Των Κώστα Γκούμα και Τάσου Μπαρμπούτη*
Σε προηγούμενη παρέμβαση μας παραθέσαμε τους λόγους για τους οποίους θεωρούμε άκαιρη την επιλογή του Υπουργείου Περιβάλλοντος (ΥΠΕΝ) να δρομολογήσει την δημιουργία μιας Ανώνυμης Εταιρίας, που (υποτίθεται) θα αναλάβει να διεκπεραιώσει το δύσκολο έργο στον τόσο σημαντικό και συνάμα ευαίσθητο τομέα της Διαχείρισης Υδάτων (ΔΥ) στην κατεστραμμένη από τις πλημμύρες Θεσσαλία.
[Δήλωση υπουργού κ. Θ. Σκυλακάκη (δες ΜΜΕ 13 Ιαν. 2024, περί δημιουργίας «Οργανισμού Διαχείρισης Υδάτων Θεσσαλίας (Ο.Δ.Υ.Θ Α.Ε.)»].
Προφανώς, παρότι η εξέλιξη αυτή μας προβληματίζει, δεν έχουμε πρόθεση να αποδεχθούμε άκριτα όσα ακούγονται ή γράφονται πως κάποιοι από την κυβέρνηση, μέσα στην γενική αναστάτωση και την απογοήτευση που επικρατεί στην περιοχή, βρίσκουν την ευκαιρία να «περάσουν» με συνοπτικές διαδικασίες την ιδιωτικοποίηση του νερού στις διάφορες χρήσεις (πόσιμο, άρδευση κλπ.).
Ούτε μπορούμε να γνωρίζουμε εάν κάτι τέτοιο αποτελεί επιλογή της κυβέρνησης. Θέλουμε όμως να ελπίζουμε πως δεν θα επαναληφθούν όσα είχαν επιχειρηθεί στην ΕΥΔΑΠ, που ως γνωστόν ακυρώθηκαν με απόφαση του ΣτΕ.
Εξάλλου είναι γνωστό πως απέναντι σε μια τέτοια πιθανή απόφαση έχουν ήδη δηλώσει δημόσια την αντίθεση τους και πολιτικοί παράγοντες (αυτοδιοικητικοί κ.α) που πρόσκεινται στον κυβερνητικό χώρο.
Σε κάθε περίπτωση μας χαροποιεί το γεγονός πως όλοι πλέον, κυβέρνηση και κόμματα, έχουν συνειδητοποιήσει την αδήριτη ανάγκη δημιουργίας ενός Φορέα Διαχείρισης Υδάτων (ΦΔΥ), κάτι που επί πολλά χρόνια προτείνουν οι θεσσαλικές οργανώσεις χωρίς όμως να ακούγεται η φωνή τους.
Θέλουμε να πιστεύουμε πως πριν τις οριστικές της αποφάσεις η κυβέρνηση θα προσφέρει τον αναγκαίο χρόνο για έναν ουσιαστικό και σε βάθος διάλογο με επιστήμονες και οργανώσεις των χρηστών νερού.
Και ίσως τότε γίνουν γνωστές και οι θέσεις των αυτοδιοικητικών οργανώσεων της περιοχής μας, που για την ώρα δεν έχουν αντιδράσει στην σχετική πρωτοβουλία της κυβέρνησης.
Στην παρούσα φάση λοιπόν θα περιοριστούμε να σκιαγραφήσουμε, όπως εμείς αντιλαμβανόμαστε, τον χαρακτήρα, τους σκοπούς και τις βασικές αρχές λειτουργίας ενός ΦΔΥ, με βάση τις συνθήκες που επικρατούν στη χώρας μας και έχοντας μια εικόνα από ανάλογες εμπειρίες χωρών της Ευρώπης, ελπίζοντας πως έτσι θα συμβάλλουμε στον απαραίτητο διάλογο.
Όμως πριν από αυτό σκόπιμη θα ήταν μια σύντομη αναφορά στον όρο «Διαχείριση Υδάτων».
Η ΔΥ περιλαμβάνει όλα τα μέτρα και τις δραστηριότητες που απαιτούνται ώστε να καλύπτονται με τον καλύτερο τρόπο οι ανάγκες μιας περιοχής σε νερό, για κάθε χρήση. Αυτό σημαίνει μέριμνα για :
- την διευθέτηση της φυσικής προσφοράς του νερού σε σχέση με τη ζήτησή του, ομοίως και για την εξοικονόμηση και αποφυγή απωλειών.
- την αξιοποίηση κατά το δυνατό όλων των πλεονασμάτων με στόχο την δημιουργία αποθεμάτων για την αντιμετώπιση παρατεταμένης ξηρασίας και φαινομένων ερημοποίησης.
- την αντιμετώπιση κινδύνων πλημμυρών.
