Εάλω η Αμμόχωστος, η Βασιλεύουσα, …
Αστραπόφωτος ο Πενταδάκτυλος
Χαϊδεύει τα ακρογιάλια της Αμμόχωστος
Δροσίζεται στου γιασεμιού τη μυρωδιά
Αντιλαλεί στα βάθη του λεμονάνθιστου κόλπου της!
(10ος χρ. Κατ).
Στο νόστο του γιασεμιού θα πορευτούμε. Θα περιδιαβούμε την Αμμόχωστο. Την Πόλη «φάντασμα», μα σε ψυχή και όψη λαμπερή για όσους τη διαβήκαμε και μέσα της ονειρευτήκαμε.
Η Πόλη που μας ανάγιωσε πνευματικά και όχι μόνο. Το Α΄ Γυμνάσιο Αμμοχώστου με το ωραίο ελληνικό κτίσμα και τους λαμπρούς Δασκάλους που μας έμαθαν να αγαπάμε την Ελλάδα και τον Άνθρωπο. Σ’ αυτούς ανήκει δικαιωματικά αυτό το αφιέρωμα, όπως και αιώνια αγάπη και ευγνωμο-σύνη μας.
Εάλω η Αμμόχωστος!…
Ελληνικότατο το όνομά της. Πόλη χωμένη στην άμμο: Αμμόχωστος.
Τεύκρος:
«… ες γην εναλίαν Κύπρον, ου με εθέσπισεν
οικείν Απόλλων, όνομα νησιωτικόν.
Σαλαμίνα θέμενον της εκεί χάριν πάτρας …».
(Ευριπίδη, «Ελένη»,στ. 148 – 50).
Διάδοχος της Σαλαμίνας που έχτισε ο Τεύκρος, μετά το τέλος του τρωικού πολέμου, για να του θυμίζει την πατρίδα του, τη Σαλαμίνα της μητροπολιτικής Ελλάδας. Διάδοχος της αρχαίας Αρσινόης, χτίσμα του 3ου αι. π.Χ. από τον Πτολεμαίο Φιλάδελφο. Η Αρσινόη καταστράφηκε από το σεισμό του 4ου μ.Χ. αιώνα και χτίστηκε η Κωνσταντία από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνστάντιο Β΄.
Εάλω η Αμμόχωστος!
Του Ονήσιλου η Πατρίδα. Του επαναστάτη Βασιλιά που αρνούμενος να πληρώνει φόρο υποτελείας στον Μέγα Βασιλέα, επαναστάτησε, ως περιφερειακός Έλληνας, όπως και οι Ιώνες, εναντίον των Περσών, (501 – 495 π.Χ.). Ο Ονήσιλος με τη θυσία του έγινε σύμβολο και η Σαλαμίνα κέντρο του Ελληνισμού της Κύπρου.
Εάλω η Αμμόχωστος!
Η Πόλη του Ευαγόρα του Αιακίδη, με καταγωγή από τον Τεύκρο! Μετά την «Ανταλκίδειο Ειρήνη» (386 π.Χ.), μεταξύ Σπαρτιατών και Περσών, οι Σπαρτιάτες αναγνωρίζουν την περσική κυριαρχία στην Κύπρο (όπως και στις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας και τις Κλαζομενές). Την αποδέχονται και οι Αθηναίοι και αφήνουν τον Ευαγόρα να πολεμά μόνος τους Πέρσες και τους Φοίνικες, που επεδίωκαν να αφελληνίσουν το Νησί. Ο Ευαγόρας (411 – 374/3π.Χ.), εισάγει το ελληνικό αλφάβητο στην Κύπρο, και τις τέχνες και τα γράμματα χρωματίζει την ελληνικότητά της Κύπρου!
Εάλω η Αμμόχωστος….
