Σαράντα πέντε χρόνια κατοχής των Τούρκων στο «πικρό, γλυκό, τυραγνισμένο νησί» και «αρχαίο νησί και νέο νησί, νησί των μαρτύρων» και «χρυσή λιανότρεμη χορδή στον αέρα τεντωμένη», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος, στο γνωστό ποίημά του «Ύμνος και Θρήνος για την Κύπρο», που έγραψε από το Καρλόβασι της Σάμου, την ημέρα της εισβολής των Τούρκων, στις 20 Ιουλίου 1974, στο πολύπαθο νησί.
Πρόσφατα, είχα την ευκαιρία κα ιτη μεγάλη τύχη να βρεθώ στα χώματα αυτά τα ιερά, δίπλα απ’ την τουρκική κατοχική γραμμή και τις βρετανικές βάσεις, λίγες εκατοντάδες μέτρα νότια απ’ την πολιτεία-φάντασμα, την Αμμόχωστο• σε αντίστιξη με την εθισμένη πολιτεία του έξαλλου νεανικού τουρισμού της Αγίας Νάπας και του θέρετρου του Πρωταρά, Δερύνεια, Φρέναρος, Αυγόρου, Σωτήρα, Βρυσούλες, Αθηένου, Τρούλλοι, Άχνα, Αχερίτου, Λιοπέτρι, Παραλίμνι. Για μένα ήταν ένα ταξίδι προσκύνημα, να δω και να νιώσωαπό κοντά όλα αυτά που εδώ και σαράντα πέντε χρόνια είχαν στοιχειώσει μέσα μου και με βασάνιζαν.
Ήμουν, τον καυτό και προδοτικό εκείνο Ιούλη, παιδί έντεκα χρονών, στα σύνορα με την Τουρκία, στις Φέρρες Αλεξανδρούπολης, λόγω του επαγγέλματος του πατέρα μου, όταν στις 20 Ιούλη γίνεται η εισβολή. Έζησα, λοιπόν, απ’ την πρώτη στιγμή, στην πρώτη γραμμή, την εισβολή και την επιστράτευση.
Ο αγαπημένος μου ξάδερφος, σήμερα εν ζωή Δόξα τω Θεώ, ήταν έφεδρος ανθυπολοχαγός στην 181 μοίρα του ορεινού Τάγματος Πυροβολικού, που στις 23 Ιούλη του 1974 έζησε το μακελειό και τη φρίκη του πολέμου στο Συγχαρί, στον Πενταδάκτυλο. Από εκεί βρέθηκε στις φυλακές των Αδάνων, της Αμάσειας και μετά από ενενήντα έξι ημέρες δυσβάστακτης αιχμαλωσίας, απελευθερώθηκε με την τελευταία ανταλλαγή αιχμαλώτων. Μεγάλα τα ερωτήματα που με βασάνιζαν όλα αυτά τα χρόνια.
Βρέθηκα σ’ αυτούς του τόπους για πρώτη φορά• δε θα μπορούσε νά ’ναι παρά ένα προσκύνημα. Τα Φυλακισμένα Μνήματα, στις Φυλακές της Λευκωσίας, ο Τύμβος της Μακεδονίτισσας, στον τόπο όπου το Noratlas με τους καταδρομείς έπεσε από φίλια πυρά και μόνος ένας ήταν επιζών αυτής της τραγωδίας. Εκεί στον Τύμβο επίσης, βρίσκονται και εκατοντάδες κενοτάφια προς τιμήν όλων αυτών που έπεσαν για την πατρίδα και ήταν αγνοούμενοι και τα τέσσερα τελευταία χρόνια γίνεται η τυτοποίηση των οστών του ανευρίσκονται, με τη μέθοδο DNA και παραδίδονται στους συγγενείς για να ταφούν και να αποδωθούν οι πρέπουσες τιμές. Το κάθε χωριό, η κάθε κωμόπολη, έχει και το δικό της ήρωα.
