Η αφύπνιση της εξεγερμένης συνείδησης

Του εκπαιδευτικού Δημήτρη Μποσνάκη

Μέχρι τη δεκαετία του ’60 ο αναδυθείς από τον πόλεμο Δυτικός κόσμος κατάφερε να διασώσει την ενότητά του και να εμφανίζεται σαν μια όαση ασφάλειας και οικονομικής σταθερότητας, σαν μια παγκόσμια κυψέλη, όπου ο καθένας είχε ένα δημιουργικό ρόλο, χτίζοντας το ειρηνικό μέλλον της ανθρωπότητας. Όλα αυτά πάνω στα αποκαϊδια ενός παγκόσμιου πολέμου, στην επιβολή του ολοκληρωτισμού δίκην κοινωνικού πειράματος, στην αποσιώπηση των γενοκτονιών που διαπράχθηκαν στη δίνη του πολέμου, στη λεηλασία του απαξιωμένου τρίτου κόσμου από τους νικητές. Η δεκαετία του ’60 έφερε τα πρώτα ρήγματα στο Δυτικό Οικοδόμημα.
Αναπτύχθηκαν κινήματα αμφισβήτησης που έφεραν τα πρώτα σύννεφα στην αισιοδοξία. Το αφήγημα ότι ο κόσμος είναι μια ενότητα, μια ολότητα, που πρέπει να βαδίσει σε κοινές επιλογές, άρχισε να αμφισβητείται.
Η θεωρία της Αποδόμησης που κατακτούσε τους πανεπιστημιακούς, τους πολιτικούς χώρους και τα αριστερά κινήματα, υποστήριζε ότι η ιστορία χαράσσεται από τη δυναμική των αντιθέσεων. Έδωσε χώρο στις μικρές δυνάμεις, στο κοινωνικό περιθώριο, σε κάθε ανατρεπτικό παράγοντα, στην αποσυναρμολόγηση του λόγου και της σκέψης. Κατέρριψε την ιερότητα του θεσμοθετημένου, αντικατέστησε την υπακοή των κάτω προς τους επάνω με το σεβασμό των επάνω προς τους κάτω. Κατέρριψε το μύθο της αδιάσπαστης ενότητας του κειμένου ή του πολιτικού σώματος, ως ένα Όλον. Έστρεψε τα βλέμματα στις επί μέρους ενότητες, με έμφαση στις αντιφατικές και αλληλοσυγκρουόμενες. Η αφήγηση αντικαταστήθηκε από το διακεκομμένο λόγο, η κομματική κενολογία από την επαναστατική προκήρυξη. Ανύψωσε την ατομική φωνή, έδωσε σημασία στο κενό και στη σιωπή.

Κατά συνέπεια, η θεωρία της Αποδόμησης πιστεύει ότι κάθε κείμενο/πολιτικό σώμα είναι βραχύβιο και αφ’ εαυτού αποσυναρμολογούμενο. Η μια αφήγηση/πολιτικό σώμα μπορεί να εισχωρεί μέσα σε μια άλλη, επεκτείνοντας την εμπειρία του αναγνώστη και διεισδύοντας στις κρυφές του σκέψεις. Το αφήγημα/πολιτικό σώμα πρέπει να διατηρεί το νόημά του μόνο μέσω των εσωτερικών διαφορών του. Τα κοινωνικά επίπεδα πρέπει να γίνουν επίπεδα εσωτερικής σκέψης και ψυχανάλυσης. Η προβλεψιμότητα ενός κειμένου πρέπει να είναι υπονομευμένη και να υπάρχει χώρος για το παράδοξο. Στη θέση της ιστορικο-μεταφυσικής αφήγησης μπαίνει η εμπειρική ανάγνωση μέσα από τις γραμμές. Με άλλα λόγια, τροφοδοτείται η ανακατεύθυνση των αρχικών νοημάτων, χωρίς να αντικαθίσταται το όλο κείμενο/πολιτικό σώμα. Η υπονόμευση της συμβατικής γλώσσας διευκολύνει σ’ αυτή την κατεύθυνση. Η γλώσσα γίνεται αντικείμενο “ψυχαγωγίας”, (η γλώσσα της ροκ, η γλώσσα των υπολογιστών, της διάδρασης, των ιντερμίντια).