Η Αμμόχωστος, διάδοχος της Κωνσταντίας, ιδρύθηκε μετά το 964, όταν ο Νικηφόρος Φωκάς λύτρωσε την Κύπρο από τους Άραβες και τις επιδρομές τους. Ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός (1081 – 1118) γύρω στα 1100 οχυρώνει με κάστρα την Κύπρο, Καντάρας, Άγιου Ιλαρίωνα, Βουφαβέντο, … Το κάστρο της Καντάρας δεσπόζει της θάλασσας της Κιλικίας, και διαφεντεύει τον κόλπο της Αμμοχώστου. Εκεί που τον καιρό της Ανεξαρτησίας (1960 …) φτιάξαμε πολυβολεία, τα οποία στην τουρκική εισβολή του 1974 ήταν άνευ περιεχομένου!
Εάλω η Αμμόχωστος!
Ταξιδεύτρα μέσα στους αιώνες γνώρισε πολλούς αφεντάδες μα ούτε ψυχή μήτε καρδιά άλλαξε. Χαρακτηριστικά κτίσματα μαρτυρούν την πορεία της Πόλης στο ατέρμονο ταξίδι της.
Ο Άγιος Νικόλαος, λαμπρό γοτθικό οικοδόμημα, έργο του ΙΔ΄ αιώνα (Φραγκοκρατία 1192-1489).
Ο Πύργος του Οθέλλου. Ιδρυτής του κολοσσιαίου αυτού πύργου ο βενετσιάνος στρατηγός Νikola Foscarini, το 1492 (Ενετοκρατία).
Η Αμμόχωστος την περίοδο της Ενετοκρατίας (1489–1571) περικλείεται από τα βενετσιάνικα τείχη της, κάτω από τα οποία σκοτώθηκαν τον Αύγουστο – Σεπτέμβριο του 1571 ογδόντα χιλιάδες Τούρκοι πολιορκητές προσπαθώντας με λύσσα να πάρουν την Αμμόχωστο από τους Ενετούς.
. Η μεγάλη ανάπτυξη της χρονολογείται από το 1291. Την εποχή αυτή η Αμμόχωστος θεωρείται μια από τις πλουσιότερες πόλεις του κόσμου, στην οποία μπορούσε ν’ ακούσει κάποιος όλες τις γλώσσες.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας (1571-1878) η Αμμόχωστος περιέπεσε σε μαρασμό και κατέληξε να είναι μία ασήμαντη πόλη, ένα χωριό. Την περίοδο αυτή και κάτω από την πίεση των Τούρκων κατακτητών, έχουμε την έξοδο των Ελλήνων από την εντειχισμένη πόλη και την εγκατάστασή τους, στους κήπους των, στα νότια της πόλης στα Βαρώσια.
Το «Χωριό» του 1878 άρχισε να μεγαλώνει ραγδαία στα χρόνια της Αγγλοκρατίας (1878-1960)
Στα χρόνια της Ανεξαρτησίας (1960-1974) γίνεται μία εύρωστη πολιτεία, νοικοκυρεμένη που την ξυπνούσε το άρωμα των λεμονανθών και την κοίμιζε απαλά ο ζέφυρος στα λικνιστά κύματα που έσβηναν στην ξανθή αμμουδιά της.
Δύναμή της το φυσικό λιμάνι που σχηματίζει ο κόλπος. Η γεωγραφική της θέση της επέτρεψε να προσφέρεται σαν ιδανική αγορά με τεράστια οικονομική (εμπορική) και στρατιωτική σημασία. Και για τούτο το καταλληλότερο, ιδανικότερο και προσφορότερο για ναυτική και εμπορική βάση και για έλεγχο της Αφρικής και της Ασίας! Και για τούτο πάντα και πάντοτε πολύφερνη Νύφη!
. Τα πλούσια περ(ι)βόλια της, ιδιαίτερα του Κάτω Βαρωσιού, του Αγίου Λουκά, του Αγίου Μέμνονα… Τα προϊόντα της Μεσαορίας, των Κοκκινοχωριών και της Καρπασίας, την έκαναν το μεγαλύτερο εισαγωγικό και εξαγωγικό κέντρο. Δύναμή της, όμως και η εργατικότητα και η εξυπνάδα των κατοίκων της.
Μαζί με την οικονομική ανάπτυξη, ανθίζουν και τα γράμματα και οι τέχνες. Ακούγεται και πάλιν η φωνή του Αίαντα στο υπέρκαλλον Αρχαίο Θέατρο της Σαλαμίνας, μοσχοβολά το πορτοκάλι στη «Γιορτή του Πορτοκαλιού» και λουλουδομυρωμένη γίνεται η Πόλη τη μέρα των «Ανθεστηρίων»
«Όσες αγάπες σ’ αγαπώ να ’τουν νερόμ παπίρα,
η λίμνη του Παραλιμνιού εγέμωνεν τζ’ αρτίραν».
(Ξενής Πάτσαλος)
Λαμπρύνει η φωνή του λαϊκού ποιητάρη τη «Γιορτή του Κατακλυσμού», (γιορτή του Αγίου Πνεύματος). Τη μέρα αυτή γίνονταν ναυτικοί αγώνες, διαγωνισμός λαϊκών τραγουδιών (τσιαττιστά – δίστιχα) και διαγωνισμός καντάδων με τη συνοδεία μαντολίνων.
Εκδίδονται τοπικές εφημερίδες με πολιτικό, σατιρικό και φιλολογικό περιεχόμενο.
Κέντρα πνευματικής ζωής είναι τα Εκπαιδευτήρια και ειδικότερα το Α΄ Γυμνάσιο Αρρένων, το Γυμνάσιο Θηλέων και το Οικονομικό Γυμνάσιο με τις ποικίλες εκδηλώσεις τους με Χορωδίες, Ορχήστρες, Θεατρικές Παραστάσεις…
Την πνευματική ζωή πλουτίζουν η Δημοτική Βιβλιο-θήκη και η Δημοτική Πινακοθήκη που συγκεντρώνουν έργα Κυπρίων και Ελλαδιτών δημιουργών.
Πολλοί ποιητές, πεζογράφοι, μουσικοί, ζωγράφοι έζησαν στην Αμμόχωστο και δημιούργησαν αξιόλογο έργο. Η αναφορά σε μερικούς θα αδικήσει πολλούς.
Μεγάλη συμβολή στην πνευματική φυσιογνωμία της Αμμοχώστου έχει και το Λύκειο Ελληνίδων, καθώς και ο «Επιστημονικός και Φιλολογικός Σύλλογος Αμμοχώστου» (Ε.Φ.Σ.Α.)
Πλούσια και η αθλητική ζωή της Πόλης.
«Ανόρθωσις» Αμμοχώστου. Ιδρύθηκε στις 30 Ιανουαρίου 1911.
Το όνομά της επιλέχτηκε επειδή οι ιδρυτές της και γενικά οι Βαρωσιώτες ήταν υποστηρικτές της πολιτικής του Ελευθέριου Βενιζέλου. Ο Βενιζέλος κλήθηκε από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο μετά το Κίνημα στο Γουδί στις 15 Αυγούστου 1909, για να υλοποίηση ενάντια στην «Συναλλαγή» το αίτημα για άμεση και ουσιαστική «Ανόρθωση». Το αίτημα «Ανόρθωση» του Κράτους έγινε και σύνθημα από τον Βενιζέλο.
Στις 8 Ιουλίου 1958 οι Άγγλοι ανατίναξαν το Οίκημα της Ανόρθωσης. Ο λόγος ήταν ότι οι Άγγλοι βρήκαν όπλα και χαρτιά – έγγραφα που αφορούσαν Μέλη της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών (Ε.Ο.Κ.Α.).
Μέλη του Συλλόγου ήταν Αθλητές και μετέπειτα Αγωνιστές και Ήρωες του Απελευθερωτικού Αγώνα εναντίον των Άγγλων αποικιοκρατών, του 1955-59.
Θυσιάστηκαν στον Αγώνα ο Κυριάκος Μάτσης, ο Γρηγόρης Αυξεντίου και ο Παναγιώτης Τουμάζος.
Ο Αντώνης Παπαδόπουλος σύντροφος του Γρηγόρη Αυξεντίου, πήρε μέρος στην επική μάχη του Μαχαιρά (3 Μαρτίου 1957) και επέζησε του Αγώνα.
Για τη μεγάλη του προσφορά στην Ανόρθωση και γενικότερα στον Κυπριακό Αθλητισμό, ο Σύλλογος, μετά την προσφυγοποίησή του, έδωσε το όνομά του «Αντώνης Παπαδόπουλος» στο Στάδιο που έφτιαξε στη Λάρνακα.
Νέα Σαλαμίς Αμμοχώστου. Ιδρύθηκε στις 7 Μαρτίου 1948 και το όνομά της από την αρχαία Σαλαμίνα που ίδρυσε ο Τεύκρος.
Το Στάδιο που έφτιαξε στη Λάρνακα, μετά την προσφυγιά του 1974 το ονόμασε: «Αμμόχωστος Επιστροφή»!
Α.Ε.Κ. (Αθλητική Ένωση Κατηχητικών) Αμμοχώστου.
Ιδρύθηκε το 1959 και ανέστειλε τη λειτουργία της στην προσφυγιά το 1980.
Η ζωή κυλούσε μέσα στο όνειρο της δημιουργίας και στο παραμύθι της ευτυχίας.
Και ύστερα.. καλοκαίρι του 1974. Καλοκαίρι που ξέσχισε την ειρήνη στα δύο. Καλοκαίρι φουρτούνα στο πέλαγος και στην Κερύνεια να σβήνει η ψυχή μου και στην Αμμόχωστο το γιασεμί να μαραίνει και στα χείλη μας το πικρό παράπονο.
Εάλω η Αμμόχωστος!
… καλοκαίρι του 1974. Η Τουρκία, που πάντα καιροφυλακτούσε, μετά το προδοτικό πραξικόπημα (15 Ιουλίου) εισέβαλε στην Κύπρο ξημερώματα Σαββάτου της 20ης Ιουλίου 1974. Είχαμε την Α΄ Φάση του Αττίλα και τη πτώση της Χούντας. Το έγκλημα, όμως, συνεχίστηκε και μετά την πτώση της Χούντας (24 Ιουλίου).
Αύγουστος 1974, Εάλω η Αμμόχωστος….
Στις 14 Αυγούστου κινήθηκαν δυτικά και κατέλαβαν την Μόρφου και ανατολικά την Μεσαορία και την Αμμόχωστο και δημιούργησαν την γραμμή Αττίλα Β΄ τη σημερινή κατάσταση, υλοποιώντας προμελετημένες και προσχεδια-σμένες ενέργειες
Η εγκατάλειψη της Αμμοχώστου στις 15 Αυγούστου γιατί έγινε; Ποιοι έδωσαν την διαταγή;
Και η Εγγυήτρια Δύναμη η Μητέρα Ελλάδα..
«… η ένοπλος αντιμετώπισης των Τούρκων εις την Κύπρον καθίστατο αδύνατος και λόγω αποστάσεως». (Διάγγελμα του Κ. Καραμανλή προς τον Ελληνικό λαό στις 15 Αυγούστου 1974).
(παρενθετικά: το τμήμα της Αμμοχώστου (Βαρώσια) που «διεκδικούμε» να μας δοθεί δεν ήταν στα σχέδια να το καταλάβουν οι Τούρκοι!).
Εάλω η Αμμόχωστος!
Και τώρα; Πενήντα (50) χρόνια μετά;
…. η νοσταλγία κωδικοποιείται σε μια αλυσίδα από Συμμαθητές, Αδελφούς, Συνοδοιπόρους και Συμπολεμιστές που έφυγαν το λιοχάραμα της 20ης Ιουλίου το 1974 και παρά την προδοσία, αρνούμενοι να παραδώσουν αμαχητί την πατρίδα, πολέμησαν και έπεσαν μαχόμενοι εναντίον των βαρβάρων τούρκων εισβολέων.
Και εμείς
Γυρνάμε εκεί
Που αφήσαμε τους συντρόφους μας
Βορά των ορνέων
Για να τους θάψουμε
Και να ξεθάψουμε τα όνειρά μας…
(9ος χρ. Κατ.).
ΑΔΑΜΟΣ Α. ΜΟΥΖΟΥΡΗΣ
Φιλόλογος – Ιστορικός
Πρόεδρος της Ένωσης
Κυπρίων Ν. Μαγνησίας
