» σε ιδιαιτερότητα. Πρόκειται για τον ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, που συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πιο παράξενες εκκλησίες στην Ελλάδα. Θεωρείται κτίσμα του 18ου αιώνα, ωστόσο είναι άγνωστο ποιοι την έχτισαν.
Τα παράδοξα που σχετίζονται με τους Παμμέγιστους Ταξιάρχες είναι δύο. Πρώτον, όποιος τους οικοδόμησε κατέβαλλε πολύ μεγάλη προσπάθεια ώστε να μη μοιάζουν με εκκλησία: δεν υπήρχαν δηλαδή ούτε καμπαναριό ούτε εξωτερικά θρησκευτικά σύμβολα (πλέον έχουν προστεθεί, βέβαια), ενώ τα πάντα στο εσωτερικό φτιάχτηκαν έτσι ώστε ο ήχος να μην ακούγεται εκτός ναού –παρότι η ακουστική κρίνεται ως εξαιρετική, με αναποδογυρισμένα πιθάρια να έχουν τοποθετηθεί στους τρούλους ώστε να εξασφαλίζουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
Δεύτερον, στη δεξιά γωνιά του πρόναου, απόμερα συγκριτικά με τις υπόλοιπες αγιογραφικές παραστάσεις, βλέπει κανείς τον «Μάταιο Βίο του Πλάνου Κόσμου», όπου ο άγνωστος καλλιτέχνης έχει απεικονίσει τον πλήρη ζωδιακό κύκλο. Μια εικόνα ασύμβατη με τις δοξασίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας, δηλαδή, που για χρόνια δημιουργούσε αμηχανία στους ιερείς των Μηλιών, με αποτέλεσμα η παράσταση να έχει καταχωνιαστεί πίσω από παλιά επίπλωση. Δημιουργός της ίσως είναι κάποιος μοναχός από το Άγιο Όρος που βρέθηκε ένα διάστημα στο χωριό: λέγεται ότι έζησε εκεί επί 33 χρόνια, αλλά το όνομά του έχει ξεχαστεί από τις προφορικές παραδόσεις των κατοίκων.
Τέλος, πέρα από την προαναφερόμενη βιβλιοθήκη «Ψυχής Άκος», αξίζει να προγραμματίσετε μια επίσκεψη και στο Λαογραφικό Μουσείο, στην κεντρική πλατεία. Κι αυτό γιατί, πέρα από μια καλή συλλογή τοπικών φορεσιών και ειδών καθημερινότητας, φιλοξενεί και ορισμένα έργα του θρυλικού λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου. Ο τελευταίος βρέθηκε στις Μηλιές το 1897 κι έζησε 3 χρόνια ως κάτοικός τους.