- την διευθέτηση των προβλημάτων που δημιουργούν οι ανταγωνιστικές χρήσεις του νερού σε ομάδες χρηστών, εφαρμόζοντας κατάλληλα τις αρχές της συνεργασίας.
- τον συντονισμό όλων των δραστηριοτήτων και παράλληλα ορθολογική αξιοποίηση των υποδομών που αφορούν στην χρήση και προστασία των υδατικών πόρων.
- την εκπαίδευση και την ενημέρωση χρηστών σε σταθερή βάση.
Με βάση τα παραπάνω, στους βασικούς σκοπούς ενός ΦΔΥ πρέπει να περιλαμβάνονται :
- Η παρακολούθηση και έλεγχος εφαρμογής των στόχων της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2000/60, όπως αυτοί ενσωματώθηκαν στην Ελληνική νομοθεσία με τον Ν.3199/2003.
- Η συλλογή, ταξινόμηση – παρακολούθηση των υδρολογικών στοιχείων στο ΥΔΘ και ο συντονισμός των δραστηριοτήτων για επιστημονικές έρευνες σε σχέση με την αξιοποίηση και προστασία των υδατικών πόρων στην περιοχή.
- Η εκπόνηση του Σχεδίου Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών (ΣΔΛΑΠ) στο ΥΔΘ, καθώς και η παρακολούθηση και εφαρμογή των μέτρων που προβλέπονται στην εγκριτική του απόφαση.
- Ομοίως η εκπόνηση του Σχεδίου Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας (ΣΔΚΠ) και η παρακολούθηση και εφαρμογή των αντίστοιχων μέτρων.
- Η εκπόνηση και μέριμνα εφαρμογής ενός ΕΝΙΑΙΟΥ εφαρμοστικού Στρατηγικού Σχεδίου (masterplan) για όλα τα έργα και τις υποδομές που σχετίζονται με την ΔΥ και τις πλημμύρες.
- Ο προγραμματισμός και η εκπόνηση όλων των μελετών (υδρογεωλογικές, υδρολογικές, υδατικά ισοζύγια κλπ.) που απαιτούνται για αειφορική διαχείριση του νερού, την προστασία αλλά και αναβάθμιση υδάτινων οικοσυστημάτων.
- Η έκδοση αδειών χρήσης νερού και έργων και η τήρηση των σχετικών αρχείων.
- Η σταδιακή μείωση των αυθαίρετων χρήσεων νερού και των ανεξέλεγκτων γεωτρήσεων.
Ουσιαστικά οι ΦΔΥ πρέπει να ενσωματώνουν την λογική ΔΥ όπως αυτή ορίζεται από την επιστήμη κα την νομοθεσία.
Πολύτιμο εργαλείο στο έργο των ΦΔΥ αποτελούν τα σχέδια που περιγράψαμε και που (πρέπει να) εφαρμόζονται ώστε να υπηρετούνται αποτελεσματικά και με συνέπεια οι παραπάνω στόχοι.
Δυστυχώς έως σήμερα διατηρείται η χρόνια παθογένεια, τα σχέδια να παραμένουν πρακτικά «σχέδια επί χάρτου» !
Η ΔΥ σε ένα ΥΔ θα αφορά φυσικά σε όλες τις χρήσεις νερού.
Αυτές, εντελώς συνοπτικά, είναι το πόσιμο νερό και η αποχέτευση (ΔΕΥΑ, Δήμοι), οι αρδεύσεις (ΤΟΕΒ/ΓΟΕΒ, Δήμοι, ιδιώτες), η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας (ΔΕΗ, ιδιώτες παραγωγοί κλπ.), η βιομηχανία (παραγωγικές ανάγκες, ρύπανσή) και τα προστατευόμενα (υδάτινα) οικοσυστήματα.
Με την λογική αυτή, οι ΦΔΥ θα πρέπει να εποπτεύονται από τα υπουργεία εκείνα που σχετίζονται με την χρήση των υδάτων (επιφανειακών και υπόγειων) και των υγρών αποβλήτων.
Τα υπουργεία αυτά είναι το Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ), Εσωτερικών (ΥΠΕΣ).
Αντίστοιχα στην διοίκηση τους πρέπει να συμμετέχουν εκπρόσωπος (οι) της Αποκεντρωμένης Διοίκησης (εκ μέρους των υπουργείων), καθώς και εκπρόσωπος (οι) της Περιφέρειας Θεσσαλίας, της ΠΕΔ/Θ (δήμαρχοι), των χρηστών νερού, κοινωνικοί φορείς και ειδικοί επιστήμονες.
Και μετά τα όσα προαναφέραμε, γεννάται το ερώτημα εάν όλοι οι παραπάνω σκοποί ενός ΦΔΥ μπορούν να εξυπηρετηθούν με ένα οργανισμό σαν τον Ο.Δ.Υ.Θ Α.Ε. που ανακοίνωσε ο κ. Σκυλακάκης.