Παραλίμνι, πόλη των δέκα πέντε χιλιάδων κατοίκων περίπου, επαρχίας Αμμοχώστου, όπου μετά την εισβολή μεταφέρθηκαν όλες οι υπηρεσίες και τα σχολεία από την κατεχόμενη και νεκρή ζώνη σήμερα, πόλη της Αμμοχώστου. Μεγάλες αντιφάσεις συναντά κανείς. Απ’ τη μια η πίκρα της εισβολής και απ’ την άλλη η «ανάπτυξη», ο τουρισμός. Συνάντησα όμως εκεί ανθρώπους Έλληνες αυθεντικούς, πιστούς στις παραδόσεις, ομιλούντες άψογε ελληνικά.
Ακόμη τιγυρνάει στο μυαλό μου η ευχή ενός νέου παλληκαριού, είκοσι-είκοσι πέντε χρονών, υπαλλήλου σ’ ένα Σούπερ-Μάρκετ, την ώρα που τον αποχαιρετούσαμε: «Λευτεριά στους τόπους μας»! Το πιο συγκλονιστικό όμως, ήταν όταν επισκεφθήκαμε το Κοιμητήριο του Παραλιμνίου, «τον τόπο των αγγέλων»», όπως τον αποκάλεσε ο φίλος μας που μας φιλοξενούσε. Εκεί βρίσκονται οι τάφοι Παραλιμνιτών, παλληκαριών δέκα οκτώ έως είκοσι ενός ετών, που έχασαν τη ζωή τους το 1974 με την εισβολή, υπερασπιζόμενοι την πατρίδα. Ο Κωστάκης, ο Νίκος, ο Ανδρέας, ο Γιώργος, ο Γιώργος και τόσοι άλλοι, όλοι φίλοι, που έγιναν οι κηδείες τους τα τέσσερα τελευταία χρόνια. Οι μανάδες των περισσοτέρων είχαν αποδημήσει κι αυτές, εν τω μεταξύ, εις Κύριον. Και στην ταφόπλακα του πιο μικρού, του Ανδρέα, πέντε στίχοι ήταν αρκετοί να περιγράψουν την τραγωδία: «Πρίν κλείσεις τα δέκα οκτώ / Ανδρέα, ήταν το γραφτό την ώρα της ευθύνης / να δώσεις νιότην τζαι ζωήν / για να κρατήσεις τούτη γη / τζαι ήρωας να μείνεις.» Λίγο παραπέρα οι τάφοι άλλων δύο παλληκαριών, του Τάσου Ισαάκ και του Σολωμού Σωλομού, που δολοφονήθηκαν στις 11 και 14 Αυγούστου αντίστοιχα, στη Δερύνεια, από τους Τούρκους. Όμως υπάρχουν κι άλλοι, που ακόμα είναι αγοούμενοι και άταφοι και ψάχνουν να βρουν κι αυτές οι ψυχές, τόσα χρόνια μετά την εισβολή, την ηρεμία και τη θέση τους στην αιώνια πολιτεία. Ένας απ’ αυτούς είναι ο ταγματάρχης Τάσος Μάρκου, Πραλιμνίτης, που το 1974, σαν άλλος Αυξεντίου, έχασε τη ζωή του μαχόμενος εναντίον των Τούρκων και ακόμα συγκαταλέγεται στους Αγνοούμενους. «Αχ, οι νεκροί μας δε χωράν στο χώμα και στο κλάμα / ψυχή και σώμα βάλανε στον άγιο αγώνα τάμα.», λέει σε κάποιους στίχους του ο ποιητής.
Όλα αυτά, λοιπόν, σ’ ένα τόσο μικρό τόπο, πώς να μη σε στοιχειώνουν. Θα κλείσω πάλι με τον Ρίτσο που λέει στην Κύπρο: «Κουράγιο, μικροκόρη μας, που μας εγίνης μάνα, / ύμνος και θρήνος της ζωής κι ανάστασης καμπάνα.»
Ιωάννα Κωστούλα