Την ίδια εποχή η θεωρία της φαινομενολογίας, που αντικαθιστά την κλασική Πλατωνική θεωρία των αμετάβλητων ιδεών, δίνει τη δυνατότητα μεταβολής των αντιλήψεων και εμφάνισης στο προσκήνιο των ιδιαίτερων ομάδων που παρουσιάζουν κάποιας μορφής διαφορετικότητα. Σταδιακά η ανασυναρμολόγηση της νέας πραγματικότητας αποκτά τα σημάδια της νομοτέλειας. Και τα βρίσκει όχι στην αντίπερα όχθη, αλλά στο ίδιο απελευθερωμένο κείμενο/πολιτικό σώμα που αναδεικνύει σταδιακά τις “λέξεις”, τους “φθόγγους” και τα “νεύματα” σε αυτόνομες μονάδες. Γιατί το σώμα του κειμένου/το πολιτικό σώμα περιέχει τις φυλακισμένες δυνάμεις που θα το απελευθερώσουν, χωρίς να χρειάζεται η αλλαγή του όλου κειμένου. Όμως η Αποδόμηση υποστηρίζει ότι οι λέξεις από μόνες τους δεν φέρουν καμία σημασία και δεν σηματοδοτούν καμία κοινωνική ή ηθική αξία. Παίρνουν νόημα μόνον όταν αναδεικνύουν τις εσωτερικές τους αντιθέσεις. Επομένως, ο αποδομημένος κόσμος είναι ένας κόσμος συγκρούσεων και απορρίψεων.

Το πολιτικό ερώτημα είναι ποιος επωφελείται από μια τέτοια θεωρία; Σε πρώτη ανάγνωση φαίνεται να επωφελούνται όσοι βρίσκονται σε μειονεκτική θέση ή έχουν αποκλίνουσες συμπεριφορές, αναδεικνύοντας το σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο των βιομηχανικών χωρών με τα έντονα κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα. Σε δεύτερη ανάγνωση φαίνεται να επωφελούνται όσοι κατέχουν το ακαταμάχητο όπλο της γνώσης, που τη ρευστοποιούν σε ταχύτητα, ακρίβεια, αποτελεσματικότητα. Τα συμφέροντα που επωφελούνται από τους πολέμους, τις μετακινήσεις των λαών, τις εμφύλιες έριδες, τους ενδοφυλετικούς διαχωρισμούς. Υπάρχει όμως και ένα τρίτο, βαθύτερο, πεδίο ανάγνωσης που βρίσκεται βαθιά μέσα μας, κρυμμένο στο υποσυνείδητο που αγρυπνά για τη διαφάνεια και τη δίκαιη κρίση. Εξάλλου, στη βάση της αποδόμησης και όλης της σύγχρονης πολιτικής βρίσκεται η ψυχανάλυση του υποσυνείδητου.

Η αποδόμηση δεν πρέπει να περιορίζεται σε έναν κοινωνικό διάλογο, ούτε σε μια φαντασιακή κοινωνία της γραφής. Δεν είναι μια παρηγοριά για τις περιθωριακές ομάδες, ούτε ένα εφαλτήριο για να το περνούν οι διανοούμενοι. Η αποσυναρμολόγηση των καθιερωμένων αντιλήψεων, η αποστεγανοποίηση του πολιτικού συστήματος, η αποσωλήνωση προσώπων που τρέφονται από το μόχθο του κοινωνικού σώματος, έχει να κάνει με την αφύπνιση της συλλογικής συνείδησης, με την ανάληψη της ατομικής ευθύνης, και σε τελικό στάδιο με την εξέγερση της εφησυχασμένης συνείδησης. Γιατί ο εφησυχασμός, η ευπείθεια, η υποχωρητικότητα, είναι τα γενεσιουργά αίτια της βίας, της εκμετάλλευσης, της διαφθοράς. Η εξέγερση της συνείδησης απαιτεί μια πρωτοπορία που θα φέρει στην επιφάνεια τις ποιότητες του ανθρώπου, τα σιωπηλά επιτεύγματα, τη διάσπαση της εικόνας, και μέσα από την ανάδειξη των ενεργών στοιχείων του κοινωνικού σώματος, θα αφυπνίσει τις εσωτερικές διαφορές, θα διαρρήξει τις ανίερες συμμαχίες, θα αναδείξει τους πολλούς στη θέση του ενός, θα δώσει την πραγματική δυναμική που βρίσκεται στα χέρια του κοιμώμενου πλήθους. Η δύναμη δεν βρίσκεται στην υποκριτική ενότητα, βρίσκεται στον εσωτερικό αγώνα για τη διαφάνεια και τη δικαιοκρισία. Από αυτόν τον εσωτερικό αγώνα προκύπτει η ενότητα που δημιουργεί.

Εγγραφείτε στην ομάδα Magnesianews στο Viber για να λαμβάνετε ενημερώσεις.
Ακολουθήστε τη ροή Magnesianews στο Google News και μείνετε σε επαφή με ότι συμβαίνει.