Άραγε η απλή συνένωση των ΤΟΕΒ που προτείνεται (ακόμη και εάν δεχθούμε πως θα προηγηθεί η εξυγίανση τους) και η δημιουργία μιας εταιρίας που θα εμπορεύεται το αρδευτικό νερό, είναι δυνατόν να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις άσκησης πολιτικής στα νερά της περιοχής ;
Πόσο αποτελεσματική μπορεί να είναι μια ΔΥ βασισμένη σε μια οικονομιστική λογική «κόστους – οφέλους» ή σε μια αμιγώς τεχνοκρατική αντίληψη διοίκησης του νέου ιδιωτικού οργανισμού, κατά μείζονα λόγο εάν αυτός θα έχει κερδοσκοπικό χαρακτήρα ;
Είναι ακόμη λογικό από τον Οργανισμό που προτείνουν και την ΔΥ να «εξαιρείται» το πόσιμο νερό και η αποχέτευση πόλεων και οικισμών που οι αντίστοιχες υπηρεσίες προσφέρονται από την Τοπική Αυτοδιοίκηση μέσω των ΔΕΥΑ ;
Κατά την άποψη μας παρόμοιες αντιλήψεις βρίσκονται σε αντίθεση με τον κοινωνικό χαρακτήρα του νερού.
Η ΔΥ πρέπει να ασκείται με κριτήρια δημοσίου συμφέροντος και προστασίας και αναβάθμισης του περιβάλλοντος.
Πιστεύουμε πως οι ΦΔΥ θα πρέπει να είναι οργανισμοί δημοσίου χαρακτήρα, με δεδομένο πως και το νερό αποτελεί δημόσιο αγαθό.
Γι’ αυτό άλλωστε, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, η ΔΥ υπάγεται στις αρμοδιότητες της Αποκεντρωμένης Διοίκησης και των αντίστοιχων Διευθύνσεων Υδάτων, οι οποίες πλέον θα πρέπει να υπαχθούν στους ΦΔΥ (όταν αυτοί δημιουργηθούν).
Οι ΦΔΥ θα πρέπει να αποτελούν ένα επιτελικό όργανο υπό την εποπτεία του οποίου οι φορείς των χρηστών θα λειτουργούν ανεξάρτητα, διατηρώντας τον αυτοδιοικητικό τους χαρακτήρα.
Αυτό οπωσδήποτε θα ισχύσει για τις επιχειρήσεις ύδρευσης και αποχέτευσης (ΔΕΥΑ).
Το ίδιο πρέπει να γίνει και για τους ΤΟΕΒ, με την προϋπόθεση όμως αναμόρφωσης και εκσυγχρονισμού του ξεπερασμένου θεσμικού τους πλαισίου και την συμμετοχή στις διοικήσεις τους εκπροσώπων της Περιφέρειας και οργανώσεων πολιτών της περιοχής τους, καθότι η διοίκηση τους είναι υπόλογη συνολικά στην κοινωνία και όχι μόνο στους αρδευτές.
Ας μην ξεχνάμε πως το νερό δεν «ανήκει» στους επιμέρους χρήστες αλλά σε όλους μας, και τα αποτελέσματα τυχόν κακής χρήσης του βαραίνουν το σύνολο των πολιτών και, κυρίως, τις επόμενες γενιές !
Και στο σημείο αυτό κάνουμε την πικρή διαπίστωση ότι όλες οι κυβερνήσεις, ειδικά μετά το 2014 (έγκριση των πρώτων Σχεδίων – ΣΔΛΑΠ – στην ιστορία των υδάτων) αδιαφόρησαν εμφατικά αφενός για την αναμόρφωση και εξυγίανση των ΤΟΕΒ, αφετέρου για την δημιουργία ΦΔΥ, που πρωτίστως θα συνέβαλλαν στην προστασία και αναβάθμιση των υδάτινων οικοσυστημάτων σε όλες τις περιοχές της χώρας.
Σε κάθε περίπτωση, την υπόθεση της ΔΥ και το νερό θα πρέπει να τα σκεφθούμε πέρα και έξω από τους ταμιευτήρες που το συλλέγουν, από τους αγωγούς που το μεταφέρουν, από τα δίκτυα που το διανέμουν.
Αποτελεί ούτως η άλλως ένα αγαθό που επηρεάζει το σύνολο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και καθορίζει την ασφάλεια στο κοινό μας σπίτι, στον πλανήτη που μας «φιλοξενεί».
*Γκούμας Κώστας, γεωπόνος, πρ. Δ/ντής Εγγείων Βελτιώσεων, πρ. πρόεδρος ΓΕΩΤΕΕ/Κεντρικής Ελλάδας, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ,
*Μπαρμπούτης Τάσος, πολιτικός μηχανικός, μέλος ΔΣ ΕΘΕΜ, πρ. γραμματέας ΤΕΕ/ΚΔΘ, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ
