Γράφει η Αντιγόνη Ζήση
Ψυχολόγος- Συστημική Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια
Msc Εκπαιδευση Ενηλίκων
Κέντρο Κοινότητας Δ. Βόλου
Σεπτέμβριος!!!Και ήρθε εκείνη η στιγμή του χρόνου που τα αγαπημένα σας πλάσματα θα φύγουν από την αγκαλιά σας και θα περάσουν την πόρτα του σχολείου. Κάποια πηγαίνουν για πρώτη φορά, ενώ άλλα αλλάζουν τάξη ή και σχολικό περιβάλλον. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για την αρχή ενός συναρπαστικού ταξιδιού με άγνωστους συνταξιδιώτες, νέες απαιτήσεις, νέους κανόνες, και νέα όρια.
Τί άγχος και αυτό; Άντε να ξυπνήσουμε πιο νωρίς, άντε να κάτσουμε το παιδί ξανά στην καρέκλα.
Η πρώτη φορά που το παιδί εισέρχεται σε ένα σχολικό πλαίσιο ή αλλάζει σχολικό περιβάλλον είναι μια μεγάλη μετάβαση. Δεν είναι απλά μια αλλαγή χώρου, αλλά μια αλλαγή στην ταυτότητα, στον ρόλο του, στον τρόπο που το ίδιο το παιδί βλέπει τον εαυτό του. Αφήνει πίσω του κάτι γνωριμο, για να βρεί τα πατήματα του σε κάτι καινούριο.
Ο στόχος μας ως γονείς, είναι να τους το κάνουμε πιο εύκολο. Έχουμε έναν θαυμάσιο καινούργιο κοσμο μπροστά μας. Πώς να το πάμε λοιπόν; Να το πάμε στο χαλαρό; Τί να πούμε; Τί να κάνουμε; Και κυρίως, τί να μην πούμε, και τί να μην κάνουμε σε ένα παιδί, πριν χτυπησει το κουδούνι;
Καταρχήν, θεωρούμε πως πρέπει να επισημάνουμε ως γονείς “αυτά που ξέρατε να τα ξεχάσετε”. Αυτό προφανώς λέγεται καλοπροαίρετα, αλλα γίνεται απότομα.Πίσω από αυτη την φράση κρύβεται η αγωνία του ίδιου του γονέα. Νιώθουμε το βάρος της οργάνωσης, και τί κάνουμε; Το μεταφέρουμε στο παιδί. Αυτό μπορεί να ‘ναι αρετά σκληρό για ένα παιδί. Αν το πω απότομα, νιώθει σαν να του στερώ κάτι πολύτιμο. Και πώς θα το εκφράσει αυτό το παιδί; Με γκρίνια, με αρνητισμό, συχνά και με άγχος.
Το παιδί χρειάζεται να νιώθει πως έχει τον έλεγχο στην ελευθερία του. Όλα όσα ακούει από εμάς γίνονται σκέψεις, που με την σειρά τους επηρεάζουν το πώς νιώθει και το πώς θα συμπεριφερθεί. Όταν ακουει επανειλημμένα, “τα κεφάλια μέσα”, αυτό μπορεί να γίνει η εσωτερική του φωνή και να αρχίσει να σκέφτεται ότι το σχολείο είναι κάτι πολύ βαρύ. Είναι ο χώρος, όπου σταματά η χαρά. Αυτή είναι η σκέψη που θα φέρει συναισθήματα, και αυτά με την σειρά τους συμπεριφορές. Για παράδειγμα, το παιδί μπορεί να αρνείται να κοιμηθεί νωρίς, ή να ξυπνήσει το πρωί, ή ακόμη και να ντυθεί. Με άλλα λόγια, μια απλή για εμάς φράση, για το παιδί μπορεί να γίνει πεποίθηση. Αν αυτή η πεποίθηση ριζώσει, η προσαρμογή όχι μόνο τώρα, αλλά και σε κάθε μεταγενέστερη χρονιά θα είναι ακόμη πιο δύσκολη.
Πώς μιλάμε λοιπόν ως γονείς;
Είναι σημαντικό καταρχήν να απαντάμε με ρεαλισμό. “Το σχολείο είναι κάτι βαρύ”, είναι μια ακραία πρόταση. Τί κάνουμε; Πάμε να το αναδομήσουμε, προσθέτοντας ρεαλισμό. Δηλαδή: “Ναι, θα ξεκινήσει το σχολείο, αλλά θα δεις εκεί ταυτόχρονα και τους φίλους σου!”. Παμε να βάλουμε και το θετικό μέσα. Αν δεν το επεξεργαστούμε με θετικό τρόπο, τότε αυτό το παιδί θα μεγαλώνει και θα μεταφέρει αυτό το βάρος της οργάνωσης και του προγραμματος σαν κάτι πολύ δύσκολο και πραγματικά αφόρητο.
“Τα κεφαλια μέσα” Με αυτή την φράση ο γονιός θέλει να σηματοδοτήσει το επιστρέφουμε στην ρουτίνα μας. Το παιδί όμως τί ακουει ; Ότι το σχολείο είναι το τελος της χαράς και έτσι το συνδέει με αρνητική πεποίθηση.
“Πρόσεχε γιατί φέτος τα πράγματα δυσκολεύουν” Εδώ η πρόθεση του γονέα είναι να προετοιμάσει, ωστόσο, αρκετά συχνά καταλήγει να δημιουργεί άγχος. Αντί το παιδί να σκεφτεί, ότι θα εξελιχθώ και θα μάθω, τί ακούει αντ΄αυτού; Δεν θα τα καταφέρω! Θα δυσκολευτώ! Θα ζοριστώ!
“Τέρμα αυτά που ήξερες” Το σχολείο είναι στην πραγματικότητα γεμάτο σκέψεις, παιχνίδια, χαρά. Αν το παρουσιάσω μονοδιάστατα, τότε το παιδί χτίζει εικόνα περιοριστική, η οποία είναι και διαστρεβλωμένη, αφού κανένα σχολείο δεν είναι μόνο έτσι.
“Μην ανησυχείς, όλοι πάνε σχολείο” Συνήθως το λεμε για να ελαφρύνουμε το άγχος, όμως το μήνυμα είναι, πως δεν χωρά πουθενα το συναίσθημα σου. Πρέπει να το καταπιείς και να συνεχίσεις. Ο τρόπος που μιλάμε για το σχολείο, δείχνει και την δική μας στάση, την οποία το παιδί εσωτερικεύει .
“Πω πω… αρχίζει το τρέξιμο, τα διαβάσματα!” Η αλήθεια είναι πως η φράση αυτή ακούγεται συχνά και παρόλο που μπορεί να μην αισθανόμαστε όπως το παιδί, εκείνο ακούγοντας μας, πολύ εύκολα δανείζεται και εσωτερικεύει την δική μας φωνή.
Τί είναι καλό λοιπόν να κάνουμε ως γονείς;
Η αξία των Σταθερών. Παρόλο που η καθημερινότητα του παιδιού αλλάζει, και το σχολείο γίνεται μια νέα διαφορετική πραγματικότητα, το σπίτι είναι και παραμένει η σταθερή του βάση. Ο ασφαλής του χώρος. Η συνέπεια στο πρόγραμμα, η ηρεμία στις αντιδρασεις μας, το γνήσιο ενδιαφέρον μας, όλα αυτά δίνουν την αίσθηση, ότι εδώ έχω γερή βάση, έχω ένα σταθερό εδαφος να ακουμπήσω το συναίσθημα μου.
Η αξία της ρουτίνας. Όσο πιο προβλέψιμα και με συνέπεια γίνονται τα πράγματα, τόσο λιγότερο άγχος προκύπτει για το παιδί και βέβαια έχει σημασία και ο ρυθμός. Δεν χρειάζεται να γυρίσουμε Κυριακή βράδυ από διακοπές, και Δευτέρα πρωί να απαιτήσουμε από το παιδί ένα πλήρες πρόγραμμα. Χρειάζονται μικρές γέφυρες. Φυσικά και θα αρχίσουμε σταδιακά και πριν την έναρξη του σχολείου να κοιμόμαστε πιο νωρίς. Θέλουμε να μπούμε σε ένα ρυθμό, να ξαναθυμηθούμε το πρωινό ξύπνημα, αλλά χωρίς ένταση.Το να γίνει κάτι απότομα φυσικά και δεν θα βοηθήσει. Θέλουμε να μπούμε στην νέα χρονιά ενδυναμωμένοι, και όχι εξουθενωμένοι από αντιστάσεις και αδιάλειπτους καυγάδες.
Η αξία της Ενσυναίσθησης. Να αναγνωρίσω ως γονέας, ότι το παιδί μου μπορεί να νιώθει άγχος, ή ακόμη και να φοβάται. Να το ρωτήσω. Να ανοίξω ένα κανάλι επικοινωνίας . Η φράση, “Είναι λογικό να νιώθεις άγχος, όλοι οι άνθρωποι αισθανόμαστε έτσι κάποιες φορές” βοηθά το παιδί να καταλάβει ότι το συναίσθημα του είναι, όχι μόνο αποδεκτό, αλλά και φυσιολογικό. Έτσι προλαβαίνουμε μια κατάσταση, όπου το παιδί μπορεί να βιώνει άγχος και να αισθάνεται ενοχές ή και ντροπή, αλλά και να μην δημιουργούνται στρεβλές πεποιθήσεις.
Η αξία της αυτονόμησης. Για τα παιδιά όλων των ηλικιών και ειδικά για όσα ξεκινούν τώρα το Γυμνάσιο, είναι πολύ χρήσιμο να ενισχύσουμε την αυτονομία τους. Βοηθά το να δείξουμε εμπιστοσύνη, να ακούσουμε, να αφήσουμε το παιδί να δοκιμάσει, ενδεχομένως και να κάνει λάθη, προκειμένου με τον τρόπο αυτό να πετύχει να αναπτύξει τις δικές του στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων. Το μήνυμα που μπορούμε να μεταφέρουμε είναι: “Σε εμπιστεύομαι, ότι μπορεις να τα καταφέρεις, αν όμως δυσκολευτείς, να ξέρεις, ότι εγώ είμαι εδώ να σε στηρίξω”
Καποιες φορές βέβαια, ακόμη και όταν όλα φαίνεται πως γίνονται με φροντίδα και νοιάξιμο, το παιδί μπορεί να αρνείται να πάει στο σχολέιο. Στην περίπτωση αυτή είναι πολύ εύκολο να μας πιάσει πανικος. Εφόσον προκύψει κατι παρόμοιο, βοηθά σημαντικα να αναρωτηθούμε τί συμβαίνει; Σκέψεις που συνήθως κάνουμε ως γονείς, όπως :“Θα προλάβω να πάω στην δουλειά;” ή “ Δεν γίνεται να με κάνει ό,τι θέλει” ή “ Δεν με ακούει” είναι πιθανό να μας κάνουν να αντιδράσουμε με πίεση ή θυμό, κάτι που συνήθως κάνει τα πράγματα χειρότερα, αφού το παιδί δεν είναι σε θέση να το καταλάβει, με αποτέλεσμα να εσωτερικεύει μόνο την πίεση και το δύσκολο συναίσθημα. Χρειάζεται να ακούσουμε το παιδί με ψυχραιμία. Η άρνηση είναι συνήθως η κορυφή του παγόβουνου. Ανοίξτε ένα κανάλι επικοινωνίας και σκεφτείτε, ότι πίσω από την άρνηση, μπορεί να κρύβεται ένα άγχος αποχωρισμού- “πώς θα απομακρυνθώ από το πρόσωπο φροντίδας μου, την μαμά μου;”-, ή φόβος αποτυχίας – “δεν ξερω κανένα”- ή ακόμη ,και μια δύσκολη εμπειρία εντός του σχολείου. Όταν ρωτάμε το παιδί “Τί είναι αυτό που σε δυσκολεύει;”, ανοίγουμε ένα κανάλι επικοινωνίας, και αυτο αποδεικνύεται πάντα σωτήριο. Βασική σημείωση εδώ είναι ότι είμαστε σταθεροί στο γεγονός ότι το σχολέιο δεν είναι κάτι προαιρετικό. Είναι μέρος της ζωής, όπως είναι η δουλειά για εμάς τους ενήλικες. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει σκληρότητα και αυταρχισμός, αλλά συνέπεια. Μπορώ λοιπόν να ρωτήσω το παιδί :“Ποιά είναι η πιο ωραία εμπειρία σου από το σχολείο σήμερα;” Αυτό το ερώτημα ενισχύει την εστίαση στις θετικές εμπειρίες. Συνήθως τείνουμε να εστιάζουμε στα δύσκολα. Μετακινούμε λοιπόν τον φακό εστίασης που υπάρχει στον παιδικό νου από το αρνητικό και δύσκολο, στο θετικό και καινούριο.
Τέλος, σε ό,τι αφορά στον χρόνο προσαρμογής, είναι χρήσιμο να λάβουμε υπόψη μας, πως δεν υπάρχει μια ακριβής εκτίμηση για την περίοδο που απαιτείται για την προσαρμογή. Είναι μια ρευστή συνθήκη, που εξαρτάται από το παιδί και το σύστημα στο οποίο υπάρχει. Συνήθως, στο Νηπιαγωγείο και στο Δημοτικό, τα περισσότερα παιδιά χρειάζονται 4 με 6 εβδομάδες για να αρχίσουν να αισθάνονται άνετα και να δημιουργήσουν σχέσεις. Στο Γυμνάσιο αυτό μπορεί να διαρκέσει ακόμη και ένα τρίμηνο ( συνήθως μέχρι και τα Χριστούγεννα), γιατί και οι αλλαγές είναι μεγαλύτερες πχ, μεγάλος αριθμός καθηγητών, νέες απαιτήσεις, νέα κοινωνικά σχήματα, νέες δυναμικές. Το κλειδί σε κάθε περίπτωση είναι να παρατηρούμε, να είμαστε προσεκτικοί με το παιδί μας, και να ακούμε. Αποκτά ρουτίνα; Μπαίνει σε παρέες; Αποκτά ρυθμό καθημερινότητας; Αν ναι, τότε είμαστε σε καλό δρόμο. Αν όμως αυτό δεν συμβαίνει, και η δυσκολία παραμένει για μεγάλο διάστημα, πχ άρνηση να πάει σχολείο, σωματικές ενοχλήσεις, αλλαγές στην συμπεριφορά, τότε είναι καλό να συμβουλευτούμε έναν ειδικό για να στηρίξουμε πιο λειτουργικα και κατάλληλα το παιδί.
Αντί να θυμηθούμε λοιπόν οτι τελείωσε το καλοκαίρι, ας μιλήσουμε για το τί αρχίζει. Σε κάθε περίπτωση μην ξεχνάτε πως όσο όμορφα κι αν περνάει το παιδί σας στο σχολείο, αυτό δεν σημαίνει πως δεν έχει ανάγκη τη δική σας φροντίδα, παρουσία και αγάπη. Σταθείτε λοιπόν δίπλα του, αντιμετωπίστε πιθανά αρνητικά συναισθήματα του με αποδοχή και κατανόηση και , αφήστε του χώρο για να βρει το δικό του ρυθμό και να συμφιλιωθεί με το νέο περιβάλλον και τις απαιτήσεις που δημιουργούνται.
Για περισσότερες πληροφορίες αλλά και στήριξη οι γονείς μπορούν να απευθύνονται στο Γραφείο Ψυχολόγων του Κέντρου Κοινότητας, το οποίο λειτουργεί καθημερινά από τις 7:30 – 15:30, παρέχοντας ΔΩΡΕΑΝ υπηρεσίες ατομικής και οικογενειακής συμβουλευτικής. Το Γραφείο Ψυχολόγων στεγάζεται στο Κοινωνικό Κέντρο Νεαπόλεως που βρίσκεται επί της Φιλικής Εταιρείας με Σκουφά. Για ραντεβού μπορείτε να καλείτε στα τηλέφωνα : 2421353159 και 2421353160.
